Diferencia entre revisiones de «Croacia»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Gerakibot (descutir | contrebucions)
m r2.7.1) (Robot Adhibito: pcd:Croachie
m r2.7.3) (Bot: Modificando tl:Croatia por tl:Kroasya
Linia 327: Linia 327:
[[th:ประเทศโครเอเชีย]]
[[th:ประเทศโครเอเชีย]]
[[tk:Horwatiýa]]
[[tk:Horwatiýa]]
[[tl:Croatia]]
[[tl:Kroasya]]
[[tpi:Krowesia]]
[[tpi:Krowesia]]
[[tr:Hırvatistan]]
[[tr:Hırvatistan]]

Versión d'o 18:13 17 chi 2013

Plantilla:Infobox País A Republica de Croacia (Republika Hrvatska , [xř̩.ʋaː.ʦkaː] en crovate), ye un país europeu d'a Europa Central, que muga a o norte con Eslovenia y Hongría; a o noreste con Serbia; a l'este con Bosnia y Herzegovina; y a o sud con Montenegro. Ta o sudueste muga con a mar Hadriana, amás de tener una muga maritima con Italia en o Golfo de Trieste.

A suya población ye de 4.453.000 habitants (estimación de 2008) en una superficie de 56.542 km², con una densidat de población de 78,76 hab/km².

A principal ciudat d'o país (y a suya capital dende a independencia de Yugoslavia en 1991) ye Zagreb. Politicament, ye una republica parlamentaria; o president d'o país ye Ivo Josipović y o primer menistro ye Jadranka Kosor.

Croacia ye miembro de Nacions Unitas y d'a OSCE. Actualment ye negociando a suya dentrada a la Unión Europea.

Población por etnias y nacionalidatz

A mayoría d'a población ye de nacionalidat etnica crovata, bi ha una minoría serbia, que se redució muito quan en 1995 l'aria on yera més numerosos fue recuperata por o gubierno. En a rechión d'Eslavonia bi ha representacions chicotas de diferents nacionalidatz d'o Imperio Austro-Hongaro que participoron en a repoblación (rutens y hongaros). En Croacia tamién bi ha restos de poblacions vlacas en o interior de Dalmacia (Morlacos) y Istria (Istrorrumans), y musulmans refuchiatos d'a Guerra d'independencia de Bosnia-Herzegovina.

En Croacia en 1981 os crovates yeran 3.455.000, os serbios 532.000, os hongaros 25.000, os eslovens 25.000, os musulmans de luenga serbocrovata 24.000 y os yugoslavos de garra nacionalidat concreta 379.000.

Historia

O reino Crovate en os Balcans

Os crovates yeran establitos en as riberas d'o Drava y Sava en o sieglo VIII. Se diz que estió o emperador Heraclio qui permitió d'establir-se a crovates y serbios a lo sud d'o Danubio pa esfender a muga con os avaros como etnia-tampón. Con vicins tan periglosos como os avaros os crovates aceptoron a protección d'os francos carolinchios, pero se'n independizoron con Trpimir, que entre l'anyo 845 y l'anyo 864 reinó con o títol de Dux Croatorum (a primera mención historica d'o pueblo crovate como tal. Tomislav reinó entre l'anyo 910 y 928 y prenió o títol de Rex Croatorum en 925, títol reconoixito por o Papa.

Os reis de Croacia han de luitar en dos frents cheopoliticos: a lo norte contra os hongaros, que heban plenato en Panonia o vueito de poder creyato dimpués d'a desaparición d'os avaros, y a lo sud primero contra os bizantins y dimpués contra os venecians, que tamién preban de controlar Dalmacia.

En a conversión d'os crovates a lo cristianismo i habió una doble influencia de Roma y Costantinoble. Os disciplos de Metodio introducioron una liturchia en eslavo antigo, manimenos a influencia catolica remató predominando. En o concilio de Split en 1060 suprimioron a liturchia en eslavo antigo, que manimenos feba goyo a lo pueblo. O catolicismo diferenciará a los crovates d'atros eslavos balcanicos y será un sinyal d'identidat nacional crovata.

En 1089 un rei crovate ye asasinato y a suya vidua yera chirmana d'o rei d'Hongría. O rei d'Hongría s'imposa debant d'atros pretendients a la cadiera reyal y en 1102 o rei Kalman u Koleman consigue un alcuerde con os representants d'as 12 tribus crovates, os Pacta Conventa, con os que a corona de Croacia pasa a lo rei d'Hongría en unión presonal pa cutio, a lo tiempo que os crovates conservan lur autonomía, o suyo ban (gobernador) y una dieta (sabor). Os Pacta Conventa aseguraban a los crovates y dalmatas a conservación de lurs leis, costumbres y privilechios.[1] A muga entre Croacia y Hongría quasi no cambiará dica 1918, o mesmo que a muga con o Sacro Imperio Román-Chermanico. O reino crovate prebará d'estendillar-se por Dalmacia y l'actual Bosnia. Os sobirans hongaros conseguirán sozmeter Bosnia dende o sieglo XII dica meyatos d'o sieglo XIV.

Os otomans rematan de conquerir l'actual Bosnia en 1465, y vencen a los crovates en Krbovsko Polje en 1493. En 1526 os turcos vencen a los hongaros en Mohacs y consolidan o suyo dominio sobre Croacia.

Croacia baixo os Habsburgo

Dica fins d'o sieglo XVII Croacia ye dividita: Eslavonia y Croacia oriental son ocupatas por os otomans. Atra part de Croacia ye en a dita Hongría Reyal, on dende 1526 reinan os Habsburgo. Venecia conserva a costa dalmata, de fueras d'a Republica de Ragusa (a redolata de Dubrovnik).

En 1683 os otomans son derrotatos en o Sitio de Viena y encomienzan a retacular debant d'os austriacos. En 1699 por o tractato de Karlowitz a Croacia propiament dita y o norte d'Eslavonia dixan d'estar en o Imperio Otomán y pasan a lo Imperio Austriaco. O sud d'Eslavonia pasa a lo Imperio Austriaco en 1718 por o tractato de Passarowitz. En ixos mesmos tiempo Venecia, aligata d'Austria s'anexiona as tierras interiors de Chadra y Split.

Dimpués d'estos tractatos os territorios d'os crovates son de tot en a muga con a rechión de Bosnia d'o Imperio Otomán. En o que dende ixe inte se conoix como "Bosnia" ye tanto a cuenca d'o río Bosna (actual Bosnia Oriental) como territorios antigament d'os crovates (actual Bosnia Occidental). Os austriacos creyan en os países crovates os confins melitars, en 1702 en Eslavonia y en 1737 en a Croacia propiament dita. Bi ha una Croacia melitar y una Croacia civil dica 1878, quan se suprime a organización melitar d'a zona. Dimpués d'o retacule d'os turcos os musulmans fuyen. A despoblación produeita por as guerras y a emigración de población musulmana se compensa con a inmigración de crovates y tamién de serbios. Una rechión con muita población serbia será conoixita como Krayina.

Entre 1809 y 1813 os países Crovates a lo sud d'o Save perteneixeban a las Provincias Ilirianas creyatas por Napolión. Bi habrá crovates adeptos d'o ilirismo. En 1815 se torna a la situación anterior, pero Istria y Dalmacia pasan a depender d'Austria.

Croacia en o Imperio Austro-hongaro

En 1848 esclata una revolución en Hongría. Os crovates presentan unas reivindicacions a los austriacos y esleyen como ban a lo coronel Jelacic, d'o exercito austriaco, ban reconoixito por o emperador. Encara que en chunio ye destituito, recupera as funcions en setiembre. Dende ixe inte as tropas crovatas luitan con os austriacos contra os hongaros, dica que os hongaros se rinden en agosto de 1849. Dimpués Croacia y tot o Imperio Austriaco ye baixo a politica reaccionaria de Bach.

O compromís austro-hongaro de 1867 dixa Istria y Dalmacia en Cisleitania (administrata por Viena) y Eslavonia y a Croacia propiament dita en Transleitania, (administrata por Budapest, ye dicir, por os hongaros). Os crovates invocan os Pacta Conventa de 1102 y n'obtienen en noviembre de 1868 un copromís hongaro-crovate. Croacia conserva a suya dieta, o uso d'a luenga, administra de modo autonomo a educación, o culto y a chusticia, pero pa atros afers a dieta crovate nombra diputatos que tienen escanyo en o parlamento hongaro. A ciudat de Fiume ye o solo puerto maritimo de Transleitania y ye unita dreitament a Hongría.

Quan Iván Mazuranic yera ban i heba estabilidat y se creya una universidat en Zagreb en 1874, pero en 1878 as tropas austro-hongaras ocupan Bosnia-Herzegovina y o gubierno hongaro consigue que os Habsburgo supriman os confins melitars, y con ixo os privilechios d'a chent que defendeba a muga, muitos d'ellos serbios. Baixo o ban Khuan-Héderbáry, que yera un mainate hongaro con muitas tierras en Eslavonia bi ha una mala politica con corrupción y prebatinas de maguiarización entre 1883 y 1893. Tot ixo fa que os crovates sigan sedueitos por o ilirismo y una unión yugoslava (eslavos d'o sud), ideya encarnata en a presona de Josip Strossmayer, bispe de Diakovo.

Reino de Serbios, Crovates y Eslovens u Primera Yugoslavia

Os dirichents politicos crovates participan en o Comité nacional formato mientres a primera guerra mundial en Londres, dimpués en o Consello nacional de Zagreb d'octubre de 1918. O 29 d'octubre de 1918 a dieta proclama a independencia de Croacia y dimpués a unión a lo Reino d'os serbios, crovates y eslovens o 1 d'aviento. A fitación d'as mugas d'o nuevo reino afecta a los crovates.

Por o norte en 1920 Hongría se vei obligata por o tractato de Trianón a ceder o destrito de Mur, habitato por Crovates en o sud y una porción de Baranya (a lo sudeste de Pécs).

En o sud Yugoslavia y Italia se disputan Istria y Dalmacia. En 1919 uns voluntarios italians prenen Fiume, y ye declarata ciudat libre. En 1920 o tractato de Rapallo atribuye Chadra, tota Istria y bellas islas d'a redolata a Italia. En 1922 a Italia Faixista ocupa Fiume, feito reconoixito por Yugoslavia en 1924 por l'alcuerdo de Roma.

Si os crovates heban estato adeptos d'o ilirismo, os serbios teneban atra concepción de Yugoslavia. Os nacionalistas serbios consideraban que fendo part Serbia d'o bando vencedor, teneban dreito a gobernar sobre os atros pueblos eslavos de Yugoslavia, que heban estato en o Imperio Austro-Hongaro y no yeran independients. En Bosnia os serbios saqueyan localidatz musulmanas, y muitos musulmans bosniacos fuyen ta Turquía. O centralismo serbio fa que os crovates queden desencantatos con o ilirismo. En 1925 ye engarcholato Stjepan Radic, cabo d'o partito campesín crovate, y ye asesinato en o mesmo Parlamento en 1928. En 1933 o suyo succesor Macek tamién ye engarcholato. Ye o inte que amanix un nacionalismo crovate d'inspiración faixista baixo a dirección de Palevic y que prene o nombre d'ustaixa por os antigos soldatos d'a muga con os otomans. O 9 d'octubre de 1934 os ustaixas asesinan a lo rei Aleixandre de Yugoslavia. Quan se desfa Checoslovaquia os serbios y crovates alcuerdan creyar a Banovina Autonoma de Croacia, y una part de Bosnia con población crovate (Posavina y Herzegovina occidental sobretot) pasa a fer part de Croacia. Macek pasa a fer parte d'o gubierno yugoslavo en 1941.

A Croacia independient en a segunda Guerra Mundial

Ta más detalles, veyer l'articlo Estato Independient de Croaciaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Mapa d'o estato independient de Croacia mientres os anyos 1940.

A principios de 1941 Hitler ordena a Yugoslavia que s'adhiba a lo Pacto Tripartito, pensando en atacar Grecia. O rechent Pavlo acepta, pero os nacionalistas serbios se rebelan o 27 de marzo, dimpués Pero II ye proclamato rei, pero o 6 d'abril de 1941 os exercitos hongaros, alemans y italians invaden Yugoslavia, que se rinde o día 17. Yugoslavia ye dividita en zonas, y se creya un estato satelite Crovate gobernato por os ustaixas examplato con Bosnia-Herzegovina y Sirmia, pero que ha tenito que ceder territorios a Hongría y Italia, (zonas de Dalmacia). A presonalidat principal d'o rechimen ustaixa estió Ante Palevic.

As tropas alemanas ocupan o nordeste y as tropas italianas o sudueste. Os ustaixas emprenderán o exterminio de serbios, y tamién de chitans, chodigos (en Sarajevo i heba sefardís), y opositors politicos. Muitos serbios fuoron ninviatos a lo Campo de Concentración de Jasenovac. Con menos medios que os alemans pa fer mortaleras, as trazas d'os ustaixas impresionoron a los mesmos nazis alemans. Mientres os ustaixas exterminan a los serbios, os guerrillers monarquicos serbios (chetniks) exterminan a los musulmans bosnians en as zonas que controlan. Yugoslavos de totas as nacionalidatz, crovates tamién s'aplegan en a formación d'un exercito partisán que defiende yugoslavia plural y que tienen un caudiello crovate, Josip Broz Tito. En 1942 os ustaixas y os partisans luitan en Bosnia. Os partisans son capaces de forachitar a los italians, pero son refusatos por una contraofensiva alemanya, pero en 1943 muitos italians cambían de bando (capitulación italiana) y esto permite a los partisans de tornar a abanzar en liberar a costa dalmata en octubre-noviembre de 1944. Os ustaixas seguiban resistindo encara dimpués d'a rendición d'Alemanya, fendo-lo o 15 de mayo de 1945 en Eslovenia. Ante Palevic recibió asilo diplomatico en a Espanya franquista.

O titismo y a segunda Yugoslavia

Ta más detalles, veyer l'articlo Republica Popular de Croaciaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En 1946 se constituye a Republica Popular de Croacia, con as rechions historicas de Croacia y Eslavonia, y tamién con territorios tornatos por Hongría y Italia, (Istria y quasi tota Dalmacia, as Bocas de Kotor son ceditas a Montenegro). En o tractato de París de 1947 se formará o territorio libre de Trieste, repartito en 1954.

Dende 1990 Croacia y Eslovenia, con mayor tradición capitalista y con una clase dirichent més enriquita que en Serbia mientres o periodo titista tractan de deixar a Republica Federal Socialista de Yugoslavia. En as eslecions d'abril-mayo de 1990 l'Aliganza Democratica Crovata plega a 2/3 d'os votos. O cheneral Franjo Tudjman ye nombrato president d'a Republica. Os serbios de Croacia no deseyan a independencia de Croacia y se planteyan d'independizar-sen de Croacia si Croacia se fa independient. O gubierno crovate no accepta de dar-lis autonomía.

A guerra d'independencia Crovate

Ta más detalles, veyer l'articlo Guerra d'independencia crovateveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O 25 de chunio de 1991 Croacia y Eslovenia proclaman a suya independencia. O gubierno federal yugoslavo refirma a los serbios de Croacia con a presencia d'o exercito federal, que preba de mantener o control de Croacia y dixa que os guerrillers serbios faigan crimens de guerra con total impunidat primero contra os crovates que yeran en minoría en as localidatz de mayoría serbia y dimpués contra os crovates de localidatz que no yeran de mayoría serbia y que egual conqueriban. Krayina a escape cayó en poder serbio. Os principals combates se desembolicaban en Eslavonia oriental, de mayoría crovate, pero que os medios de comunicación serbios (y d'Estatos con actitut pro-serbia como Espanya que veyeban a independencia de Croacia como incomoda) presentaban como de mayoría serbia. Dimpués d'Eslavonia a guerra s'estendilló dende Krayina dica Dalmacia (puent de Maslenica), y as ciudatz costeras como Chadra, Split, atacatas por a marina yugoslava, y Dubrovnik, atacato dende Montenegro y Herzegovina por voluntarios serbios y montenegrins. Vukovar resistió pero en zaguerías fue destruito por o exercito yugoslavo, estando escenario de crimens por os dos costatos que han quedato sin guaire castigo por o que fa a los responsables serbios. En os territorios que os serbios conquieren bi ha mortaleras de población crovate y por miedo muitos d'ellos fuyen enantes que pleguen os serbios, feito que quan a guerra s'estendille por Bosnia y o Kosovo será conoixito como "limpieza etnica" y que quan encomenzaba en Croacia no conseguiba mover d'egual traza as sensibilidatz de bells países occidentals que yeran contra a desintegración de Yugoslavia.

O 23 d'aviento de 1991 Alemanya reconoix a independencia de Croacia, feito que obliga a fer-lo o 15 de chinero a totz os países d'a CEE, dica estatos reticents como Espanya, que chugaba un papel anti-crovate y pro-serbio. En abril de 1992 os cascos azuls d'a ONU encomienzan a prener posicions en as zonas ocupatas por os serbios. En mayo de 1992 Croacia ye admesa en a ONU. A seu d'o mando d'os cascos azuls ye prevista que siga en Sarajevo, pero quan s'aturan os combates en Croacia esclata a guerra en Bosnia-Herzegovina. Dende as suyas posicions en Bosnia-Herzegovina os serbios tamién atacaban ciudatz de Croacia como Slavonski Brod y Dubrovnic.

En a guerra de Bosnia-Herzegovina musulmans bosnians heban confiato en a comunidat internacional y os crovates locals s'heban preparato pa a guerra. Os guerrillers serbios y o exercito troban menos resistencia y tamién fan mortaleras en as zonas baixo o suyo control, pero o refirme d'Estatos Unitos a la causa musulmana fa que ya totz os países occidentals ya no refirmen a causa serbia, (que encara tendrá a Rusia como aligata), y que a opinión publica tienga en cuenta agora os crimens de guerra serbios, as violacions masivas, ecetra....Una millor preparación pa una guerra que se veyeba inminent y l'aduya de Croacia y a suya esperiencia melitar permitió a los crovates de Bosnia y Herzegovina resistir millor os ataques serbios que a población musulmana, manimenos tamién i habió muitas baixas y se perdioron ciudatz como Bosanski Brod en Posavina. Os crovates plegoron a prener o control de Herzegovina Occidental y d'amplas zonas de Bosnia Central, dica en localidatz de mayoría musulmana como Kiseljak.

I habió conflictos armatos intermitents en 1993 a una escala menor que en 1991 y 1992 que fuoron més exitosos p'as fuerzas crovatas. Os crovates podioron recuperar territorio y protecher as ciudatz de Chadra y Gospić d'ataques serbios, pero entre l'alto o fuego de 1992 y as ofensibas crovatas de 1992 a luita yera limitata y as accions melitar se reducioron a dos semanas en ixas tres anyatas y meya.[2]

A principios de 1993 as operacions més notables estioron:

Mientres a mayoría d'estas operacions yeran exitos relativos pa o gubierno crovate, o exito d'a Operacion bolsa de Medak en 1993 causó reaccions fueras de paises y organizacions que teneban actitutz anti-Crovates y pro-Serbias en a guerra, esto fació que o exercito Crovate no fese garra ofensiva en una anyata. En chunio de 1993 os serbios de Krajina reafirman en un referendum o suyo deseyo d'unión con os atros serbios d'os Balcans.

En Bosnia os crovates dixan d'estar aligatos d'os musulmans en 1993 y encomienzan unos combates en os que a población musulmana, més lumerosa, va prenendo o control de muitas ciudatz de Bosnia central (Travnik, Vares), y tamién de Herzegovina central, (Jablanica, Mostar oriental), y encara que enantes os crovates heban aduyato a salvar-se d'os serbios a muitos musulmans, que podioron trobar refuchio en ciudatz como Mostar, a opinión publica internacional yera de part d'os musulmans y en contra d'os crovates. Os países occidentals presionaban pa que os musulmans y crovates formasen una federación crovata-musulmana, pero os combates yeran dificils d'aturar.

En 1995 Os crovates van ocupando os territorios y enclaus on a posición serbia ye menos fácil de defender: primero en mayo a Eslavonia Occidental (Operación Flash), y dimpués en agosto de 1995 Krayina (Operación Tronata). Por miedo a represalias os serbios fuyen en masa de totas estas rechions. A recuperación de Krayina permite liberar d'a presión melitar a los musulmans de Bihac, y os serbios encomienzan a retacular en Bosnia Occidental. Os crovates de Bosnia recuperan Jajce, perdito quan os musulmans y crovates combatiban por Travnik. O 21 de noviembre de 1995 Estatos Unitos fuerza a un alcuerdo de paz en Dayton, os crovates de Bosnia son obligatos a fer parte d'una Federación Crovata-Musulmana dentro de Bosnia-Herzegovina, amés han de ceder as zagueras localidatz que controlaban de Posavina a la republica serbo-bosnia de Bosnia-Herzegovina.

Esporte

O esportes mas popular en Croacia ye o fútbol, y dimpués o baloncesto, o balonmán, o waterpolo y o tenis.

Esportistas crovates

Se veiga tamién

Bibliografía

Referencias


Estaus d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito

Plantilla:Destacato