Diferencia entre revisiones de «Bodiello gordo»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
m EBRO tresladó a pachina Bodiello bolsudo ta Bodiello gordo: apelativo documentau en ansotán y en o Semontano, puestos prou luent
Sin resumen de edición
Linia 1: Linia 1:
{{Articlo 1000|-10}}
{{Articlo 1000|-10}}
[[Imachen:Gray1223.png|thumb|250px|En azul o bodiello ancho.]]
[[Imachen:Gray1223.png|thumb|250px|En azul o bodiello ancho.]]
O '''bodiello gordo''',<ref name="ReferenceD">[[Chesús de Mostolay]]: ''El Aragonés en el Somontano de Barbastro''. Aneto Publicaciones. [[2007]]. ISBN 978-84-95349-42-2 En o diccionario de Mostolay figura como ''budillo gordo''</ref> '''bodiello bolsudo'''<ref name="ANDOLZ">{{an}}{{es}} [[Rafael Andolz Canela|ANDOLZ CANELA, Rafael]], ''Diccionario Aragonés, Aragonés-Castellano Castellano-Aragonés'' (5ª Ed.); Mira Editores. Zaragoza [[2004]]. ISBN 84-8465-160-6. O diccionario d'Andolz da como localidat pa ''bodillo bolsudo'' o [[Semontano de Balbastro|Semontano]] de Uesca.</ref>, '''estentino gordo'''<ref name="ansobenitez">{{es}} [[María Pilar Benítez]] ''L'Ansotano. Estudio del habla del Valle de Ansó''. Gobierno de Aragón, 2001, p 303, p 315</ref>, '''morcón'''<ref>{{es}} [[Fernando Romanos Hernando]]: ''Al límite. La pervivencia del aragonés en las comarcas del norte de Zaragoza''. Diputación de Zaragoza, 2003, p 216</ref> u '''bull'''<ref>{{es}} [[Ángel Ballarín Cornel]]: ''Diccionario del Benasqués''. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978.</ref> ye a zaguera parti de l'[[aparato dichestivo]] en os [[vertebrato]]s. A suya función ye absorber l'augua d'os repuis alimentarios no dicheribles ta la suya posterior expulsión d'o cuerpo. Ye formato por o [[ciego (anatomía)|ciego]] y o [[cólon]] y o recto ([[estentín culer]]<ref name=BADIABIEL>{{es}} [[Antonio Badía Margarit]]: ''El habla del valle de Bielsa''. [[Instituto de Estudios Pirenaicos]], 1950 p 272</ref> u [[bodiello cular]]). Prencipia en a [[rechión iliaca]] d'a [[pelvis]], a l'altaria u chusto por debaixo d'a [[cintura]], a on que s'une con a parti inferior d'o [[bodiello chicot]]. Dende aquí, contina dica l'[[abdomen]], trescruza transversalment a [[cavidat abdominal]] y, de contino, s'endreza enta abaixo dica plegar a lo suyo punto final, l'[[ano]]. Con una largaria d'alto u baixo d'un metro y meyo, representa una cinquena parti d'a lonchitut total d'o [[estentino]].
O '''bodiello gordo''',<ref name="ReferenceD">{{es}} [[Chesús de Mostolay]]: ''El Aragonés en el Somontano de Barbastro''. Aneto Publicaciones. [[2007]]. ISBN 978-84-95349-42-2 En o diccionario de Mostolay figura como ''budillo gordo''</ref> '''bodiello bolsudo'''<ref name="ANDOLZ">{{an}}{{es}} [[Rafael Andolz Canela|ANDOLZ CANELA, Rafael]], ''Diccionario Aragonés, Aragonés-Castellano Castellano-Aragonés'' (5ª Ed.); Mira Editores. Zaragoza [[2004]]. ISBN 84-8465-160-6. O diccionario d'Andolz da como localidat pa ''bodillo bolsudo'' o [[Semontano de Balbastro|Semontano]] de Uesca.</ref>, '''estentino gordo'''<ref name="ansobenitez">{{es}} [[María Pilar Benítez]] ''L'Ansotano. Estudio del habla del Valle de Ansó''. Gobierno de Aragón, 2001, p 303, p 315</ref>, '''morcón'''<ref>{{es}} [[Fernando Romanos Hernando]]: ''Al límite. La pervivencia del aragonés en las comarcas del norte de Zaragoza''. Diputación de Zaragoza, 2003, p 216</ref> u '''bull'''<ref>{{es}} [[Ángel Ballarín Cornel]]: ''Diccionario del Benasqués''. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978.</ref> ye a zaguera parti de l'[[aparato dichestivo]] en os [[vertebrato]]s. A suya función ye absorber l'augua d'os repuis alimentarios no dicheribles ta la suya posterior expulsión d'o cuerpo. Ye formato por o [[ciego (anatomía)|ciego]] y o [[cólon]] y o recto ([[estentín culer]]<ref name=BADIABIEL>{{es}} [[Antonio Badía Margarit]]: ''El habla del valle de Bielsa''. [[Instituto de Estudios Pirenaicos]], 1950 p 272</ref> u [[bodiello cular]]). Prencipia en a [[rechión iliaca]] d'a [[pelvis]], a l'altaria u chusto por debaixo d'a [[cintura]], a on que s'une con a parti inferior d'o [[bodiello chicot]]. Dende aquí, contina dica l'[[abdomen]], trescruza transversalment a [[cavidat abdominal]] y, de contino, s'endreza enta abaixo dica plegar a lo suyo punto final, l'[[ano]]. Con una largaria d'alto u baixo d'un metro y meyo, representa una cinquena parti d'a lonchitut total d'o [[estentino]].


Dende o [[bodiello chicot]], os poquetz nutrients que no han estato dicheritos previament, y parti de l'augua, pasan a lo bodiello bolsudo a traviés d'un aniello muscular que mira que os alimentos no tornen a lo [[bodellet]]. O bodiello bolsudo necesita de 10 a 12 horas ta rematar a resta d'o proceso. En ista fase, ya no contina procesando-se os alimentos; o bodiello bolsudo simplament absorbe as vitaminas, (por eixemplo a [[vitamina K]]), creyatas por as [[bacteria]]s que habitan en o cólon y l'augua restant, compacta os excrementos y almadazena la materia fecal en o [[recto]] dica que sía eliminata por l'ano.
Dende o [[bodiello chicot]], os poquetz nutrients que no han estato dicheritos previament, y parti de l'augua, pasan a lo bodiello gordo a traviés d'un aniello muscular que mira que os alimentos no tornen a lo [[bodellet]]. O bodiello gordo necesita de 10 a 12 horas ta rematar a resta d'o proceso. En ista fase, ya no contina procesando-se os alimentos; o bodiello gordo simplament absorbe as vitaminas, (por eixemplo a [[vitamina K]]), creyatas por as [[bacteria]]s que habitan en o cólon y l'augua restant, compacta os excrementos y almadazena la materia fecal en o [[bodiello cular]] u [[recto (anatomía)|recto]] dica que sía eliminata por l'ano.


A diferencia más important con o bodiello chicot ye que ye más amplo y que presenta una napa muscular lonchitudinal que se reduce a tres estructuras en forma de correya, de bells 5 milimetros d'amplaria, conoixitas como ''taeniae coli'', que prencipian en a base de l'[[apéndiz]] y s'estendillan dende o ciego dica lo recto. A suya paret s'alinia con o [[epitelio]] columnar simple y, en cuentas de tener as vellosidatz d'o bodiello chicot, o bodiello bolsudo presenta glandulas intestinals. Encara que os dos intestins tienen celulas en forma de cáliz, en o bodiello bolsudo són más numerosas.
A diferencia más important con o bodiello chicot ye que ye más amplo y que presenta una napa muscular lonchitudinal que se reduce a tres estructuras en forma de correya, de bells 5 milimetros d'amplaria, conoixitas como ''taeniae coli'', que prencipian en a base de l'[[apéndiz]] y s'estendillan dende o ciego dica lo recto. A suya paret s'alinia con o [[epitelio]] columnar simple y, en cuentas de tener as vellosidatz d'o bodiello chicot, o bodiello gordo presenta glandulas intestinals. Encara que os dos intestins tienen celulas en forma de cáliz, en o bodiello gordo són más numerosas.


L'[[apéndiz vermiforme|apéndiz]], que ye unito a la superficie posteromedial d'o bodiello bolsudo, contiene masas de teixito [[limfa|limfoide]]. L'[[apendicitis]] ye o resultato d'un bloqueyo que agafa material [[infección|infectato]] en a cavidat, pero l'apéndiz, si ye menester, se puet tirar sin garra periglo ni conseqüencia ta o pacient, ya que pareixe un remanent d'a [[evolución]] y que no tién denguna función conoixita en l'actualitat.
L'[[apéndiz vermiforme|apéndiz]], que ye unito a la superficie posteromedial d'o bodiello gordo, contiene masas de teixito [[limfa|limfoide]]. L'[[apendicitis]] ye o resultato d'un bloqueyo que agafa material [[infección|infectato]] en a cavidat, pero l'apéndiz, si ye menester, se puet tirar sin garra periglo ni conseqüencia ta o pacient, ya que pareixe un remanent d'a [[evolución]] y que no tién denguna función conoixita en l'actualitat.


== Denominacions ==
== Denominacions ==
En [[aragonés occidental]] no se fa servir guaire a parola ''bodiello'' por o menos actualment y fan servir variants d'a parola ''estentino''. En as zonas d'a metat oriental de l'Alto Aragón a on se conserva a parola ''bodiello'' a chent considera que ye una parola d'un rechistro mes baixo que ''estentino'', y fan servir ''estentín''<ref name=BADIABIEL/> u ''estentino'' quan quieren fer puyar o libel d'o suyo rechistro. Con a variants ''bodillo'' de ''bodiello'' trobamos l'adchectivo ''bolsudo'' en o [[aragonés d'o Semontano de Balbastro|Semontano]]. Con a forma ''estentino'' trobamos l'adchectivo ''gordo'' en [[aragonés ansotano|ansotán]], coincident con ''budillo gordo'' en o [[aragonés d'o Semontano de Balbastro|Semontano de Balbastro]]<ref name="ReferenceD"/>. En o Semontano tamién s'ha documentau a denominación de ''budillo ancho'' (con [[castellanización|castellanización fonetica]]), en oposición a lo ''[[bodiello chicot|budillo estrecho]]'', tamién con castellanización fonetica.<ref name="ReferenceD"/>
En [[aragonés occidental]] no se fa servir guaire a parola ''bodiello'' por o menos actualment y fan servir variants d'a parola ''estentino''. En as zonas d'a metat oriental de l'Alto Aragón a on se conserva a parola ''bodiello'' a chent considera que ye una parola d'un rechistro mes baixo que ''estentino'', y fan servir ''estentín''<ref name=BADIABIEL/> u ''estentino'' quan quieren fer puyar o libel d'o suyo rechistro. Con a variants ''bodillo'' de ''bodiello'' trobamos l'adchectivo ''bolsudo'' en o [[aragonés d'o Semontano de Balbastro|Semontano]]. Con a forma ''estentino'' trobamos l'adchectivo ''gordo'' en [[aragonés ansotano|ansotán]], coincident con ''budillo gordo'' en o [[aragonés d'o Semontano de Balbastro|Semontano de Balbastro]]<ref name="ReferenceD"/>. En o Semontano tamién s'ha documentau a denominación de ''budillo ancho'' (con [[castellanización|castellanización fonetica]]), en oposición a lo ''[[bodiello chicot|budillo estrecho]]'', tamién con castellanización fonetica.<ref name="ReferenceD"/>


Qualques estudeos lexicos local nombran a lo bodiello bolsudo como ''culer'' u ''cular'', manimenos en belsetán con este adchectivo se refiere unicament a lo [[recto]].<ref name=BADIABIEL/> N'esta clase d'estudeos locals tamién podemos trobar l'adchectivo ''[[callar]]'', manimenos en cheso se refiere unicament a lo recto y en chistabín se refiere a una part d'o estomago d'os [[remugadors]]. Con a denominación ''arbillo'' mos trobamos con a problematica que en qualques puestos se refiere a lo bodiello bolsudo y en atros puestos a lo [[esofago]].
Qualques estudeos lexicos locals nombran a lo bodiello gordo como ''culer'' u ''cular'', manimenos en [[aragonés belsetán|belsetán]] y en o [[aragonés d'o Semontano de Balbastro|Semontano de Balbastro]] con este adchectivo se refiere unicament a lo [[recto (anatomía)|recto]].<ref name=BADIABIEL/><ref name="ReferenceD"/> N'esta clase d'estudeos locals tamién podemos trobar l'adchectivo ''[[callar]]'', manimenos en cheso se refiere unicament a lo recto y en chistabín se refiere a una part d'o estomago d'os [[remugadors]]. Con a denominación ''arbillo'' mos trobamos con a problematica que en qualques puestos se refiere a lo bodiello gordo y en atros puestos a lo [[esofago]].


[[Fernando Romanos]] reculle a parola ''morcón'' con o significau de bodiello bolsudo en [[Orés]], manimenos en [[aragonés ansotán|Ansotán]] ''morcón'' ye reculliu por [[María Pilar Benítez]] con o significau de bodiello ciego.<ref name="ansobenitez"/> En [[Osella]] y [[Trasobars]] se reculle ''morcal'' con o significau de bodiello bolsudo.
[[Fernando Romanos]] reculle a parola ''morcón'' con o significau de bodiello gordo en [[Orés]], manimenos en [[aragonés ansotán|Ansotán]] ''morcón'' ye reculliu por [[María Pilar Benítez]] con o significau de bodiello ciego.<ref name="ansobenitez"/> En [[Osella]] y [[Trasobars]] se reculle ''morcal'' con o significau de bodiello gordo.


A forma ''bull'' ye propia de l'[[aragonés benasqués|benasqués]].
A forma ''bull'' ye propia de l'[[aragonés benasqués|benasqués]].
Linia 20: Linia 20:
== Referencias ==
== Referencias ==
{{listaref}}
{{listaref}}

== Veyer tamién ==
*[[Bodiello]]
*[[Bodiello chicot]]
*[[Bodiello cular]]
*[[Apéndiz]]


[[Categoría:Aparato dichestivo]]
[[Categoría:Aparato dichestivo]]

Versión d'o 17:38 10 avi 2013

Articlo d'os 1000
En azul o bodiello ancho.

O bodiello gordo,[1] bodiello bolsudo[2], estentino gordo[3], morcón[4] u bull[5] ye a zaguera parti de l'aparato dichestivo en os vertebratos. A suya función ye absorber l'augua d'os repuis alimentarios no dicheribles ta la suya posterior expulsión d'o cuerpo. Ye formato por o ciego y o cólon y o recto (estentín culer[6] u bodiello cular). Prencipia en a rechión iliaca d'a pelvis, a l'altaria u chusto por debaixo d'a cintura, a on que s'une con a parti inferior d'o bodiello chicot. Dende aquí, contina dica l'abdomen, trescruza transversalment a cavidat abdominal y, de contino, s'endreza enta abaixo dica plegar a lo suyo punto final, l'ano. Con una largaria d'alto u baixo d'un metro y meyo, representa una cinquena parti d'a lonchitut total d'o estentino.

Dende o bodiello chicot, os poquetz nutrients que no han estato dicheritos previament, y parti de l'augua, pasan a lo bodiello gordo a traviés d'un aniello muscular que mira que os alimentos no tornen a lo bodellet. O bodiello gordo necesita de 10 a 12 horas ta rematar a resta d'o proceso. En ista fase, ya no contina procesando-se os alimentos; o bodiello gordo simplament absorbe as vitaminas, (por eixemplo a vitamina K), creyatas por as bacterias que habitan en o cólon y l'augua restant, compacta os excrementos y almadazena la materia fecal en o bodiello cular u recto dica que sía eliminata por l'ano.

A diferencia más important con o bodiello chicot ye que ye más amplo y que presenta una napa muscular lonchitudinal que se reduce a tres estructuras en forma de correya, de bells 5 milimetros d'amplaria, conoixitas como taeniae coli, que prencipian en a base de l'apéndiz y s'estendillan dende o ciego dica lo recto. A suya paret s'alinia con o epitelio columnar simple y, en cuentas de tener as vellosidatz d'o bodiello chicot, o bodiello gordo presenta glandulas intestinals. Encara que os dos intestins tienen celulas en forma de cáliz, en o bodiello gordo són más numerosas.

L'apéndiz, que ye unito a la superficie posteromedial d'o bodiello gordo, contiene masas de teixito limfoide. L'apendicitis ye o resultato d'un bloqueyo que agafa material infectato en a cavidat, pero l'apéndiz, si ye menester, se puet tirar sin garra periglo ni conseqüencia ta o pacient, ya que pareixe un remanent d'a evolución y que no tién denguna función conoixita en l'actualitat.

Denominacions

En aragonés occidental no se fa servir guaire a parola bodiello por o menos actualment y fan servir variants d'a parola estentino. En as zonas d'a metat oriental de l'Alto Aragón a on se conserva a parola bodiello a chent considera que ye una parola d'un rechistro mes baixo que estentino, y fan servir estentín[6] u estentino quan quieren fer puyar o libel d'o suyo rechistro. Con a variants bodillo de bodiello trobamos l'adchectivo bolsudo en o Semontano. Con a forma estentino trobamos l'adchectivo gordo en ansotán, coincident con budillo gordo en o Semontano de Balbastro[1]. En o Semontano tamién s'ha documentau a denominación de budillo ancho (con castellanización fonetica), en oposición a lo budillo estrecho, tamién con castellanización fonetica.[1]

Qualques estudeos lexicos locals nombran a lo bodiello gordo como culer u cular, manimenos en belsetán y en o Semontano de Balbastro con este adchectivo se refiere unicament a lo recto.[6][1] N'esta clase d'estudeos locals tamién podemos trobar l'adchectivo callar, manimenos en cheso se refiere unicament a lo recto y en chistabín se refiere a una part d'o estomago d'os remugadors. Con a denominación arbillo mos trobamos con a problematica que en qualques puestos se refiere a lo bodiello gordo y en atros puestos a lo esofago.

Fernando Romanos reculle a parola morcón con o significau de bodiello gordo en Orés, manimenos en Ansotán morcón ye reculliu por María Pilar Benítez con o significau de bodiello ciego.[3] En Osella y Trasobars se reculle morcal con o significau de bodiello gordo.

A forma bull ye propia de l'benasqués.

Referencias

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 (es) Chesús de Mostolay: El Aragonés en el Somontano de Barbastro. Aneto Publicaciones. 2007. ISBN 978-84-95349-42-2 En o diccionario de Mostolay figura como budillo gordo
  2. (an)(es) ANDOLZ CANELA, Rafael, Diccionario Aragonés, Aragonés-Castellano Castellano-Aragonés (5ª Ed.); Mira Editores. Zaragoza 2004. ISBN 84-8465-160-6. O diccionario d'Andolz da como localidat pa bodillo bolsudo o Semontano de Uesca.
  3. 3,0 3,1 (es) María Pilar Benítez L'Ansotano. Estudio del habla del Valle de Ansó. Gobierno de Aragón, 2001, p 303, p 315
  4. (es) Fernando Romanos Hernando: Al límite. La pervivencia del aragonés en las comarcas del norte de Zaragoza. Diputación de Zaragoza, 2003, p 216
  5. (es) Ángel Ballarín Cornel: Diccionario del Benasqués. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978.
  6. 6,0 6,1 6,2 (es) Antonio Badía Margarit: El habla del valle de Bielsa. Instituto de Estudios Pirenaicos, 1950 p 272

Veyer tamién