Diferencia entre revisiones de «Aragonés grausino»
m r2.7.1) (Robot Adhibito: en:Graus Aragonese |
m →Vinclos externos: ortografía, replaced: Enrastre → Vinclo |
||
Linia 87: | Linia 87: | ||
Pero cada vegata son más comuns os castellanismos, tanto os foneticos (que ya en hemos charrato), como os lexicos. |
Pero cada vegata son más comuns os castellanismos, tanto os foneticos (que ya en hemos charrato), como os lexicos. |
||
== |
== Vinclos externos == |
||
*[http://www.labullanga.com/dicxionario.htm Diccionario Grausín]. |
*[http://www.labullanga.com/dicxionario.htm Diccionario Grausín]. |
||
*[http://www.charrando.com/finestraluisondefierro.php Poemas en grausino de Luisón de Fierro] |
*[http://www.charrando.com/finestraluisondefierro.php Poemas en grausino de Luisón de Fierro] |
Versión d'o 19:03 10 feb 2012
Plantilla:Variedatz aragonesas
L'aragones grausino ye a parla local aragonesa que se charra en Graus (Uesca). Ye una d'as variedatz d'o baixorribagorzano millor conoxitas.
Fonetica
Tot y que predomina a diftongación d'as E y O curtas latinas, como ye normal en aragonés, bi ha casos de no diftongación, como en atras localidatz d'a Baixa Ribagorza occidental:
- ben, pedra, den, peu
- coba, bou
Como ye normal en baixorribagorzano os diftongos -ie- d'o sufixo -iello s'han simplificato en -illo:
- ixartillo, armilla, manimenos se conserva maciello.
Veyemos -o final pero ye fácil que siga recompuesta, porque se troba en casos que l'aragonés cheneral no en tiene.
- aviento, aiguazo, espantallo, anyo
- mano
Manimenos se pierde en bells casos dezaga -ll-, seguindo una tendencia común con o catalán que no se troba guaire en aragonés:
- batall, corcoll
A -y- d'a epentesi antihiatica se conserva en sayeta.
Encara que a F- inicial se conserva, bi ha muitos castellanismos foneticos:
- abllá, iel, hígado, hornillos
Encara que a Ch- inicial se conserva, bi ha muitos castellanismos foneticos:
Bi ha poquetz eixemplos de conservación d'as oclusivas xordas intervocalicas latinas:
A -x- se conserva bien, y como ye normal en ribagorzano ye acompanyata d'una i:
- un coixo baixaba por una baixada con un faixo de buixos
A x inicial ye acompanyata d'una i-, como en belsetán y chistabín:
- ixambre, ixada, ixolomá, ixafegá
A -ll- que vien d'os grupos -LY-, -C'L-, -G'L-, ecetra...se conserva en muitos casos, pero tamién trobamos asobén castellanismos foneticos:
- bieja, cogé, consejo, muertijuelo, cejas
A -it- que provién d'os grupos latins -CT-, -ULT- se conserva mal, y abundan os castellanismos foneticos:
- mucho, cochilla, escuchá
- ocho, leche, noches, fecho, encara que bi ha bell testimonio de fei (forma baixorribagorzana de feito).
Como bi ha dobletz de formas chenuinas y castellanizatas, bi ha casos de rearagonesización incorrecta, (dende o punto de vista d'os que no reconoixen l'aragonés, hiperdialectalismo):
- dixá/dejá, treballá/trabajá
- muixar en quenta de mullar
Morfolochía
L'articlo en os zaguers anyos coincide con o castellán, pero ye domentato l'emplego antigo de lo, es, y a. Puede contrayer-se con a preposición por: pol camino, pola pllaza.
L'emplego de tot se reduce a quan va dezaga de l'infinitivo, en os atros casos se diz to, y 'to puede emplegarse pa totz os cheners y numers:
- te lo voi a 'spllicá tot
- to la semana, to las cosas.
O pronombre presonal ellos de l'aragonés cheneral ye en grausino els, ye analochico de él.
Bi ha verbos que en grausino y en catalán son d'a conchugación en -ir y en castellán en -er:
- cosí, atreví, chenerals en aragonés.
- tení, querí que contrastan con l'aragonés cheneral tener, querer.
Bi ha muitos infinitivos d'a conchugación en -ar transformatos en -iar:
- obriá, mezcliá, femiá, propulsiá
Bi ha manca de diftongación en as formas rizotonicas de bells verbos, por analochía, feito común en baixorribagorzano:
- Tos rogo, Mos recorda.
O diminutivo -et a vegatas pierde a -t final:
- barranquet, balsonet
- coralé, brazolé, banqué
Lexico
O lexico catalán representa dica un 4 %:
- asquena, patamoll, filosa, sillón
Bi ha palabras tipicas de Graus y redolada:
- mirondiá, rafollada, susoído, torán
Pero cada vegata son más comuns os castellanismos, tanto os foneticos (que ya en hemos charrato), como os lexicos.
Vinclos externos
Variedaz orientals de l'aragonés | ||
---|---|---|
Altorribagorzano (Benasqués) | Chistabín | Fovano | Meyorribagorzano (incluindo o campés) | Baixorribagorzano (incluindo o foncense, estadillano y grausino) |
Dialectos de l'aragonés | ||
---|---|---|
Aragonés occidental | Aragonés central (centro-occidental y centro-oriental) | Aragonés oriental | Aragonés meridional |