Canadá

Canadá (ye o segundo país más grande y o más septentrional d'o mundo, ocupando a mayor parti d'o territorio d'America d'o Norte, mugando a lo sud con os Estatos Unitos y a o norueste con o estato estatounitense d'Alaska; a l'ueste muga con l'Ocián Pacifico, a l'este con l'Ocián Atlantico y a o norte con l'Ocián Arctico (por ixo o suyo lema nacional, A Mari Usque Ad Mare, ye decir, de mar a mar).

Ye una federación escentralizada de diez provincias y tres territorios, gubernada como una monarquía constitucional parlamentaria. A reina ye Isabel II, a Gubernadora cheneral ye Michaëlle Jean, y o primer menistro de Canadá ye Stephen Harper. En estar un territorio a on se i charra francés y anglés, istas dos luengas son idiomas oficials de Canadá; sindembargo, Québec ye uficialment monolingüe francesa, y Nueva Brunswick y o territorio d'o Yukón son oficialment bilingües, estando monolingües angleses o resto de territorios y provincias. Antiparte, en os Territorios d'o Norueste se i charran legalment 11 luengas, encluyindo-ie o francés y l'anglés, amás d'atras luengas inuit.

A suya población humana ye de 34.157.950 d'habitants (2009) en una superficie de 9.984.670 km², con una densidat de población de 3,42 hab/km². A suya capital ye a ciudat d'Ottawa, y as prencipals ciudatz d'o país son Toronto, Mont-Reyal, Vancouver, Calgary, Ottawa, Edmonton, Québec, Winnipeg y Hamilton.

L'actual Canadá fue descubierto en 1534 por o francés Jacques Cartier, y esdevenió alavez una colonia francesa, con capital en a ciudat de Québec, establita en 1608 por Samuel de Champlain en a val d'o río Sant Lorient. Sindembargo, mientres a Guerra d'os Siet Anyos os britanicos conquerioron o territorio en 1763 y l'adibioron ta cutío a l'Imperio britanico. Canadá esdevenió independient d'o Reino Unito en un luengo proceso pacifico, que prencipió en 1867 y no remató dica os anyos 1980.

Etimolochía

Os historiadors afirman que o nombre de Canadá s'aplicaba orichinalment nomás que a o territorio d'a ciudat de Québec y a la suya redolada, y pareix que ye un nombre d'orichen iroqués, con o significato de "lugar de cabanyas"; con iste nombre se designaba a o lugar a on i hibernaban as tribus d'os iroqueses en a primera metat d'o sieglo XVI, quan plegó a la redolada o explorador francés Jacques Cartier, qui estió o primero qui en fació emplego ta designar uno d'os "reinos" (fácil que un conchunto humán rechito por un mesmo chefe, como gosaban fer as tribus amerindias).

Mientres o sieglo XVII, os franceses estendilloron a denominación de "Canadá" ta totz os territorios que formaban o suyo dominio colonial en l'actual Canadá, estando a denominación popular ta o nombre que oficialment yera Nueva Francia (Nouvelle France en francés, estando tamién o nombre de Canadá o nombre esleito por os britanicos ta nombrar a los suyo territorios colonials en a redolada, y tamién ta tot Canadá quan redotoron a los francees en a Guerra d'os Siet Anyos y conquirioron tot o suyo dominio colonial t'adhibir-lo a la suya propia colonia de Canadá.

Cheografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía de Canadáveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Mapa fisico de Canadá.

Canadá ocupa a mayor parte d'a porción septentrional d'o continent d'America, mugando a o norueste con o estato d'Alaska, que fa parte d'os Estatos Unitos, y por o sud con quantos estatos d'ixe mesmo país; s'estendilla d'este enta ueste entre l'Ocián Atlantico y l'Ocián Pacifico, mugando a o norte con l'Ocián Glacial Arctico. Amás d'as suyas mugas terrestres, tien una muga maritima a l'este con Gronlandia, que fa parte de Dinamarca, y tamién con a minuscla posesión francesa de Saint-Pierre y Miquelon, clavata en l'Ocián Atlantico debant d'a costa canadiense y zaguer repui d'os dominios colonials franceses en Canadá.

Con una superficie de 9.984.670 km², ye o segundo país d'o mundo por superficie total dezaga de Rusia, encara que si se para cuenta nomás d'a superficie d'a tierra emerchita, descontando-ie a superficie ocupata por l'augua, nomás en ye o quatreno, en estar quasi o 9% d'a superficie de Canadá ocupata por lacos y ríos. Sindembargo, con una densidat de población de 3,42 hab/km², Canadá esdevién uno d'os países d'o mundo con una menor densidat de población, en estar a mayor parte d'o territorio canadiense cubierto por cheleras y por una capa de permafrost u suelo chelato permanentment. A mayor parte d'a población canadiense vive en a redolada que se troba a o canto d'os Grans Lacos d'America d'o Norte y d'o río Sant Lorient, en as provincias d'Ontario y Quebec.

Cheografía politica

Mapa politico de Canadá, con as suyas provincias y territorios.

Administrativament, o territorio canadiense ye una federación que se troba dividita en diez provincias y 3 territorios, agrupatos en quatre rechions cheograficas: Canadá de l'Ueste, Canadá Central, Canadá Atlantico y Canadá d'o Norte, estando o Canadá d'o Norte a suma d'os tres territorios arcticos de Canadá; antiparte, quan se charra de Canadá de l'Este se fa referencia a os territorios d'o Canadá Atlantico y d'o Canadá Central.

Encara que Canadá politicament ye organizato como una federación y no como una confederación, as provincias canadienses (que tienen una autonomía mas gran que os territorios de Canadá) tienen a responsabilidat politica d'a mayor parte d'as politicas socials d'o país (encara que cal parar cuenta que istas politicas socials nomás pueden iniciar-se que por iniciativa d'o estato central), esdevenindo asinas as provincias qui fan a mayor parte d'o gasto publico social en o pais, recebindo-ie en conseqüencia a parte mas gran tamién en os impuestos d'o país. O Gubierno central fa unas compensacions a las provincias menos ricas ta garantir uns nivels menimos en os servicios en tot o país.

Provincia/Territorio	Codigo ISO	Abreviación	Capital	Dentrada en a Confederación	Población (2008)	Superficie (km²)
						Tierra	Augua	Total
Ontario 1	ON	Ont.	Toronto	1 de chulio de 1867	12.891.787	917.741	158.654	1.076.395
Quebec 1	QC	P.Q., Que.	Quebec		7.744.530	1.356.128	185.928	1.542.056
Nueva Escocia2	NS	N.S.	Halifax		935.962	53.338	1.946	55.284
Nueva Brunswick 2	NB	N.B.	Fredericton		751.527	71.450	1.458	72.908
Manitoba3	MB	Man.	Winnipeg	15 de chulio de 1870	1.196.291	553.556	94.241	647.797
Columbia Britanica2	BC	B.C.	Victoria	20 de chulio de 1871	4.428.356	925.186	19.549	944.735
Isla d'o Prencipe Eduardo2	PE	P.E.I.	Charlottetown	1 de chulio de 1873	139.407	5.660	—	5.660
Saskatchewan 4 5	SK	Sask.	Regina	1 de setiembre de 1905	1.010.146	591.670	59.366	651.036
Alberta 4 5	AB	Alta.	Edmonton		3.512.368	642.317	19.531	661.848
Terranova y Labrador2	NL	N.L., Nfld.	Saint John's	31 de marzo de 1949	508.270	373.872	31.340	405.212
Territorios d'o Norueste	NT	N.W.T.	Yellowknife	15 de chulio de 1870	42.514	1.183.085	163.021	1.346.106
Yukón5	YT	Y.T.	Whitehorse	13 de chunio de 1898	31.530	474.391	8.052	482.443
Nunavut5	NU	?	Iqaluit	1 d'abril de 1999	31.152	1.936.113	157.077	2.093.190

Notas:

1. Antis d'establir-se a Confederación, Ontario y Quebec formaban a Provincia de Canadá.
2. Nueva Escocia, Nuevo Brunswick, a Columbia Britanica y a Isla d'o Prencipe Eduardo yeran colonias deseparatas quan s'unioron a la Confederación. Antis d'a suya dentrada, Terranova yera un Dominio d'a Commonwealth Britanica.
3. Manitoba se formó chunto con os Territorios d'o Norueste.
4. Saskatchewan y Alberta fuoron establitas a partir d'os Territorios d'o Norueste.
5. Canadá no adquirió nuevo territorio ta creyar Yukón, Alberta, Saskatchewan u Nunavut; istos se formoron a partir d'os Territorios d'o Norueste.

Historia

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Canadáveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Esporte

Clara Hughe medallista en os Chuegos Olimpicos d'hibierno

O esporte en Cananá ye muit variato, os esportes d'equipe mes populars son o hockey chelo, o fútbol canadiense tamién conoixito como gridiron, o baloncesto, o fútbol, o beisbol y o curling. Os esportes individuals mes practicatos son o atletismo, o ciclismo, o triathlon, o natación, o boxeyo o golf y belatros menos conoixitos.

Canadá ha organizato tres Chuegos Olimpicos (os Chuegos Olimpicos de Mont-reyal 1976 y dos edicions d'os Chuegos Olimpicos d'Hibierno, os de Calgary 1988 y os de Vancouver 2010). Canadá ha participato en totz os Chuegos Olímpicos de verano fueras d'os primers celebratos en Atenas en 1896.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Canadá.
• Pachina web oficial d'o Gubierno de Canadá.