Diferencia entre revisiones de «Aragonés grausino»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
MystBot (descutir | contrebucions)
m r2.7.1) (Robot Adhibito: en:Graus Aragonese
Jpbot (descutir | contrebucions)
m →‎Vinclos externos: ortografía, replaced: Enrastre → Vinclo
Linia 87: Linia 87:
Pero cada vegata son más comuns os castellanismos, tanto os foneticos (que ya en hemos charrato), como os lexicos.
Pero cada vegata son más comuns os castellanismos, tanto os foneticos (que ya en hemos charrato), como os lexicos.


== Enrastres externos ==
== Vinclos externos ==
*[http://www.labullanga.com/dicxionario.htm Diccionario Grausín].
*[http://www.labullanga.com/dicxionario.htm Diccionario Grausín].
*[http://www.charrando.com/finestraluisondefierro.php Poemas en grausino de Luisón de Fierro]
*[http://www.charrando.com/finestraluisondefierro.php Poemas en grausino de Luisón de Fierro]

Versión d'o 19:03 10 feb 2012

Plantilla:Variedatz aragonesas

L'aragones grausino ye a parla local aragonesa que se charra en Graus (Uesca). Ye una d'as variedatz d'o baixorribagorzano millor conoxitas.

Fonetica

Tot y que predomina a diftongación d'as E y O curtas latinas, como ye normal en aragonés, bi ha casos de no diftongación, como en atras localidatz d'a Baixa Ribagorza occidental:

  • ben, pedra, den, peu
  • coba, bou

Como ye normal en baixorribagorzano os diftongos -ie- d'o sufixo -iello s'han simplificato en -illo:

  • ixartillo, armilla, manimenos se conserva maciello.

Veyemos -o final pero ye fácil que siga recompuesta, porque se troba en casos que l'aragonés cheneral no en tiene.

Manimenos se pierde en bells casos dezaga -ll-, seguindo una tendencia común con o catalán que no se troba guaire en aragonés:

  • batall, corcoll

A -y- d'a epentesi antihiatica se conserva en sayeta.

Encara que a F- inicial se conserva, bi ha muitos castellanismos foneticos:

  • abllá, iel, hígado, hornillos

Encara que a Ch- inicial se conserva, bi ha muitos castellanismos foneticos:

Bi ha poquetz eixemplos de conservación d'as oclusivas xordas intervocalicas latinas:

A -x- se conserva bien, y como ye normal en ribagorzano ye acompanyata d'una i:

  • un coixo baixaba por una baixada con un faixo de buixos

A x inicial ye acompanyata d'una i-, como en belsetán y chistabín:

  • ixambre, ixada, ixolomá, ixafegá

A -ll- que vien d'os grupos -LY-, -C'L-, -G'L-, ecetra...se conserva en muitos casos, pero tamién trobamos asobén castellanismos foneticos:

  • bieja, cogé, consejo, muertijuelo, cejas

A -it- que provién d'os grupos latins -CT-, -ULT- se conserva mal, y abundan os castellanismos foneticos:

  • mucho, cochilla, escuchá
  • ocho, leche, noches, fecho, encara que bi ha bell testimonio de fei (forma baixorribagorzana de feito).

Como bi ha dobletz de formas chenuinas y castellanizatas, bi ha casos de rearagonesización incorrecta, (dende o punto de vista d'os que no reconoixen l'aragonés, hiperdialectalismo):

  • dixá/dejá, treballá/trabajá
  • muixar en quenta de mullar

Morfolochía

L'articlo en os zaguers anyos coincide con o castellán, pero ye domentato l'emplego antigo de lo, es, y a. Puede contrayer-se con a preposición por: pol camino, pola pllaza.

L'emplego de tot se reduce a quan va dezaga de l'infinitivo, en os atros casos se diz to, y 'to puede emplegarse pa totz os cheners y numers:

  • te lo voi a 'spllicá tot
  • to la semana, to las cosas.

O pronombre presonal ellos de l'aragonés cheneral ye en grausino els, ye analochico de él.

Bi ha verbos que en grausino y en catalán son d'a conchugación en -ir y en castellán en -er:

  • cosí, atreví, chenerals en aragonés.
  • tení, querí que contrastan con l'aragonés cheneral tener, querer.

Bi ha muitos infinitivos d'a conchugación en -ar transformatos en -iar:

  • obriá, mezcliá, femiá, propulsiá

Bi ha manca de diftongación en as formas rizotonicas de bells verbos, por analochía, feito común en baixorribagorzano:

  • Tos rogo, Mos recorda.

O diminutivo -et a vegatas pierde a -t final:

  • barranquet, balsonet
  • coralé, brazolé, banqué

Lexico

O lexico catalán representa dica un 4 %:

Bi ha palabras tipicas de Graus y redolada:

  • mirondiá, rafollada, susoído, torán

Pero cada vegata son más comuns os castellanismos, tanto os foneticos (que ya en hemos charrato), como os lexicos.

Vinclos externos


Variedaz orientals de l'aragonés
Altorribagorzano (Benasqués) | Chistabín | Fovano | Meyorribagorzano (incluindo o campés) | Baixorribagorzano (incluindo o foncense, estadillano y grausino)


Dialectos de l'aragonés
Aragonés occidental | Aragonés central (centro-occidental y centro-oriental) | Aragonés oriental | Aragonés meridional