Diferencia entre revisiones de «Idioma chaponés»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
m ortografía, replaced: fablans → fablants using AWB
m r2.7.2) (Robot Adhibito: Modificato: lez:Япон чIал
Linia 214: Linia 214:
{{Destacato|vi}}
{{Destacato|vi}}
{{Destacato|ia}}
{{Destacato|ia}}

[[ab:Иапон бызшәа]]
[[ab:Иапон бызшәа]]
[[ace:Bahsa Jeupun]]
[[ace:Bahsa Jeupun]]
Linia 296: Linia 297:
[[lad:Lingua japonesa]]
[[lad:Lingua japonesa]]
[[lb:Japanesch]]
[[lb:Japanesch]]
[[lez:Япон чӀал]]
[[lez:Япон чIал]]
[[li:Japans]]
[[li:Japans]]
[[lmo:Lengua giapponesa]]
[[lmo:Lengua giapponesa]]

Versión d'o 07:58 19 oct 2012

Articlo d'os 1000

Plantilla:Luenga

O chaponés (日本語 Nihongo en chaponés) ye una luenga que parlan más de 130 millons de presonas[1] en o Chapón y en as comunidatz immigrants chaponesas, especialment Perú, Brasil, Estatos Unitos y en a isla d'Angaur en a República de Palau. Quasi a totalidat de os naixitos de Chapón la tienen como luenga mai. Encara que a lechislación chaponesa no lo defina pas, ye l'Idioma oficial de facto de o Chapón, y ye amostrada en o sistema educativo baixo a denominación de 国語 (Kokugo, luenga nacional en chaponés).

O chaponés ye una luenga aglutinant y con estructura basada en moras. Tien un inventorio fonetico relativament chicot y un sistema d'accento tonal que se da en una parti important de o lexico. Fa parti de a familia de luengas chaponicas, que incluye tamién as luengas charratas en a isla d'Okinawa, d'incorporación más tardana a o territorio chaponés. Ye de mal clasificar, y encara que bi haiga diferents propuestas de clasificación, garra no'n ye estada acceptada unanimement, y gosa clasificar-se como luenga isolada.[2]

A luenga chaponesa s'escribe con una combinación de tres sistemas de escritura: os caracters chineses ditos kanji (漢字) en chaponés, y dos sistemas silabicos (u moraicos) basatos en os caracters chineses, hiragana (ひらがな o 平仮名) y katakana (カタカナ o 片仮名). L'alfabeto latin, rōmaji (ローマ字) gosa emplegar-se en a senyalización, en a publicidat y en o logotipo de as interpresas, encara que bi ha numbrosos sistemas de romanización de a escritura chaponesa. Os numerals arabicos son emplegaus a ormino, pero tamién s'emplegan prou os numerals chino-chaponeses tradicionals.

Un rasgo caracteristico de o chaponés ye o suyo complexo sistema honorifico de cortesia (keigo, 敬語, luenga de respecto) que reflecta a naturaleza de a sociedat chaponesa, y compta con formas verbals y un vocabulario particular ta indicar l'estatus relativo de l'interlocutor y as presonas involucratas en a conversa.

Bi ha encara una luenga de signos chaponesa, 日本語対応手話 (luenga chaponesa de signos, nihongo daiō shuwa en chaponés), que reflecta la gramatica y o lexico de o chaponés.

Variedatz

Luenga estándard

A forma estándard de a luenga chaponesa se diz hyōjungo (標準語, luenga estándard), y naixe entre a meitat de a era Meiji y principios de a era Shōwa, basada especialment en o parlache de as clases altas de o districto de Yamanote, Tokio. O hyōjungo ye a luenga que s'amostra en as escuelas, s'emplega en a televisión y en as comunicacións oficials. Dimpués de a fin de a Segunda Guerra Mundial, formalment pasó a preferir-se o termino kyōtsūgo (共通語, luenga común) por a distinción que se fa entre "luenga estándard" y "luenga común" en a lingüistica. Tot y ixo, o termino hyōjungo gosa emplegar-se comument en contraposición a os dialectos (方言, hougen) de cada llugar.

L'impacto de o hyōjungo en a literatura ye evident. Dica principios de o sieglo XX, a luenga literaria (文語, bungo), basada en o parlache de Kyoto, yera a principal forma escrita do chaponés. Sin embargo, gracias a creixent influencia de a luenga coloquial (口語, kōgo) y os esfuerzos por modernizar a luenga dende a fin de a Segunda Guerra Mundial, ista pasó a estar a forma mayoritaria en a escrita, encara que a vegadas se bi emplegue encara bell rasgo o parola de a luenga literaria. Os documents oficials, enantis escritos en chinés clasico, tamién pasoron a estar escritos en ixa variant.

Dialectos

O chaponés ye una luenga de gran variedat dialectal, debiu a o terreno montanyoso y a un luengo isolamento historico tanto interno como externo. Os dialectos (hōgen, 方言) diferen especialment en morfolochia, vocabulario, usache de as particulas y fonolochia. Ta nombrar os dialectos, gosa emplegar-se o nombre de a rechion seguida de o sufixo -ben ( o ), o más antiguament -kotoba (言葉, literalment parola, luenga, parlache). A forma con -namari (訛り) ye peyorativa.

A vitalidat de os dialectos chaponeses ye prou variable. En bellas rechions, os parlaches locals estioron ya quasi suplantaus de tot por o hyōjungo, restando namás bells rasgos y parolas, o fablants d'edat prou avanzada. Ixo ye resultau de l'agresiva política lingüistica levada a cabo por o gobierno chaponés durante o sieglo XX. Mesuras de "correccion dialectal"[3] y humiliants punicions como o 方言札 (hougen fuda, literalment cartel de dialecto)[4] estioron aplicadas a os alumnos que charraban en dialecto en a escola. Tot y ixo, hue bi ha iniciativas de as autoridatz locals ta salvaguardar-los, pero namás de manera folclórica y pas en a ensenyanza. Actualment, bells libros infantils tamién incorporan bella parolas y rasgos característicos de a luenga de o puesto án tien lugar a historia.

Os parlaches de a illa d'Okinawa, ditos nativament uchinaaguchi (うちなーぐち, luenga d'Okinawa) son consideratas por a lingüística actual luengas a parti de o chaponés, pese o suyo orichen común.

Chaponés oriental

Hokkaidō

O dialecto de Hokkaidō (北海道方言, Hokkaidō hōgen o bien 北海道弁, Hokkaidō-ben) ye un término paraiguas que abasta os dialectos parlaus ena provincia de Hokkaidō.

Dica o periodo Muromachi, a presencia chaponesa en a illa yera prou redueita, pero a partir de a era Edo, creixió muit rapidament, sobretot en a costa, dando lugar a la formación de parlaches tipo Tōhoku con bella influencia de os parlaches de a rechion de Kinki.

Dende a era Meiji, debiu a la immigración masiva con chent venida de totas as partis de o Chapón, se desembolicó un parlache prou homochenio y relativament amán de a luenga estándard, pero con accento y entonación propias, hue parlau tipicament en as ciudatz de Hokkaidō.

Tot y estar habitants autoctonos de a rechion, a influencia ainu en o parlache de Hokkaidō ye prou insignificant.

Tōhoku
Kantō
Tōkai-Tōsan

Chaponés occidental

Hokuriku
Kinki-Kansai
Chūgoku
Umpaku
Shikoku

Kyūshū

Hōnichi
Hichiku
Satsugū

Hachijō

Vocabulario internacional

Bells termins chaponeses fuoron incorporaus a o vocabulario d'atras luengas. En bells casos, o suyo significau no siempre corresponde a l'orichinal chaponés.

Termin Parola chaponesa Significau
anime アニメ debuixos chaponeses
manga 漫画 cómics chaponeses
tsunami 津波 maremoto
origami 折り紙 papiroflexia
haiku 俳句 poemas chaponeses
ikebana 生け花 arranchamento floral
karaoke カラオケ cantar con a pista de a canta y a letra impresa
bonsai 盆栽 plantas de mida reducida
harakiri 腹切り suicidio estripando-se
futon 布団 leito chaponés
tatami suelo de as casas chaponesas
judo 柔道 (jūdō) arte marcial chaponesa
karate 空手 arte marcial okinawana
aikido 合気道 (aikidō) arte marcial tradicional chaponesa
kendo 剣道 (kendō) arte marcial chaponesa con espatas de bambú
jujutsu/jiujitsu 柔術 (jūjutsu) arte marcial chaponesa
sumo 相撲 (sumō) esporte chaponés
dan usau en as luengas occidentals t'endicar o nivel d'una arte marcial en que belún se troba (ex.: 1r. dan)
samurai guerrers de l'antigo Chapón
ninja 忍者 militars mercenarios de l'antigo Chapón
kamikaze 神風 ataques suicidas
geisha 芸者 mesacha chaponesa que canta y baila
katana sable chaponés
nunchaku ヌンチャク arma d'artes marcials asiatica
sake 酒 (en chaponés significa "bebida alcoholica");
a bebida chaponesa se diz 日本酒 nihonshu
bebida chaponesa feita de roz
sushi 寿司 minchar con arroz en o vinagre
sashimi 刺身 peix crudo
tenpura 天ぷら (palabra orichinaria de o portugués tempero, "condimento") fritada chaponesa
misoshiru 味噌汁 sopa chaponesa
wasabi わさび condimento chaponés
kimono 着物 vestiu tradicional chaponés

Referencias

  1. "Error: |títol= no especificau en emplegar {{cita web}}Plantilla:Namespace detect showall". http://web.mit.edu/jpnet/articles/JapaneseLanguage.html. 
  2. Shibatani, Masayoshi. (1990). The languages of Japan. Cambridge: Cambridge University Press. p 94.
  3. 伊沢 修二 (1909)『視話応用 東北発音矯正法』(楽石社)。
  4. 仲宗根 政善 (1995)『琉球語の美しさ』(ロマン書房)の序では、1907年生まれの著者が、沖縄の小学校時代に経験した方言札について「あの不快を、私は忘れることができない」と記している。
Wikipedia
Wikipedia
Ista luenga tien a suya propia Wikipedia. Puetz vesitar-la y contribuir en Wikipedia en chaponés.

Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato