Diferencia entre revisiones de «Aragón»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Desfeita a edición 1161850 de Galjundi7 (desc.)
Linia 38: Linia 38:
[[Imachen:Basilica del Pilar-sunset.jpg|thumb|350px|A [[Basilica de A Nuestra Sinyora d'o Pilar]] y o [[Puent de Piedra (Zaragoza)|puent de Piedra]] sobre o [[río Ebro]] en [[Zaragoza]], a [[Capital (politica)|capital]] d'Aragón.]]
[[Imachen:Basilica del Pilar-sunset.jpg|thumb|350px|A [[Basilica de A Nuestra Sinyora d'o Pilar]] y o [[Puent de Piedra (Zaragoza)|puent de Piedra]] sobre o [[río Ebro]] en [[Zaragoza]], a [[Capital (politica)|capital]] d'Aragón.]]


'''Aragón''' ye una comunidat autonoma situada en lo norte d'a [[Peninsula Iberica]] y que comprende o trampo central d'a val de l'[[Ebro]]. O suyo territorio ye lo de l'antigo [[Reino d'Aragón]], que fue acotolato en [[1707]] con os ''[[Decretos de Nueva Planta]]''. Actualment fa parti d'o [[Espanya|Estato Espanyol]] como ''[[Comunidat Autonoma]]'', seguntes o suyo Estatuto d'Autonomía (Lei Organica d'o Estato Espanyol), que li atorga o caracter de "[[nacionalidat d'Espanya|nacionalidat]]".
'''Aragón''' ye un [[país]] situato en lo norte d'a [[Peninsula Iberica]] y que comprende o trampo central d'a val de l'[[Ebro]]. O suyo territorio ye lo de l'antigo [[Reino d'Aragón]], que fue acotolato en [[1707]] con os ''[[Decretos de Nueva Planta]]''. Actualment fa parti d'o [[Espanya|Estato Espanyol]] como ''[[Comunidat Autonoma]]'', seguntes o suyo Estatuto d'Autonomía (Lei Organica d'o Estato Espanyol), que li atorga o caracter de "[[nacionalidat d'Espanya|nacionalidat]]".


Culturalment a [[Cuenca de l'Ebro]], mesmo enantes d'existir Aragón, ye una zona de trobata y crucillata d'hombres y elementos culturals d'a [[Meseta]], [[Levant]] y [[Sud de Francia]]. Oficialment, muga con as [[comunidat autonoma|comunidatz autonomas]] de [[Castiella-La Mancha]], [[Castiella y Leyón]], [[Catalunya]], [[A Riocha]], [[Navarra]] y [[Comunidat Valenciana]] y tamién con l'estato de [[Francia]].
Culturalment a [[Cuenca de l'Ebro]], mesmo enantes d'existir Aragón, ye una zona de trobata y crucillata d'hombres y elementos culturals d'a [[Meseta]], [[Levant]] y [[Sud de Francia]]. Oficialment, muga con as [[comunidat autonoma|comunidatz autonomas]] de [[Castiella-La Mancha]], [[Castiella y Leyón]], [[Catalunya]], [[A Riocha]], [[Navarra]] y [[Comunidat Valenciana]] y tamién con l'estato de [[Francia]].

Versión d'o 20:13 23 set 2011

Plantilla:Versión Academia SLA

Iste articlo tracta sobre a Comunidat Autonoma d'Aragón. Ta atros emplegos se veiga Aragón (desambigación).


Aragón
Comunidat autonoma d'Espanya
Escudo de  Aragón
Bandera Escudo
Entidat
 • Estato
Comunidat autonoma
Espanya
Capital Zaragoza
Idioma oficial
 • Luenga propia
Castellán
Aragonés y Catalán
Superficie
 • Total

47 719 km²
Población
 • Total (2019)
 • Densidat

1 324 397 hab.
27,8 hab/km²
ISO 3166-2 ES-AR
President Luisa Fernanda Rudi
Estatuto d'autonomía 18 d'abril de 2007
Fiesta nacional 23 d'abril
(Día d'Aragón)

Pachina web oficial
A Basilica de A Nuestra Sinyora d'o Pilar y o puent de Piedra sobre o río Ebro en Zaragoza, a capital d'Aragón.

Aragón ye un país situato en lo norte d'a Peninsula Iberica y que comprende o trampo central d'a val de l'Ebro. O suyo territorio ye lo de l'antigo Reino d'Aragón, que fue acotolato en 1707 con os Decretos de Nueva Planta. Actualment fa parti d'o Estato Espanyol como Comunidat Autonoma, seguntes o suyo Estatuto d'Autonomía (Lei Organica d'o Estato Espanyol), que li atorga o caracter de "nacionalidat".

Culturalment a Cuenca de l'Ebro, mesmo enantes d'existir Aragón, ye una zona de trobata y crucillata d'hombres y elementos culturals d'a Meseta, Levant y Sud de Francia. Oficialment, muga con as comunidatz autonomas de Castiella-La Mancha, Castiella y Leyón, Catalunya, A Riocha, Navarra y Comunidat Valenciana y tamién con l'estato de Francia.

O Reino d'Aragón con o Condato de Barcelona (Catalunya) formoron a Corona d'Aragón en o sieglo XII, encara asinas continó estando independient conservando totas as suyas institucions, fueros y dreitos dica a Guerra de Succesión Espanyola en o sieglo XVIII. Dende 1978 ye una comunidat autonoma espanyola, composata por as provincias de Uesca, Teruel y Zaragoza, y que s'articula en 33 comarcas. A suya capital ye a ciudat de Zaragoza.

Dende o 13 de chulio de 2011, Luisa Fernanda Rudi ye a presidenta d'Aragón.

En Aragón se charran actualment tres idiomas, d'os qualos nomás que aragonés y catalán son luengas propias:

  • L'aragonés se charra en o norte d'a comunidat autonoma. En o pasato se fablaba tamién en lo centro y lo sud d'Aragón.
  • O castellán ye a luenga oficial, y se charra en tot o territorio aragonés mezclato con rasgos mesmos. A mayoría d'istos rasgos son repuis de l'aragonés, que se'n estió trafegando de manera progresiva dende o sieglo XV por l'espardidura d'o castellán.
  • O catalán se charra en as comarcas orientals d'Aragón.

Cheografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O relieu ye de gran simplicidat: os Perineus y o sistema Iberico enmarcan a depresión de l'Ebro. Os estremos cheograficos d'Aragón son Zuriza (Ansó, Chacetania) a o norte; Casas d'Arrioa (Abelluela, Gúdar-Chabalambre) a lo sud; Sopeira (Ribagorza) a l'este; y Granja de Sant Pedro (Mont Reyal de Fariza, Comunidat de Calatayú) a l'ueste.

O río Ebro escana las auguas d'os ríos y ibons d'Aragón, que como o Millars y o Turia desembocan en a Mar Mediterrania.

O clima d'ista comunidat ye mediterranio-continental. Ye un clima ixuto, con plevidas irregulars, cerenyos cambeos termicos y intensos aires.

A vechetación sigue as oscilacions d'o relieu y d'o clima. Bosques borials y dominio floral mediterranio.

Aragón tien una superficie de 47.645 km².

Seguntes o censo de 1991, bi heba una población d'1.178.000 habitants, ye decir un 2,95% d'a población d'o Estato espanyol y una densidat de 25,2 habitants/km². En 2003 a cifra aumentó dica os 1.217.514 habitants.

O chentilicio ye aragonés.

Demografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Demografía d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Historia

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Economía

Ta más detalles, veyer l'articlo Economía d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O Producto Interior Bruto (PBI) d'Aragón ye o 3 u 4% d'o PBI d'o total d'Espanya. L'interpresa Opel tien una planta amán d'a ciudat de Zaragoza.

Politica

Ta más detalles, veyer l'articlo Politica d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A norma lechislativa de funcionamiento d'Aragón ye definita en o suyo Estatuto d'Autonomía, de 1982, que definix as suyas institucions de gubierno. O Parlamento d'Aragón se diz Cortz d'Aragón.

Cultura

Ta más detalles, veyer l'articlo Cultura d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Una hota aragonesa.

D'alcuerdo con Julio Caro Baroja en Aragón bi ha dos zonas culturals prencipals: L'Alto Aragón con cultura perinenca y a Ribera de l'Ebro y ríos grans con una cultura mediterrania asociata a una agricultura de regano. En esta zaguera bi ha clara influencia mudéchar, en bells lugars, o traxe tipico se composa d'un mocador nugato en la cabeza, calzons ubiertos, una manta a modo de faixa en a cintura y alpargatas ta os hombres. As mullers levan sayas amplas, un chustillo, calzón, calzas chupitas, toquiella, debantal y alpargatas.

En o norte d'Aragón se charra l'idioma aragonés y en a parti más oriental, mugant con Catalunya, o catalán.

O baile y canto popular ye a hota aragonesa, que ye muit rasmiuda y goyosa. Se baila con muito movimiento y grans blincos. O canto gosa estar de ritmo malinconico con una nota a ormino socardona. Enantes de cheneralizar-se a hota o más caracteristico yera o dance aragonés. En bels lugars bi ha representacions de danzas con tochos y espadas, con alusions a luitas entre moros y cristians.

Tamién remane mosica tipica aragonesa, que emplega instrumentos como o salterio (chicotén) y l'acordión. Entre los instrumentos de viento en a mas gran parte d'o territorio s'emplega a donzaina, pero en los Perineus centrals bi ha un aria on ye caracteristico o chiflo y en o Sobrarbe y Monegros a gaita aragonesa u gaita de boto.

Aragoneses destacatos

Os cantautors aragoneses José Antonio Labordeta, Joaquín Carbonell y Eduardo Paz en Uesca.

Gastronomía

Ta más detalles, veyer l'articlo Gastronomía d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

D'Aragón son famosas as mollas a la pastora, o ternasco rustito, os pernils de Teruel, a borraina, o cardo, os vin d'as suyas distintas Denominacions d'Orichen (Semontano, Campo de Borcha, Carinyena, Calatayú), a carne a la pastora, o pirín a lo chilindrón, as almendras, o ternasco d'Aragón, l'aceite d'o Baixo Aragón, a miel, os prescos de Calanda, as chiretas (de Sobrarbe), a longaniza de Graus, etcetra.

Comarcas

Ta más detalles, veyer l'articlo Comarcas d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Mapa d'as comarcas d'Aragón.

Aragón ye dividito en 33 comarcas (Lista de comarcas d'Aragón).

Municipios

Se veiga tamién

Enrastres externos

Portal Artículos relacionados con Aragón