Diferencia entre revisiones de «Osetas»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
m ortografía, replaced: e → y (2), bels → bells using AWB
Linia 31: Linia 31:


== Relichión ==
== Relichión ==
O cristianismo fue introdueito en o sieglo VI dende o [[Imperio Bizantín]]. Os cheorchians facilitoron a cristianización d'os alans-osetas d'o sud. En os sieglos XVII e XVIII s'estendilló a relichión musulmana por a rechión digor dende Cabardia, pero en a segunda metat d'o sieglo XVIII os misioneros rusos consiguioron que a influencia cristianizadora tornase a estar més fuerte que a influencia islamizadora.
O cristianismo fue introdueito en o sieglo VI dende o [[Imperio Bizantín]]. Os cheorchians facilitoron a cristianización d'os alans-osetas d'o sud. En os sieglos XVII y XVIII s'estendilló a relichión musulmana por a rechión digor dende Cabardia, pero en a segunda metat d'o sieglo XVIII os misioneros rusos consiguioron que a influencia cristianizadora tornase a estar més fuerte que a influencia islamizadora.


== Historia ==
== Historia ==
Linia 52: Linia 52:


=== A guerra civil rusa ===
=== A guerra civil rusa ===
Con tot y con ixo en bels intes os pueblos d'as montanyas d'o Caucas han tenito que asociar-sen, y quan cayó o rechimen zarista, se formó en Vladicaucás l'[[Asambleya d'os Pueblos d'o Caucas]], on s'achuntoron osetas, cabardos, chechenos, daguestanís y d'atros. En 1918 o bolchebique cheorchián Grigori Ordzhonikidze fundó a Republica Popular Socialista d'os Soviets de Terec con capital en [[Vladicaucás]]. En agosto os [[cosacos]] forachitoron Ordzhonikidze y os bolchebiques, que tornoron con l'aduya d'os chechens, y fuoron forachitatos de nuevo en 1919 o exercito de voluntarios d'[[Anton Denikin]]. Denikin yera mal visto por os montanyeses por os suyos ligallos con os cosacos, y dimpués de ser derrotato en Ucraína, habió d'abandonar o Caucas a lo exercito royo a prencipios de 1920.
Con tot y con ixo en bells intes os pueblos d'as montanyas d'o Caucas han tenito que asociar-sen, y quan cayó o rechimen zarista, se formó en Vladicaucás l'[[Asambleya d'os Pueblos d'o Caucas]], on s'achuntoron osetas, cabardos, chechenos, daguestanís y d'atros. En 1918 o bolchebique cheorchián Grigori Ordzhonikidze fundó a Republica Popular Socialista d'os Soviets de Terec con capital en [[Vladicaucás]]. En agosto os [[cosacos]] forachitoron Ordzhonikidze y os bolchebiques, que tornoron con l'aduya d'os chechens, y fuoron forachitatos de nuevo en 1919 o exercito de voluntarios d'[[Anton Denikin]]. Denikin yera mal visto por os montanyeses por os suyos ligallos con os cosacos, y dimpués de ser derrotato en Ucraína, habió d'abandonar o Caucas a lo exercito royo a prencipios de 1920.


=== O periodo sovietico ===
=== O periodo sovietico ===
Linia 60: Linia 60:


=== A descomposición d'a URSS ===
=== A descomposición d'a URSS ===
Quan se desfeba a URSS os osetas han estato aligatos estatechicos d'os intreses rusos en o Caucas, contra os [[cheorchians]] y contra os pueblos musulmans d'o Caucas oriental. En Cheorchia demandoron d'estar independients de Cheorchia e a unión d'as dos osetias baixo a tutela rusa. En Osetia d'o norte se producioron enfrentamientos interetnicos entre os Inguixes y os Osetas por o control d'a rechión inicialment inguix de [[Prigorodny]].
Quan se desfeba a URSS os osetas han estato aligatos estatechicos d'os intreses rusos en o Caucas, contra os [[cheorchians]] y contra os pueblos musulmans d'o Caucas oriental. En Cheorchia demandoron d'estar independients de Cheorchia y a unión d'as dos osetias baixo a tutela rusa. En Osetia d'o norte se producioron enfrentamientos interetnicos entre os Inguixes y os Osetas por o control d'a rechión inicialment inguix de [[Prigorodny]].


Quan Cheorchia encomenzó o suyo proceso d'independencia, os osetas de Cheorchia demandoron d'estar independients de Cheorchia. A rechión autonoma d'Osetia d'o Sud solicitó o estatuto de Republica Autonoma como paso previo a la fusión con Osetia d'o Norte en octubre de 1989. Ya a fins de 1989 i heba enfrentamientos armatos entre osetas y cheorchians. Os nacionalistas cheorchians yeran intransichents con as demandas d'as minorías no cheorchianas y acusaban a Rusia d'haber fomentato unas ideyolochías separatistas que estos nacionalistas calificaban de "dica l'inte inexistents", "amaneixitas por arte de machia".
Quan Cheorchia encomenzó o suyo proceso d'independencia, os osetas de Cheorchia demandoron d'estar independients de Cheorchia. A rechión autonoma d'Osetia d'o Sud solicitó o estatuto de Republica Autonoma como paso previo a la fusión con Osetia d'o Norte en octubre de 1989. Ya a fins de 1989 i heba enfrentamientos armatos entre osetas y cheorchians. Os nacionalistas cheorchians yeran intransichents con as demandas d'as minorías no cheorchianas y acusaban a Rusia d'haber fomentato unas ideyolochías separatistas que estos nacionalistas calificaban de "dica l'inte inexistents", "amaneixitas por arte de machia".

Versión d'o 15:55 12 nov 2011

Plantilla:Pueblo Os osetas son un grupo etnico d'o Caucas central de luenga irania derivata d'a luenga d'os antigos alans. En 1989 yeran 334.737 en Osetia d'o Norte (republica autonoma de Rusia on yeran o 53 % d'a población) y 164.009 en Cheorchia (principalment en Osetia d'o Sud, on con 65.195 individuos yeran o 66,2 %).

Luenga

As luengas iranias d'a branca scita y sarmata antigament ocupaban extensas arias d'Europa oriental dica que fuoron desplazatas por as luengas turquicas y eslavas. Bi ha toponimos como o río Don que encara son trasparents pa os osetas, (Don significa "augua" pa os osetas, a l'igual que o río "Duero" provién d'una radiz que significa "augua" en luengas celtas). A luenga d'os alans duró bell tiempo en as estepas y costeras d'o norte d'o Caucas por a existencia d'Alania, un reino alán formato por os alans que fuyoron d'os hunnos enta o sud y se sedentarizoron chunto con pueblos caucasicos. En o Caucas a luenga alana-oseta quedó dividita en dos dialectos: o iron y o digor.

O primer libro escrito en luenga oseta ye de 1798 y en alfabeto cirilico. En o sieglo XIX se feba servir tanto l'alfabeto cirilico como l'alfabeto cheorchián, y a vegatas o dialecto digor s'escribiba en alfabeto arabe. En 1923 s'introdució l'alfabeto latín. En 1938 introducioron l'alfabeto cirilico de nuevo en Osetia d'o Norte y l'alfabeto cheorchián en Osetia d'o Sud, dica a muerte de Stalin, quan ya deixoron de fer servir l'alfabeto cheorchián. O digor deixó d'estar base d'un standard escrito en 1939.

Os osetas tienen una rica literatura epica tradicional con elementos pagans, o ciclo d'os nartos, que han trasmeso a los circasians y abkhasios. O especialista en relichions politeístas indoeuropeas y luengas caucasicas Georges Dumézil estudeó este ciclo con profundidat y trobó muitas cosas comuns con a mitolochía celta y indiana antiga (d'o periodo vedico).

Relichión

O cristianismo fue introdueito en o sieglo VI dende o Imperio Bizantín. Os cheorchians facilitoron a cristianización d'os alans-osetas d'o sud. En os sieglos XVII y XVIII s'estendilló a relichión musulmana por a rechión digor dende Cabardia, pero en a segunda metat d'o sieglo XVIII os misioneros rusos consiguioron que a influencia cristianizadora tornase a estar més fuerte que a influencia islamizadora.

Historia

Quan os hunnos invadioron a los alans una parte d'ellos s'adhibió a las suyas hordas, una parte prefirió emigrar enta l'ueste, (arribando en Hispania chunto con os Vandalos y Suevos), y atra emigró enta o sud, establindo-se chusto a lo norte d'o Caucas. Os alans d'o Caucas dominoron Ciscaucasia dica que i plegoron os Gazaros arredol de l'anyo 600, esdevenindo una potencia local. Alavez muitos alans se replegoron ent'as montanyas d'o Caucas, on controlaban o solo camín practicable pa trescurzar-lo, encara dito huei Darial, (Dar-i-Alán, puerta d'os alans), un congustro formato por o río Terec.

O reino alán d'o Caucas (Alania) tenió relacions con Costantinoble. Un feito curioso ye que i habió mercenarios alans entre os Almogávars d'o ducato d'Atenas y Neopatria.

En o sieglo XIII en o tiempo d'a invasión mongola os alans feban liga con os cumans, y tamién fuoron derrotatos por os mongols. Bells alans emigroron con os cumans, estando establitos bell tiempo en Moldavia, on dioron nombre a la actual capital moldava, Iaşi, que significa en luengas eslavas y vlacas "alans". Tecnicament aligatos y protechitos por os reis d'Hongría, habioron de convertir-sen a la relichión cristiana catolica, y fer parte d'a diocesi de Cumania.

Empentatos de nuevo por os mongols-tartres, os reis d'Hongría lis permitioron dimpués d'establir-sen en Hongría a l'igual que os cumans.

Os alans que quedoron en o Caucas perdioron poder sobre os pueblos sozmesos. As invasions mongolas creyoron procesos migratorios que conducioron dende o sieglo XIII a cambear as mugas etnicas y a formar nuevas entidatz etnicas en o suyo territorio, como por eixemplo os Balcars y Carachais. Una branca d'os circasians que emigró enta l'este entrando més con contacto con os osetas u empentando-los quedó relativament isolata d'os circasians orientals y esdevinió o pueblo cabardo. En ixos sieglos se dixó de parlar d'alans y s'encomenzó a parlar d'osetas. Encara huei o congustro que ha formato o río Terec a lo sud de Vladicaucás se diz Congustro de Darial, (de Dar-i-alán, puerta d'os alans).

Encara ye polemico o tema de quan plegoron os osetas a la costera sud d'o Caucas. Bells historiadors cheorchians obchectivos aceptan que ya en o sieglo XIII i heba un lumero prou gran d'alans-osetas en Cheorchia, y que a reina Tamar yera d'ascendencia en parte oseta.

A conquiesta rusa

En l'anyo 1774 o Imperio Ruso s'anexionó o territorio oseta. En 1784 os rusos fundoron en territorio oseta a ciudat-fortaleza de Vladicaucás, que en ruso significa “sobirana d'o Caucas”. A fins d'o periodo sovietico ixa ciudat yera de mayoría rusa. Poco enantes de 1820 se costruyó a ruta melitar de Cheorchia, dende Vladicaucás dica Tbilisi. Con l'aduya d'esta ruta melitar os osetas ya yeran sozmesos a lo Imperio Ruso, y tamién os Ingushes, que se resistiban en a marguin dreita d'o Terec.

Os osetas, chunto con os cabardos (circasians orientals) estioron pro-rusos, a diferencia d'os circasians occidentals, os inguixes, os chechens y os daguestanís, esto lis permitió a los rusos de fer una falca que no permitió a los nativos caucasicos una resistencia conchunta.

A guerra civil rusa

Con tot y con ixo en bells intes os pueblos d'as montanyas d'o Caucas han tenito que asociar-sen, y quan cayó o rechimen zarista, se formó en Vladicaucás l'Asambleya d'os Pueblos d'o Caucas, on s'achuntoron osetas, cabardos, chechenos, daguestanís y d'atros. En 1918 o bolchebique cheorchián Grigori Ordzhonikidze fundó a Republica Popular Socialista d'os Soviets de Terec con capital en Vladicaucás. En agosto os cosacos forachitoron Ordzhonikidze y os bolchebiques, que tornoron con l'aduya d'os chechens, y fuoron forachitatos de nuevo en 1919 o exercito de voluntarios d'Anton Denikin. Denikin yera mal visto por os montanyeses por os suyos ligallos con os cosacos, y dimpués de ser derrotato en Ucraína, habió d'abandonar o Caucas a lo exercito royo a prencipios de 1920.

O periodo sovietico

En chinero de 1921 as autoridatz sovieticas instituyoron a Republica Autonoma d'os Montanyeses dentro d'a Republica Federativa de Rusia, y como continadora de l'Asambleya d'os Pueblos d'o Norte d'o Caucas de 1917, aplegando a cabardos, balcars, osetas, inguixes y chechens. En 1922 la reducioron a lo territorio d'os osetas y inguixes, y desapareixió en 1936. En 1922 fue creyata a rechión autonoma d'Osetia d'o Sud pa os osetas de Cheorchia.

Os osetas d'o norte ganoron terreno a costa d'os inguixes dimpués d'a II Guerra Mundial. Quan os inguixes fuoron deportatos t'Asia Central una parte d'Ingushetia (Prigorodny) s'adhibió a Osetia d'o Norte, y os osetas la pobloron. Encara que os Inguixes tornoron, Prigorodny ya no deixó de fer parte d'Osetia.

A descomposición d'a URSS

Quan se desfeba a URSS os osetas han estato aligatos estatechicos d'os intreses rusos en o Caucas, contra os cheorchians y contra os pueblos musulmans d'o Caucas oriental. En Cheorchia demandoron d'estar independients de Cheorchia y a unión d'as dos osetias baixo a tutela rusa. En Osetia d'o norte se producioron enfrentamientos interetnicos entre os Inguixes y os Osetas por o control d'a rechión inicialment inguix de Prigorodny.

Quan Cheorchia encomenzó o suyo proceso d'independencia, os osetas de Cheorchia demandoron d'estar independients de Cheorchia. A rechión autonoma d'Osetia d'o Sud solicitó o estatuto de Republica Autonoma como paso previo a la fusión con Osetia d'o Norte en octubre de 1989. Ya a fins de 1989 i heba enfrentamientos armatos entre osetas y cheorchians. Os nacionalistas cheorchians yeran intransichents con as demandas d'as minorías no cheorchianas y acusaban a Rusia d'haber fomentato unas ideyolochías separatistas que estos nacionalistas calificaban de "dica l'inte inexistents", "amaneixitas por arte de machia".

En Tsjinvali, capital d'Osetia d'o Sud fue proclamata a independencia en setiembre u aviento de 1990. O president Gamsajurdia abolió l'autonomía d'Osetia d'o Sud y encomenzó una guerra ubierta. A capital fue asitiata por os cheorchians. Muitos osetas se refuchioron en Osetia d'o Norte. En verano de 1992 se negoció un alto lo fuego que fue supervisato por patrullas rusas, osetas y cheorchianas. A presencia d'un batallón ruso dende 1992, d'alcuerdo con o gobierno cheorchián permitió que tornase una calma relativa dica l'anyo 2008.

En octubre de 1992 os inguixes se rebeloron en osetia d'o Norte, y muitos d'ellos fuoron forachitatos ta Chechenia-Inguxetia con o consentimiento d'os rusos.

En l'anyo 2008 os rusos concentraban tropas en a muga con Cheorchia y lo gobierno cheorchián se decidió a intervenir, producindo-se a Guerra en Osetia d'o Sur, con derrota d'os cheorchians.

Bibliografía