Nicheria

Plantilla:Infobox País A Republica Federal de Nicheria ye un país y estato situato en l'ueste d'Africa. Ye o país más poblato d'o continent africano. Muga a l'ueste con Benín, Chad y con Camerún a l'este, Nícher a lo norte y o Golfo de Guinea a lo sud. As prencipals ciudatz encluyen a la capital Abuja, l'anterior capital Lagos (que n'estió dica 1991), Abeokuta, Ibadan, Port Harcourt, Enugu, Kano, Kaduna, Jos, y a Ciudad Beni. A suya población ye de 174.152 habitants (2005) en una superficie de 923.768 km², con una densidat de población de 147 hab/km².

Ye un país independient dende l'1 d'octubre de 1960, estando d'antis mas una colonia que feba parte d'o Imperio britanico. Dende a suya independencia, politicament Nicheria ye una republica federal, estando l'actual president d'o país Goodluck Jonathan.

Encara que ye prou luen, as primeras civilizacions conoixitas de l'actual Nicheria teneban influencias d'as civilizacions d'a val d'o río Nilo, mas que mas de l'Antigo Echipto. Os hausas y yorubas i plegoron dimpués, creyndo succesivos reinos dica que i plegoron os portugueses, adedicatos a o comercio d'esclavos. Dende zaguerías d'o sieglo XVIII prencipió a expansión britanica, rematando por dominar de raso o territorio dica la suya independencia. Dende alavez, o escaicimiento historico mas destacato estió a Guerra de Biafra en zaguerías d'os anyos 1960. Encara que fomalment ye un país democratico con sufrachio universal, os observadors foranos constatan fraudes masius en os succesivos procesos electorals. Fa parte d'as Nacions Unitas, d'a Commonwealth, d'a OPEP y d'a Unión Africana.

En ixa zaguera guerra uno d'o elementos destactos estió o petrolio, que se bi heba descubierto en primerías d'os anyos 1960, poco dimpués d'a indepedencia de Nicheria, y que hue ye uno d'os suyos principals productos d'exportación, chunto con o gas natural. Tamién se i troba una chicota industria petroquimica, mas que mas vinclata a o petrolio. Antiparte, l'agricultura y a ganadería, que d'antis mas yeran as prencipals actividatz economicas, actualment no son prous ta cubrir a demanda interna d'o país, que ye importador d'alimentos. Antiparte, a tamas d'os ingresos d'o petrolio, Nicheria ye un país prou pobre, mas que mas por a suya situación endemica de corrupción.

Historia

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Nicheriaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A civilización nok estió a civilización dominant en a redolada dende o sieglo VI aC dica o sieglo III, ixeminando-se dimpués enta as redoladas d'Ife y d'o reino de Benin. Dende o sieglo VII dica o sieglo XI plegoron en o trritorio os hausas, asentando-sen en o norte d'o país, y tamién os yorubas, que s'instaloron en o sudueste.

O imperio Kanem (dica o sieglo XIV) y dimpués o reino Kanem-Bornu (que plegó enta o suyo maximo poderío o sieglo XVI) amán d'o laco Chad dominoron o norte de Nicheria mientres mas de 600 anyadas, prosperando gracias a la suya posición cheografica como puesto de contacto en o comercio norte-sud entre os berberss d'Africa d'o norte y os pueblos d'as selvas tropicals. En primerías d'o sieglo XIX, Usman dan Fodio unificó a mayor parti d'as rechions d'o norte d'o país metendo-las baixo o control d'un imperio islamico con capital en Sokoto.

O reino d'Oyo a o sudueste y o reino de Benin a u sudeste establioron sistemas politicos complexos mientres os sieglos XV, XVI y XVII. As redoladas d'Ife y Benin son tamién conoixitas por as suyas obras d'arte africán en bori, matiera, bronze y cobre. En 1486 plegoron os portugueses, establindo os suyos primers contactos con o reino de Benin.

En 1553 os angleses, en o marco d'as suyas luitas con Felipe II d'Espanya, destruyoron os reinos vasallos d'os portugueses, y dende o sieglo XVII dica o sieglo XIX os mercaders europeus establioron chicotas factorías comercials en os puertos d'o golfo de Guinea por o floreixent comercio d'esclavos con destín en America. Mentres o sieglo XIX cambeó progresivament o chenero d'ixe comercio, prenendo importancia a exportación de materias primas.

Subdivisions administrativas

Ta más detalles, veyer l'articlo Estatos de Nicheriaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Nicheria se divide en trenta y seis estatos y un Territorio d'a Capital Federal, que a la vegada se subdividen en 774 Arias de Gubierno Local (en anglés Local Government Areas u LGAs). A cantidat d'estatos, d'os que nomás bi heba tres quan o país s'independizó, refleixa a tumultuosa historia d'o país y as dificultatz de manullar una entidat nacional tan heterochenea en totz os rans de gubierno.

Nicheria tien seis ciudatz con una población de mas d'1 millon d'habitants (dende a mas gran enta a mas chicota: Lagos, Kano, Ibadan, Kaduna, Port Harcourt, y Benin City). Lagos ye a ciudat mas gran de l'Africa subsahariana, con una población de mas de 8 millons d'habitants nomás en a suya aria urbana. A población d'as ciudatz de Nicheria con mas d'un millón d'habitants incluye a Lagos (7.937.932), Kano (3.848.885), Ibadan (3.078.400), Kaduna (1.652.844), Port Harcourt (1.320.214), Benin City (1.051.600), Maiduguri (1.044.497) y Zaria (1.018.827), encara que istas cifras gosan variar seguntes as fuents en Nicheria.

Estatos de Nicheria, bi ha un total de 36 estatos en Nigeria amás d'Abuja, que ye o territorio d'a capital federal.

Estatos:

Abuja Anambra Enugu Akwa Ibom Adamawa Abia Bauchi Bayelsa Benue Borno Río Cross Delta Ebonyi

Edo Ekiti Gombe Imo Jigawa Kaduna Kano Katsina Kebbi Kogi Kwara Lagos Nasarawa

Nícher Ogun Ondo Osun Oyo Plateau Rivers Sokoto Taraba Yobe Zamfara

Territorio d'a Capital Federal: Abuja

Cheografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía de Nicheriaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Mapa topografico de Nicheria

Nicheria se troba a l'ueste d'Africa en o Golfo de Guinea y tien una superficie total de 923.768 km², lo que lo convierte en o trenteno-segundo país mas gran d'o mundo (dimpués de Tanzania). Ye comparable en grandaria a Venezuela y alto u baixo o doble de California. Comparte uns 4.047 kilometros de muga, 773 con Benín, 1.497 con Nícher, 87 con Chad, 1.690 con Camerún y tien una costa d'alto u baixo 853 km.

Clima

Nicheria tien un clima calido con escasa amplitut termica anyal. En a fraixa costera se troban selvas pluvials con precipitacions intensas que oscilan entre os 2.000 y os 4.000 mm anyals; l'atmosfera ye muit humeda. Enta o interior as precipitacions van disminuindo (Kaduma, 1.227 mm). En o estremo norte, as plevias no gosan brincar d'os 600–700 mm (Katsina, 710 mm).

Ecolochía

Parque Nacional de Yankari

Os biomas predominants en Nicheria son a sabana en o norte y o centro d'o país, y a selva umbrofila en o sud.

Seguntes a WWF, as prencipals ecorrechions de sabana de Nicheria son a sabana sudanesa occidental, a o norte, y o mosaico de selva y sabana de Guinea, en o centro d'o país. O estremo nordeste ye ocupato por a sabana d'acacias d'o Sahel y, en a marguin d'o laco Chad, a sabana inundata; a ista zaguera ecorrechión i perteneixe a zona humeda de Hadejia-Nguru, en o forcallo d'os ríos Hadejia y Jama'are, en o centro-norte d'o país. En o macizo de Mandara, en a muga con Camerún, se i troba o mosaico d'o macizo de Mandara.

As selvas d'o sud de Nicheria se clasifican, d'este enta ueste, en a selva d'a sierra de Camerún, en a sierra de Camerún, en a muga con iste país; selva costera d'o Cross-Sanaga y Bioko, entre o Cross y a muga con Camerún; selva de transición d'o Cross-Nícher, entre os ríos Cross y o Nícher; selva pantanosa d'o delta d'o Nícher, y selva de tierras baixas de Nicheria, entre o río Nícher y a muga con Benín.

A mayor parti d'a costa de Nicheria s'enquadra aintro d'o manglar de l'Africa central, y a diversidat ecolochica d'o país se completa con os praus de montanya d'o mosaico de selva y partis d'a meseta de Jos.

Economía

Anvista de Lagos

Ta más detalles, veyer l'articlo Economía de Nicheriaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Dende que en os anyos 60 se descubrió petrolio, a economía de Nicheria paso d'estar agricola y ganadera, a industrial.

Con 15.600 millons de barrils en reservas de crudo y mas de 3 millons de m³ de gas natural, ye un d'os países africans que mas s'han desenvolicato. Manimenos, a fuerte dependencia d'o petrolio y que iste se trobe en mans d'interpresas foranas, fa que existan grieus desigualdatz socials: mientres a mayoría d'os nicherians vive con menos d'un dólar a o día, existen grans fortunas creyatas con os diners d'o petrolio. A balanza de pagos ye positiva gracias a la exportación de crudo que se conduce a traviés de gasoductos dende o interior dica os puertos de l'Ocián Atlantico. Destaca tamién a industria petroquimica, d'automobils y as refinerias. Respective a la resta de l'actividat productiva, nomás tien bella importancia o cacau, a o que se destina o 50% d'a tierra cultivable y que va dirichito de tot a la exportación. L'agricultura y a ganaderia ocupan a o 50% d'a población pero nomás sirve ta proveer a la propia demanda interna.

Dende 2008 o gubierno da muestras de voluntat d'implementar as reformas economicas sucheritas por o Fundo Monetario Internacional, tals como modernizar o sistema bancario, reducir a inflación controlando as demandas salarials, y resolver as disputas rechionals por o control d'as ganancias d'a industria d'o petrolio.

Cheografía humana y sociedat

Demografía

Evolución demografica entre 1961 y 2003.

Nicheria, ye o país mas poblato d'Africa y conta con alto u baixo una cinquena parti d'a población d'o continent. Encara que menos d'o 25% d'os nicherians viven en asentamientos urbans, como minimo bi ha 24 ciudatz con una población mas gran a 100.000 habitants. A variedat de costumbres, idiomas y tradicions provenients d'os 250 grupos etnicos que coexisten en Nicheria, le dan a o país una gran diversidat. O grupo etnico dominant en a rechión norte son os hausa-fulani, d'os que una gran mayoria son musulmans. Atros grupos etnicos importants d'ista zona son os Nupe, os Tiv, y os Kanuri.

A etnia yoruba predomina en o sud. Mas d'a metat d'os yorubas son cristians y quasi un quatreno, musulmans. A resta, mayoritariament, siguen creyencias tradicionals. O grupo predominantment cristián igbo ye o grupo etnico mas gran d'o sudeste. A mayoría son catolics romans, encara que os anglicans, pentecostals y atras denominacions evanchelicas tamién tienen importancia.

As comunidatz efik, ibibio, annang, y ijaw (os quatre grupos etnicos mas grans d'o país) tamién conforman un segmento substancial d'a población de l'aria. Personas con diferents idiomas, por un regular se comunican en anglés, encara que o conoiximiento de dos u mas idiomas nicherians ye común. Os idiomas mas difusos son o hausa, o yoruba y o igbo. En os zaguers anyos s'han dato esporadicos choques entre grupos cristians y musulmans, mas que mas en o norte d'o país, a on i habió presión ta introducir a lei islamica (a xaria).

Mapa lingüistico de Benín, Nicheria y Camerún

Encara que Nicheria conta con una cifra d'emigrants relativament baixa, mils de personas deixan o país cada anyo, tenendo como destín prencipal a Unión Europea.

Un tema que s'ha complicato por o caos politico ha estato o programa d'a Organización Mundial d'a Salut ta erradicar a poliomielitis d'a planeta. O norte de Nicheria estió a localización d'a metat de totz os casos de poliomielitis rechistratos en anyo 2003, pero os clerigos musulmans han protestato repetidament contra a vacuna como un esfuerzo por parti d'os occidentals d'esterilizar a las ninas musulmanas. O programa nacional de vacunació fue suspendito en quantos estatos en agosto de 2003, y a malautía quasi se quintuplicó (119 casos en o primer quatreno de l'anyo 2004 contra 24 casos en 2003). En mayo de 2004, se reportó que a poliomielitis s'heba propagato dende ista zona a muitas atras nacions africanas, que previament heban estato declaratas libres d'ista malautía. O 18 de mayo, o estato de Kano acceptó reprener os programas de vacunación fendo servir vacunas creyatas en Indonesia.

En l'anyo 2007 Nicheria contaba con una población de 135.000.000 habitants. A meya de fillos por muller ye de 5,45 una d'as tasas mas altas d'Africa, o que ye prebocando un creiximiento poblacional nunca visto en a historia d'o país: se calcula que a l'anyo 2050 iste país tendrá 258.100.000 d'habitants.

Relichión

A mezquita nacional d'Abuja.

Nicheria ye un país con una gran variedat de relichions, con tendencia a variar rechionalment. Ista situación accentua as esferencias rechionals y etnicas y ha estato vista conb freqüencia como una fuent de conflicto sectario entre a población. As relichions con mas presencia en Nicheria son o islam y o cristianismo, y bells poquetz seguidors d'as relichions indichenas. Os conflictos actualment s'han incrementato, ocasionando diversas muertes.

En base a una enqüesta d'o 2003, o 50,5% yeran musulmans, o 48,2% yeran cristians (15% protestants, o 13,7% catolicos, y o 19,6% d'atros cristians), y os seguidors d'atras relichions yeran un 1,4%. O norte ye predominantment musulmán, bi ha un gran numero de musulmans y cristians en a fraixa intermeya, encluyindo o Territorio d'a Capital Federal. A o sudueste, os cristians y os musulmans tienen una presencia parellana, as rechions d'o sud son predominantment cristianas, a l'este, os catolicos, anglicans, y metodistas i son mayoría, con pocos creyents tradicionals, mientres que a rechión d'o delta d'o Nícher ye de mayoría cristiana.

A mayoría d'os musulmans de Nicheria son sunnitas (95%), pero con un significativo numero de xiitas. Bells estatos d'o norte han encorporato a lei islamica en os suyos ordenamientos churidicos, antis seculars, creyando cierta controversia. O estato de Kano ha mirato d'encorporar a xaria en a suya Constitución.

Os cristians nicherians son dividitos uniformement entre catolicos y protestants. Liderando as ilesias nicherianes, se troban a Ilesia de Nicheria, d'a branca anglicana, y a d'a Convención Baptista de Nicheria. L'aria de Yoruba contiene una alta presencia anglicana, mientres que l'aria d'Igboland ye predominantment catolica.

A traviés de Yoruba y enta l'ueste, muitas personas son seguidors d'a espritualidat Yorubo/Irunmole.

Atros grupos minoritarios relichiosos y esprituals en Nicheria son o hinduismo, o chudaísmo, o bahaísmo, y o chrislam (una fe sincretica que proviene d'a fusión d'elementos d'o cristianismo y d'o islam). D'atra man, Nicheria s'ha convertito en un centro africán ta o Movimiento d'o Gredal y os Hare Krishnas.

Cultura

Esporte

O futbol ye o esporte mas practicato en Nicheria tien una liga de futbol dita Premier League de Nicheria, tamién bi ha atros esportes muit praticatos como o basquet, o cricket, o boxeyo y l'atletismo en iste zaguero destacan en prebas de velocidat.

• En fútbol a suya competición mes important ye a Nicheria Premier League, o equipe con mes campionatos ganatos ye o Emyimba F.C d'a ciudat d'Aba, con seis títols, toz aconseguitos en a zaguera decada. O equipe nacional de fútbol de Nicheria, conoixito con a embotada d'as Alicas Verdes, estió campión olimpico en os Chuegos Olimpicos de Atlanta 1996 y medalla d'archent en os de Pekín 2008, tamién estió campión d'a Copa d'Africa de Fútbol de Copa d'Africa de Fútbol de 1980 y Copa d'Africa de Fútbol de 1994, y subcampiona en 1984, 1988, 1990 y 2004. Ha partecipato en a Copa d'o Mundo de Fútbol (FIFA Wold Cup en anglés) en as edicions de 1994, 1998, 2002, y 2010.
• En atletismo os atletas de Nicheria destacan en as prebas de velocidat y relevos. O primer atleta en destacar a nivel mundial estio Innocent Egbunike, subcampión mundial y campión africán de 400 m lisos en o anyo 1987, amás de miembro d'o relevo que ganó una medalla de bronze en os Chuegos Olimpicos de Los Angeles 1984. O relevo masculín de 4 x 400 metros amás d'a medalla de bronze de Los Angeles 1984, ganó una atra de bronze en Atenas 2004 y estió campión olimpico en Sydney 2000, y tamién estió campión africán en 1990. O relevo 4 x 100 m ha ganato 2 medallas olimpicas una d'archent en Barcelona 1992 y una atra de bronze en Atenas 2004. En o Campionato de Africa d'Atletismo ha ganato 9 vegatas en as 15 edicions celebratas.

Competicions esportivas

Nicheria ha organizato bells d'os acontecimientos esportivos mes important d'Africa. En o anyo 1973 organizó en Lagos y en o 2003 en Abuja os Chuegos d'Africa (All Africa Games en anglés) y en 1989 o Campionato d'Africa d'Atletismo. Tamién ha organizato competicions importants de fútbol como a Copa Africana de Nacions en as edicions de 1980, en a que estió camiona, y en o 2000. Tamién ha organizato as edicions de 1998, 2002, y 2006 d'o Campionato Africán de fútbol femenín.

Enrastres externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Nicheria.
• Se veigan as imáchens de Commons sobre atlas de Nicheria.
• (en) Pachina web oficial d'o Gubierno de Nicheria.

ak:Nigeria