Royo

T'a color d'o pelo, se veiga l'articlo sobre o pelo royo.

O royo ye a color correspondient a la frecuencia mes baixa de luz que puet distinguir o uello humán. A largaria d'unda d'a luz roya ye d'arredol de 700 nm.

Usos, simbolismo y expresions que s'emplegan charrando

• En aragonés, a color d'o pelo de presonas y animals (gatos por eixemplo) se diz roya si tien tonalidatz royencas u amarillencas encara que no siga roya de tot dende o punto de vista optico.
• A color roya se emplega a sobén pa fer notar furia.
• A color d'a sangre fació que s'asociase a color roya con o dios d'a guerra, Marte, y en a honor suya o planeta royo se clama Marte, que tien una superficie royenca por os suelos o mineral hematites, que ye oxido de fierro.
• A color roya se emplega en sinyals de trafico (sinyals d'alvertencia y prohibición y o sinyal de "stop"), tamién en os semaforos.
• O royo s'ha emplegato como color d'os rebolucionarios y os de cucha politica, ye fácil que dende os tiempos d'a revolución francesa.
  • Por eixemplo, en a Guerra Civil de Rusia y en a Guerra Civil de Finlandia luitoron royos contra blancos.
  • La identificación d'o comunismo con o royo (estando o royo a color prencipal d'a bandera d'a Unión Soviética) produció expresions en a Guerra Frida como "a menaza roya", a "China Roya" (en contraposición con "a China Nacionalista", a China Libre u Taiwan).
• O royo tamién s'emplega para endicar deudas, como en a expresión "lumers royos". La practica procede d'os contables italians que usaban tinta roya pa endicar as deudas y tinta negra pa endicar os habers.
• Roya ye tamién a "Color d'a pasión".
• A sangre ye roya por a presencia d'hemoglobina, que tien o catión mes oxidato de fierro, o fierro trivalent Fe^{3+. Quan a hemoglobina tien o fierro combinato de tot con oxichén a color roya ye mes viva, quan ixe fierro d'a hemoglobina no ye combinato con oxichén a color ye mes esmorteixita.}