Diferencia entre revisiones de «Adverbios de tiempo en aragonés»
| Linia 17: | Linia 17: | ||
== Adverbios de localización temporal relativa == |
== Adverbios de localización temporal relativa == |
||
Son os adverbios ''(en)antes'', ''dimpués'', ''luego'', ''tarde'', ''encara'', ''alavez''/''allora'' y ''ya'', con as suyas variants. |
Son os adverbios ''(en)antes'', ''dimpués'', ''luego'', ''tarde'', ''encara'', ''alavez''/''allora'' y ''ya'', con as suyas variants. |
||
''Antes'' deriva d'o latín ''ANTE'', en bell puesto presenta a variant ''antis''. Como indicador d'atro tiempo, con o sentito de ''antigament'', tenemos a forma ''antismás'' en [[aragonés cheso|cheso]] y ''dinantes'' en atras variants como l'[[aragonés tellán]] u l'[[aragonés d'o Viello Sobrarbe]]. Tamién fa part d'a locución adverbial de tiempo ''antes con antes''. |
|||
''Dimpués'' deriva de ''DE INDE POST'', ye cheneral en l'aragonés y documentato tamién entre os restos d'aragonés d'o [[Baixo Aragón]]. Presenta a variant ''dimpuesas''. |
''Dimpués'' deriva de ''DE INDE POST'', ye cheneral en l'aragonés y documentato tamién entre os restos d'aragonés d'o [[Baixo Aragón]]. Presenta a variant ''dimpuesas''. |
||
''Alavez'' provién de ''ILLA VICE'' y ye propio de l'[[aragonés oriental]] y [[aragonés centro-oriental|centro-oriental]]. En [[aragonés benasqués|benasqués]] ye ''alavegada''. |
''Alavez'' provién de ''ILLA VICE'' y ye propio de l'[[aragonés oriental]] y [[aragonés centro-oriental|centro-oriental]]. En [[aragonés benasqués|benasqués]] ye ''alavegada''. Puet estar un cognato de l'[[idioma occitán|occitán]] ''alavetz'', pero [[Chabier Tomás Arias]] lo considera un [[occitanismos en l'aragonés|occitanismo]]<ref>[[Chabier Tomás Arias]]: ''El aragonés del Biello Sobrarbe''. Instituto de Estudios Altoaragoneses (1999).</ref>. As formas ''alora'' u ''allora'' son propias de l'[[aragonés occidental]]. Tanto as formas orientals como as occidentals reblan debant d'a difusión d'o castellanismo ''antonces''. |
||
''Encara'' provién de ''HINC HA HORA'', y se rechistra actualment en [[aragonés oriental]], [[aragonés centro-oriental|centro-oriental]], en l'[[aragonés d'o Viello Sobrarbe]] y en l'[[aragonés d'o Semontano de Balbastro]]. Manimenos en a [[Edat Meya]] yera usual en tot l'aragonés y en o [[romanz navarro]]. |
''Encara'' provién de ''HINC HA HORA'', y se rechistra actualment en [[aragonés oriental]], [[aragonés centro-oriental|centro-oriental]], en l'[[aragonés d'o Viello Sobrarbe]] y en l'[[aragonés d'o Semontano de Balbastro]]. Manimenos en a [[Edat Meya]] yera usual en tot l'aragonés y en o [[romanz navarro]]. |
||
Versión d'o 19:59 27 avi 2011
Os adverbios de tiempo en l'aragonés gosan estar d'orichen latín y se subdividen en tres grupos: adverbios de localización temporal cheneral, adverbios de localización temporal absoluta y adverbios de localización temporal relativa.
Adverbios de localización temporal relativa
Os eixemplos tipicos son siempre y nunca.
L'adverbio nunca puet ir en oracions con doble negación. A part de l'uso en oracions negativas l'adverbio nunca tamién se fa servir en oracions interrogativas y condicionals.
En aragonés ribagorzán existe a forma mai como cheosinonimo de nunca.
Un adverbio temporal tipico de l'aragonés que no se fa servir en as formas standarizatas d'os idiomas mugants ye perén, derivato de PER ANNU.[1]
Adverbios de localización temporal absoluta
Os adverbios ayer y antesdayer (con as suyas variants) expresan anterioridat. Os adverbios hue(i) y agora expresan simultaneidat. L'adverbios manyana, a l'egual que muitas locucions adverbials de tiempo expresan posterioridat.
Adverbios de localización temporal relativa
Son os adverbios (en)antes, dimpués, luego, tarde, encara, alavez/allora y ya, con as suyas variants.
Antes deriva d'o latín ANTE, en bell puesto presenta a variant antis. Como indicador d'atro tiempo, con o sentito de antigament, tenemos a forma antismás en cheso y dinantes en atras variants como l'aragonés tellán u l'aragonés d'o Viello Sobrarbe. Tamién fa part d'a locución adverbial de tiempo antes con antes.
Dimpués deriva de DE INDE POST, ye cheneral en l'aragonés y documentato tamién entre os restos d'aragonés d'o Baixo Aragón. Presenta a variant dimpuesas.
Alavez provién de ILLA VICE y ye propio de l'aragonés oriental y centro-oriental. En benasqués ye alavegada. Puet estar un cognato de l'occitán alavetz, pero Chabier Tomás Arias lo considera un occitanismo[2]. As formas alora u allora son propias de l'aragonés occidental. Tanto as formas orientals como as occidentals reblan debant d'a difusión d'o castellanismo antonces.
Encara provién de HINC HA HORA, y se rechistra actualment en aragonés oriental, centro-oriental, en l'aragonés d'o Viello Sobrarbe y en l'aragonés d'o Semontano de Balbastro. Manimenos en a Edat Meya yera usual en tot l'aragonés y en o romanz navarro.
Referencias
- ↑ Chabier Tomás Arias: El aragonés del Biello Sobrarbe. Instituto de Estudios Altoaragoneses (1999).
- ↑ Chabier Tomás Arias: El aragonés del Biello Sobrarbe. Instituto de Estudios Altoaragoneses (1999).
Bibliografía
- Chabier Lozano Sierra: Aspectos Lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca). Gara d'Edizions - Prensas Universitarias de Zaragoza - Institución Fernando el Católico. 2010