Diferencia entre revisiones de «Romance navarro»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
m ortografía using AWB
Linia 11: Linia 11:
}}
}}


Se dize '''romance navarro''' a las formas d'o romance [[navarro-aragonés]] que se charraban en o sud y este de [[Navarra]]. No existiba deseparación neta entre o navarro y l'[[Idioma aragonés|aragonés]]. As denominacions d'aragonés, navarro y riochano no responden a diferencias reals que existisen en una mesma epoca, (podeban estar más grans con una [[comarca]] dentro de una mesma rechión), responden a las diferents historias linguisticas d'o romance en ixos reinos u rechions como consecuencia de diferent historia politica. Existiban diferents trazas d'escribir, como consequencia que a [[Ilesia Catolica]] perdió o monopolio d'a escritura y lo prenioron as dos monarquías, [[lista de reis de Navarra|navarra]] y [[lista de reis d'Aragón|aragonesa]].
Se dice '''romance navarro''' a las formas d'o romance [[navarro-aragonés]] que se charraban en o sud y este de [[Navarra]]. No existiba deseparación neta entre o navarro y l'[[Idioma aragonés|aragonés]]. As denominacions d'aragonés, navarro y riochano no responden a diferencias reals que existisen en una mesma epoca, (podeban estar más grans con una [[comarca]] dentro de una mesma rechión), responden a las diferents historias linguisticas d'o romance en ixos reinos u rechions como consecuencia de diferent historia politica. Existiban diferents trazas d'escribir, como consequencia que a [[Ilesia Catolica]] perdió o monopolio d'a escritura y lo prenioron as dos monarquías, [[lista de reis de Navarra|navarra]] y [[lista de reis d'Aragón|aragonesa]].


== Ortografía ==
== Ortografía ==
Linia 38: Linia 38:
* O navarrismo más estendillato, ye l'antroponimo ''Xabier'', adaptato a muitas luengas occidentals.
* O navarrismo más estendillato, ye l'antroponimo ''Xabier'', adaptato a muitas luengas occidentals.
* En o [[dreito foral navarro]] encara existe o termino ''dominio concellar''.
* En o [[dreito foral navarro]] encara existe o termino ''dominio concellar''.
* Ye posible que o chentilicio ''Salacenco'' d'os habitadors d'a [[Val de Sarasaz]] siga d'orichen navarro-aragonés, como a pervivencia d'a denominación de ''[[Selva d'Irati]]'', que en castellán sería ''bosque'' porque perdió o uso de ''selva'' pa esta clase de formación vechetal dende antigo.
* Ye posible que o chentilicio ''Salacenco'' d'os habitadors d'a [[Val de Sarasaz]] siga d'orichen navarro-aragonés, como a pervivencia d'a denominación de ''[[Selva d'Irati]]'', que en castellán sería ''bosque'' porque perdió o uso de ''selva'' pa esta clase de formación vechetal dende antigo.


{{Variants meyevals d'o romanz navarro-aragonés}}
{{Variants meyevals d'o romanz navarro-aragonés}}

Versión d'o 17:22 30 oct 2011

Plantilla:Variedatz aragonesas

Se dice romance navarro a las formas d'o romance navarro-aragonés que se charraban en o sud y este de Navarra. No existiba deseparación neta entre o navarro y l'aragonés. As denominacions d'aragonés, navarro y riochano no responden a diferencias reals que existisen en una mesma epoca, (podeban estar más grans con una comarca dentro de una mesma rechión), responden a las diferents historias linguisticas d'o romance en ixos reinos u rechions como consecuencia de diferent historia politica. Existiban diferents trazas d'escribir, como consequencia que a Ilesia Catolica perdió o monopolio d'a escritura y lo prenioron as dos monarquías, navarra y aragonesa.

Ortografía

  • Lo diftongo -ua- s'escribiba -oa-: coal, coatro, jegoa.
  • Los fonemas palatals ny y ll se representaban con una I debant (-in-, -ill-, -yll-): castieyllo, castieillo, sieillo.

Fonetica

  • Mayor tendencia a perder a -e final:
    • Etxe (etxa- en composicion) Berri ("Casa nueva" en vasco) > Exavierre (1091) > Xavier, (y atras variants dende 1102)
    • Sindembargo, igual que en o fuero de Teruel, no se produciba en os adverbios rematatos en -ment porque i yera una -t- entre meyo: -MENTE > -mentre
  • No se rechistran evolucions d'a -LL- enta -t-, -ch-, ecetra...de tipo che vaqueira
  • Se conserva o grupo latino -MB-, que en aragonés y burgalés evoluciona enta -m-

Morfolochía

O demostrativo masculín singular ye esti u aquesti en cuenta d'estar est(e) u aquest(e), coincidindo n'esto con l'aragonés d'as comunidatz aragonesas, (se i documenta en la versión romance d'o Fuero y encara en textos de lo S XV y no ye estranio porque os navarros intervinioron en a repoblación d'esta zona), y con o riochano. En os documentos d'o Monesterio d'Irache se documenta esti pero no aquesti.

Historia

O texto més antigo conoixito en romance navarro seguntes P. Moret ye a concesión d'o Fuero de Chaca en 1171 a os pobladors d'o Pueyo de Castillón de Sangüesa por parte de Sancho lo Sabio:

esta población fago a pró, é a salvamiento de mio regno, en el Puyo de Castillón sobre Sangüesa, é del Puyo é de los otros logares que lis ei dado por términos. E dó, a mios pobladores de Castillon, franqueza que qoal se quisiere mercadería, trayan en todo mi regno, non den peage ni en tierra ni en mar. E dolis franqueza que lures ganados pascan é vayan por todo mi regno, foras en los vedados de los caballos

Pervivencias

Igual que en as Cinco Villas y en cheneral en tota a provincia de Zaragoza, bi n'ha muitos repuis lexicos. Ye de destacar:

  • En a redolada d'Eslava a chent viella emplegaba de chóven a desinencia -i pa a primera persona d'o present d'os imperfectos egual que en ansotano.
  • O navarrismo más estendillato, ye l'antroponimo Xabier, adaptato a muitas luengas occidentals.
  • En o dreito foral navarro encara existe o termino dominio concellar.
  • Ye posible que o chentilicio Salacenco d'os habitadors d'a Val de Sarasaz siga d'orichen navarro-aragonés, como a pervivencia d'a denominación de Selva d'Irati, que en castellán sería bosque porque perdió o uso de selva pa esta clase de formación vechetal dende antigo.


Variants medievals d'o navarro-aragonés
Aragonés medieval de l'Alto Aragón | Aragonés d'as comunidatz aragonesas | Aragonés d'as Comarcas Churras | Aragonés d'a val d'Ebro | Chudeoaragonés | Navarro | Riojano | Scripta aragonesa (stándard)