Chodigos

Plantilla:Pueblo Os chodigos, chudigos u chudeus (en hebreu:יְהוּדִים, Yehudim; yidix: ייִדן, Yiden) son os seguidors d'o chudaísmo u os miembros d'o pueblos chodigo (tamién conoixita como «nación chodiga» o «fillos d'Israel»), un grupo etnico-relichioso descendient d'os antiguos hebreus u israelitas u de presonas convertitas a o chudaísmo en diversos momentos historicos.

A visión d'os israelitas y dimpués d'os chodigos d'a suya propia qualidat de grupo humán ye una visión diferent seguntes epocas. Asinas, a Biblia ya charra d'os chodigos como d'un pueblo, o pueblo d'Israel, que ye unito por a suya fe relichiosa común, encara que os arqueologos u mesmo a Biblia tamién dicen que en os periodos más antigos parte d'os chodigos teneban practicas relichiosas politeistas. Antiparte, ye controvertita a propia noción d'un pueblo chodigo como comunidat luego d'a diaspora chodiga dimpués d'a destrucción d'o Templo de Cherusalem.

Etimolochía d'a denominación

A denominación en diferents luengas d'Europa Occidental provién d'o latín IUDAEUS, que significa habitant d'a tierra de Chudea, y que o mesmo latín ampra de l'arameu meyo Y'hūdāi, que corresponde a lo plural hebreu Yehudim, en o suyo orichen con o significato de "miembro d'a tribu de Chudah", con eponimo en o quatreno fillo de Chacob.

En navarro-aragonés a evolución lochica de l'acusativo IUDAEUM sería chudeu con sufixo -eu, pero se troba poco, por eixemplo en bella versión d'os fueros d'Aragón u en bell texto en romanz navarro relativo a Tudela. En aragonés meyeval s'escribe quasi siempre jodio/judio y en chistabín se documenta chodigo.

Ye posible que esta anomalía tienga relación con a interferencia con l'adchectivo chudiego, chudiega (derivatos d'o latín IUDAICUS, IUDAICA), y con a denominación d'as simients d'a leguminosa Phaseolus vulgaris ("chodigas"), on podría haber-ie epentesi antihiatica. Alwin Kuhn veye que a evolución d'a parola chodiga puet estar influenciata por pareixito con a parola xordiga.

Divisions etnicas chodigas

Ta más detalles, veyer l'articlo Divisions etnicas chodigasveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Un chodigo en oración en una sinoga en Irán en 1999.

As divisions etnicas chodigas fan referencia a las diferents comunidatz chodigas d'o mundo que pueden distinguir-sen dentro d'os pueblos de relichión chodiga. No totas as comunidatz chodigas comparten costumbres culturals, relichiosos, culinarios, lingüisticos, ecetra. Unas y atras amuestran diferencias locals y bellas formas d'interpretar bells preceptos.

Dimpués de tornar d'o exilio en Babilonia en Tierra Santa i heba una diferenciación entre Samaritans y los que se consideroron a ellos mesmos los chodigos de verdat.

En tiempos d'o Imperio Román a diaspora chodiga de partiba en dos ambitos culturals: Diaspora occidental en o Imperio Román y Diaspora oriental en o Imperio Persa Sasanida. En a Edat Meya la división prencipal yera entre chodigos de paises cristians u europeus y chodigos de países musulmans. Los chodigos de países musulmans yeran més lumerosos y i heba comunidatz d'orichen oriental chunto con comunidatz de l'antiga diaspora occidental d'Hispania y Africa. Una clasificación d'as comunidatz historicas de relichión chodiga puet estar:

• Chodigos orientals: descendiens d'a Diaspora oriental y d'ixas comunidatz d'a Diaspora occidental en zonas que s'islamizoron.
  • Comunidatz persianas: en Irán y Afganistán, charran persa.
  • Bukharans: en Asia Central, charran tachico.
  • Comunidatz de Cheorchia, charran cheorchián.
  • Dagh Chufuti: entre Daghestán y Azerbaichán, charran tat.
  • Mizrajim: chodigos de Siria, Irak y estatos d'arredol. Charran arabe, y os d'o Kurdistán charran tradicionalment neoarameu.
  • Comunidatz d'o Disierto d'Arabia: desapareixitas
  • Chodigos yemenís:
  • Comunidatz d'Echipto.
  • Tochavim: chodigos norteafricans no sefardís, charran en berber u arabe.
• Chodigos occidentals: descendients d'a Diaspora occidental en zonas europeas y cristianas:
  • Chodigos bizantins: en Grecia y Anatolia dende antigo, charraban griego.
  • Chodigos italians: en Italia dende antigo, charraban griego dimpués latín y italián.
    • Gourmís: chodigos italians establitos en Túniz.
  • Sefardís: descendients d'as comunidatz d'a peninsula iberica. En 1942 los forachitoron y en os paises on plegoron asimiloron atras comunidatz.
    • Megorachin u forachitatos: chodigos sefarditas d'o Norte d'Africa.
    • Domnatz: sefarditas d'o antigo Imperio Otomán convertitos a o islam y probablement criptochodigas.
  • Axkenazís: comunidatz de chodigos d'Alemanya forachitatas ta Europa centro-oriental en la Edat Meya y que conservoron o Yiddix.
  • Crimchacos: mezcla poblacional que se fació entre comunidatz axkenazis y sefarditas en Crimea en tiempos d'o Khanato de Crimea. Charran o tartre crimeu.
• Comunidatz d'a periferia: comunidatz que s'han desembolicato fuera d'os ambitos cristián-europeu y islamico-afroasiatico, los atros chodigos los consideran heterodoxos u menos chodigos.
  • Falaixas: chodigos d'Etiopía, no almiten o Talmut.
  • Carains u caraitas: chodigos que charran un idioma pareixito a lo tartre crimeu y no admiten o Talmut.
  • Chodigos d'a India: comunidatz que tamién son dividitas en castas.
  • Chodigos de Caifeng: antigos chodigos d'ixa ciudat de China, ya no bi n'ha.