Diferencia entre revisiones de «Aragonés grausino»
Sin resumen de edición |
CHV (descutir | contrebucions) Sin resumen de edición |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
O [[grausino]] ye l'[[aragonés ribagorzano]] que se charra en [[Graus]]. Ye una de as bariedaz de o baxorribagorzano millor conoxitas. |
O [[grausino]] ye l'[[aragonés ribagorzano]] que se charra en [[Graus]] ([[probinzia de Uesca|Uesca]]). Ye una de as bariedaz de o [[baxorribagorzano]] millor conoxitas. |
||
== Fonetica == |
== Fonetica == |
||
⚫ | |||
* ''ben'', ''pedra'', ''den'', ''peu'' |
|||
⚫ | |||
* '' |
* ''coba'', ''bou'' |
||
* ''coba, bou'' |
|||
Como ye normal en baxorribagorzano os diftongos -ie- de o sufixo -iello s'han simplificato en -illo: |
Como ye normal en baxorribagorzano os diftongos -ie- de o sufixo -iello s'han simplificato en -illo: |
||
* ''ixartillo, armilla'', pero sindembargo se conserba ''maziello''. |
* ''ixartillo'', ''armilla'', pero sindembargo se conserba ''maziello''. |
||
Beyemos -o final pero ye fazil que siga recompuesta, porque se troba en casos que l'aragonés cheneral no en tiene. |
Beyemos -o final pero ye fazil que siga recompuesta, porque se troba en casos que l'aragonés cheneral no en tiene. |
||
* ''abiento, aiguazo, espantallo, año'' |
* ''abiento'', ''aiguazo'', ''espantallo'', ''año'' |
||
* ''mano'' |
* ''mano'' |
||
Sin dembargo se pierde en bels casos dezaga -ll-, seguindo una tendenzia común con o catalán que no se troba guaire en aragonés: |
Sin dembargo se pierde en bels casos dezaga -ll-, seguindo una tendenzia común con o [[catalán]] que no se troba guaire en aragonés: |
||
* ''batall, corcoll'' |
* ''batall'', ''corcoll'' |
||
Encara que a F- inizial se conserba, bi ha muitos castellanismos foneticos: |
Encara que a F- inizial se conserba, bi ha muitos castellanismos foneticos: |
||
* ''abllá, iel, hígado, hornillos'' |
* ''abllá'', ''iel'', ''hígado'', ''hornillos'' |
||
Encara que a Ch- inizial se conserba, bi ha muitos castellanismos foneticos: |
Encara que a Ch- inizial se conserba, bi ha muitos castellanismos foneticos: |
||
* ''juebes, jodías, jarra'' |
* ''juebes'', ''jodías'', ''jarra'' |
||
Bi ha poquez exemplos de conserbazión de as oclusibas xordas interbocalicas latinas: |
Bi ha poquez exemplos de conserbazión de as oclusibas xordas interbocalicas latinas: |
||
* ''crepa, batallá, batall, mallata, trucadó'' |
* ''crepa'', ''batallá'', ''batall'', ''mallata'', ''trucadó'' |
||
A -x- se conserba bien, y como ye normal en |
A -x- se conserba bien, y como ye normal en ribagorzano ye acompañata d'una i: |
||
* ''un coixo baixaba por una baixada con un faixo de buixos'' |
* ''un coixo baixaba por una baixada con un faixo de buixos'' |
||
A x inizial ye acompañata d'una i-, como en belsetán y chistabín: |
A x inizial ye acompañata d'una i-, como en belsetán y chistabín: |
||
* ''ixambre, ixada, ixolomá, ixafegá'' |
* ''ixambre'', ''ixada'', ''ixolomá'', ''ixafegá'' |
||
A -ll- que bién de os grupos -LY-, -C'L-, -G'L-, etz...se conserba en muitos casos, pero tamién trobamos asobén castellanismos foneticos: |
A -ll- que bién de os grupos -LY-, -C'L-, -G'L-, etz...se conserba en muitos casos, pero tamién trobamos asobén castellanismos foneticos: |
||
* ''bieja, cogé, consejo, muertijuelo, zejas'' |
* ''bieja'', ''cogé'', ''consejo'', ''muertijuelo'', ''zejas'' |
||
A -it- que probién de os grupos latins -CT-, -ULT- se conserba mal, y abundan os castellanismos foneticos: |
A -it- que probién de os grupos latins -CT-, -ULT- se conserba mal, y abundan os castellanismos foneticos: |
||
* ''mucho, cochilla, escuchá'' |
* ''mucho'', ''cochilla'', ''escuchá'' |
||
* ''ocho, leche, noches, fecho'', encara que bi ha bel testimonio de ''fei'' |
* ''ocho'', ''leche'', ''noches'', ''fecho'', encara que bi ha bel testimonio de ''fei'' (forma baxorribagorzana de ''feito''). |
||
Como bi ha doblez de formas chenuinas y castellanizatas, bi ha casos de rearagonesizazión incorreuta, (dende o punto de bista de os que no reconoxen l'aragonés, hiperdialectalismo): |
Como bi ha doblez de formas chenuinas y castellanizatas, bi ha casos de rearagonesizazión incorreuta, (dende o punto de bista de os que no reconoxen l'aragonés, hiperdialectalismo): |
||
Linia 54: | Linia 53: | ||
Bi ha berbos que en grausino y en catalán son de a conchugazión en -ir y en castellán en -er: |
Bi ha berbos que en grausino y en catalán son de a conchugazión en -ir y en castellán en -er: |
||
*''cosí, atrebí'', chenerals en aragonés |
*''cosí'', ''atrebí'', chenerals en aragonés. |
||
*''tení'', querí'' que contrastan con l'aragonés cheneral ''tener, querer''. |
*''tení'', ''querí'' que contrastan con l'aragonés cheneral ''tener'', ''querer''. |
||
Bi ha muitos infinitibos de a conchugazión en -ar transformatos en -iar: |
Bi ha muitos infinitibos de a conchugazión en -ar transformatos en -iar: |
||
*''obriá, mezcliá, femiá, propulsiá'' |
*''obriá'', ''mezcliá'', ''femiá'', ''propulsiá'' |
||
Bi ha manca de diftongazión en as formas rizotonicas de bels berbos, por analochía, feito común en baxorribagorzano: |
Bi ha manca de diftongazión en as formas rizotonicas de bels berbos, por analochía, feito común en baxorribagorzano: |
||
Linia 64: | Linia 63: | ||
L'achiquidor -et a begatas pierde a -t final: |
L'achiquidor -et a begatas pierde a -t final: |
||
* ''barranquet, balsonet'' |
* ''barranquet'', ''balsonet'' |
||
* ''coralé, brazolé, banqué'' |
* ''coralé'', ''brazolé'', ''banqué'' |
||
== Lesico == |
== Lesico == |
||
O lesico catalán representa dica un 4 %: |
O lesico catalán representa dica un 4 %: |
||
*''asquena, patamoll, filosa, sillón'' |
*''asquena'', ''patamoll'', ''filosa'', ''sillón'' |
||
Esisten palabras tipicas de Graus y resolada: |
Esisten palabras tipicas de Graus y resolada: |
||
*''mirondiá, rafollada, susoído, torán'' |
*''mirondiá'', ''rafollada'', ''susoído'', ''torán'' |
||
Pero cada begata son más comuns os castellanismos, tanto os foneticos |
Pero cada begata son más comuns os castellanismos, tanto os foneticos (que ya en emos charrato), como os lesicos. |
||
{{Dialeutos de l'aragonés}} |
{{Dialeutos de l'aragonés}} |
||
[[Categoría:Dialeutos de l'aragonés]] |
[[Categoría:Dialeutos de l'aragonés]] |
Versión d'o 12:54 19 chul 2007
O grausino ye l'aragonés ribagorzano que se charra en Graus (Uesca). Ye una de as bariedaz de o baxorribagorzano millor conoxitas.
Fonetica
Tot y que predomina a diftongazión de as E y O curtas latinas, como ye normal en aragonés, bi ha casos de no diftongazión, como en atras localidaz de a Baxa Ribagorza ozidental:
- ben, pedra, den, peu
- coba, bou
Como ye normal en baxorribagorzano os diftongos -ie- de o sufixo -iello s'han simplificato en -illo:
- ixartillo, armilla, pero sindembargo se conserba maziello.
Beyemos -o final pero ye fazil que siga recompuesta, porque se troba en casos que l'aragonés cheneral no en tiene.
- abiento, aiguazo, espantallo, año
- mano
Sin dembargo se pierde en bels casos dezaga -ll-, seguindo una tendenzia común con o catalán que no se troba guaire en aragonés:
- batall, corcoll
Encara que a F- inizial se conserba, bi ha muitos castellanismos foneticos:
- abllá, iel, hígado, hornillos
Encara que a Ch- inizial se conserba, bi ha muitos castellanismos foneticos:
- juebes, jodías, jarra
Bi ha poquez exemplos de conserbazión de as oclusibas xordas interbocalicas latinas:
- crepa, batallá, batall, mallata, trucadó
A -x- se conserba bien, y como ye normal en ribagorzano ye acompañata d'una i:
- un coixo baixaba por una baixada con un faixo de buixos
A x inizial ye acompañata d'una i-, como en belsetán y chistabín:
- ixambre, ixada, ixolomá, ixafegá
A -ll- que bién de os grupos -LY-, -C'L-, -G'L-, etz...se conserba en muitos casos, pero tamién trobamos asobén castellanismos foneticos:
- bieja, cogé, consejo, muertijuelo, zejas
A -it- que probién de os grupos latins -CT-, -ULT- se conserba mal, y abundan os castellanismos foneticos:
- mucho, cochilla, escuchá
- ocho, leche, noches, fecho, encara que bi ha bel testimonio de fei (forma baxorribagorzana de feito).
Como bi ha doblez de formas chenuinas y castellanizatas, bi ha casos de rearagonesizazión incorreuta, (dende o punto de bista de os que no reconoxen l'aragonés, hiperdialectalismo):
- dixá/dejá, treballá/trabajá
- muixar en cuenta de mullar
Morfolochía
L'articlo en os zaguers años coinzide con o castellán, pero ye domentato l'emplego antigo de lo, es, y a. Puede contrayer-se con a preposizión por: pol camino, pola pllaza.
L'emplego de tot se reduze a cuan ba dezaga de l'infinitibo, en os atros casos se diz to, y 'to puede emplegarse pa toz os cheneros y numeros:
- te lo boi a 'spllicá tot
- to la semana, to las cosas.
O pronome presonal ellos de l'aragonés cheneral ye en grausino els, ye analochico de él.
Bi ha berbos que en grausino y en catalán son de a conchugazión en -ir y en castellán en -er:
- cosí, atrebí, chenerals en aragonés.
- tení, querí que contrastan con l'aragonés cheneral tener, querer.
Bi ha muitos infinitibos de a conchugazión en -ar transformatos en -iar:
- obriá, mezcliá, femiá, propulsiá
Bi ha manca de diftongazión en as formas rizotonicas de bels berbos, por analochía, feito común en baxorribagorzano:
- Tos rogo, Mos recorda.
L'achiquidor -et a begatas pierde a -t final:
- barranquet, balsonet
- coralé, brazolé, banqué
Lesico
O lesico catalán representa dica un 4 %:
- asquena, patamoll, filosa, sillón
Esisten palabras tipicas de Graus y resolada:
- mirondiá, rafollada, susoído, torán
Pero cada begata son más comuns os castellanismos, tanto os foneticos (que ya en emos charrato), como os lesicos.
Dialectos de l'aragonés | ||
---|---|---|
Aragonés occidental | Aragonés central (centro-occidental y centro-oriental) | Aragonés oriental | Aragonés meridional |