Diferencia entre revisiones de «Elemento quimico»
m r2.6.5) (Robot Adhibito: Modificato: zh:化學元素 |
Sin resumen de edición |
||
Linia 4: | Linia 4: | ||
O termin '''elemento quimico''' fa referencia a una clase d'[[atomo]]s, totz ells con o mesmo numero de [[protón|protons]] en o suyo [[nuclio atomico|nuclio]]. Sindembargo, por tradición, se gosa decir elemento quimico a ixa sustancia que puede escomponer-se, por meyo d'una [[reacción quimica]], en atras mas simplas. |
O termin '''elemento quimico''' fa referencia a una clase d'[[atomo]]s, totz ells con o mesmo numero de [[protón|protons]] en o suyo [[nuclio atomico|nuclio]]. Sindembargo, por tradición, se gosa decir elemento quimico a ixa sustancia que puede escomponer-se, por meyo d'una [[reacción quimica]], en atras mas simplas. |
||
Cal esferenciar un "elemento quimico" d'una [[sustancia simpla]]. Asinas l' |
Cal esferenciar un "elemento quimico" d'una [[sustancia simpla]]. Asinas l'ozón (O<sub>3</sub>) y o dioxichén (O<sub>2</sub>) son dos sustancias simplas, cadaguna d'ellas con propiedatz diferents. Sindembargo, l'elemento quimico que forma istas dos sustancias simplas ye l'[[oxichén]] (O). Trobamos un atro eixemplo en o [[carbonio]], que se presienta en a naturaleza como [[grafito]] u como diamant ([[estato alotropico|staus alotropicos]]). |
||
Se |
Se'n conoixe mas de 118 elementos. A mas gran parte s'han trobau en a naturaleza, fendo parte de sustancias simplas u de [[compuesto quimico|compuestos quimicos]]. Atros s'han creyau artificialment en [[acelerador de particlas|aceleradors de particlas]] u en [[reactor atomico|reactors atomicos]]. Istos zaguers elementos gosan estar instables y nomás existen que mientres bellas milesimas de segundo. |
||
Os elementos quimicos se troban clasificatos en a [[tabla periodica d'os elementos]]. |
Os elementos quimicos se troban clasificatos en a [[tabla periodica d'os elementos]]. |
||
Contino se detallan os elementos conoixius, ordenaus seguntes o suyo [[ |
Contino se detallan os elementos conoixius, ordenaus seguntes o suyo [[numero atomico]]. |
||
{|class="wikitable"|-bgcolor="#efefef" |
{|class="wikitable"|-bgcolor="#efefef" |
||
|-{{highlight1}} |
|-{{highlight1}} |
||
![[ |
![[Numero atomico]] |
||
!Nombre |
!Nombre |
||
!Simbolo |
!Simbolo |
||
Linia 68: | Linia 68: | ||
|22||[[Titanio]]||Ti||4, 4||47.867(1)||4.51||1660||3260||1791||[[William Gregor|Gregor]] y [[Martin Heinrich Klaproth|Klaproth]] |
|22||[[Titanio]]||Ti||4, 4||47.867(1)||4.51||1660||3260||1791||[[William Gregor|Gregor]] y [[Martin Heinrich Klaproth|Klaproth]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|23||[[ |
|23||[[Vanadio]]||V||4, 5||50.9415(1)||6.09||1890||3380||1801||[[Andrés Manuel del Río|del Río]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|24||[[Cromo]]||Cr||4, 6||51.9961(6)||7.14||1857||2482||1797||[[Louis Nicolas Vauquelin|Vauquelin]] |
|24||[[Cromo]]||Cr||4, 6||51.9961(6)||7.14||1857||2482||1797||[[Louis Nicolas Vauquelin|Vauquelin]] |
||
Linia 82: | Linia 82: | ||
|29||[[Arambre]]||Cu||4, 11||63.546(3){{fn|4}}||8.92||1083.5||2595||Prehistoria||Desconoixito |
|29||[[Arambre]]||Cu||4, 11||63.546(3){{fn|4}}||8.92||1083.5||2595||Prehistoria||Desconoixito |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|30||[[ |
|30||[[Zinc]]||Zn||4, 12||65.409(4)||7.14||419.6||907||Prehistoria||Desconoixito |
||
|-style="background-color:#cccccc" |
|-style="background-color:#cccccc" |
||
|31||[[Galio]]||Ga||4, 13||69.723(1)||5.91||29.8||2403||1875||[[Paul Emile Lecoq de Boisbaudran|Lecoq de Boisbaudran]] |
|31||[[Galio]]||Ga||4, 13||69.723(1)||5.91||29.8||2403||1875||[[Paul Emile Lecoq de Boisbaudran|Lecoq de Boisbaudran]] |
||
Linia 138: | Linia 138: | ||
|57||[[Lantán]]||La||6||138.90547(7){{fn|2}}||6.16||920||3454||1839||[[Carl Gustaf Mosander|Mosander]] |
|57||[[Lantán]]||La||6||138.90547(7){{fn|2}}||6.16||920||3454||1839||[[Carl Gustaf Mosander|Mosander]] |
||
|-style="background-color:#ffbfff" |
|-style="background-color:#ffbfff" |
||
|58||[[ |
|58||[[Cerio]]||Ce||6||140.116(1){{fn|2}}||6.77||798||3257||1803||[[Wilhelm von Hisinger|von Hisinger]] y [[Jöns Jacob Berzelius|Berzelius]] |
||
|-style="background-color:#ffbfff" |
|-style="background-color:#ffbfff" |
||
|59||[[Praseodimio]]||Pr||6||140.90765(2)||6.48||931||3212||1895||[[Carl Auer von Welsbach|von Welsbach]] |
|59||[[Praseodimio]]||Pr||6||140.90765(2)||6.48||931||3212||1895||[[Carl Auer von Welsbach|von Welsbach]] |
||
Linia 166: | Linia 166: | ||
|71||[[Lutecio]]||Lu||6, 3||174.967(1){{fn|2}}||9.84||1656||3315||1907||[[Georges Urbain|Urbain]] |
|71||[[Lutecio]]||Lu||6, 3||174.967(1){{fn|2}}||9.84||1656||3315||1907||[[Georges Urbain|Urbain]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|72||[[ |
|72||[[Hafnio]]||Hf||6, 4||178.49(2)||13.31||2150||5400||1923||[[Dirk Coster|Coster]] y [[George de Hevesy|de Hevesy]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|73||[[Tantal]]||Ta||6, 5||180.9479(1)||16.68||2996||5425||1802||[[Anders Gustaf Ekeberg|Ekeberg]] |
|73||[[Tantal]]||Ta||6, 5||180.9479(1)||16.68||2996||5425||1802||[[Anders Gustaf Ekeberg|Ekeberg]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|74||[[ |
|74||[[Tungstén]]||W||6, 6||183.84(1)||19.26||3407||5927||1783||[[Fausto Elhuyar|Elhuyar]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|75||[[Renio]]||Re||6, 7||186.207(1)||21.03||3180||5627||1925||[[Walter Noddack|Noddack]], [[Ida Tacke|Tacke]] y [[Otto Berg|Berg]] |
|75||[[Renio]]||Re||6, 7||186.207(1)||21.03||3180||5627||1925||[[Walter Noddack|Noddack]], [[Ida Tacke|Tacke]] y [[Otto Berg|Berg]] |
||
Linia 204: | Linia 204: | ||
|90||[[Torio]]||Th||7||232.03806(2){{fn|1}} {{fn|2}}||11.72||1750||4787||1829||[[Jöns Jacob Berzelius|Berzelius]] |
|90||[[Torio]]||Th||7||232.03806(2){{fn|1}} {{fn|2}}||11.72||1750||4787||1829||[[Jöns Jacob Berzelius|Berzelius]] |
||
|-style="background-color:#ff99cc" |
|-style="background-color:#ff99cc" |
||
|91||[[ |
|91||[[Protoactinio]]||Pa||7||231.03588(2){{fn|1}}||15.37||1554||4030||1917||[[Frederick Soddy|Soddy]], [[John Cranston|Cranston]] y [[Otto Hahn|Hahn]] |
||
|-style="background-color:#ff99cc" |
|-style="background-color:#ff99cc" |
||
|92||[[Uranio]]||U||7||238.02891(3){{fn|1}} {{fn|2}} {{fn|3}}||18.97||1132.4||3818||1789||[[Martin Heinrich Klaproth|Klaproth]] |
|92||[[Uranio]]||U||7||238.02891(3){{fn|1}} {{fn|2}} {{fn|3}}||18.97||1132.4||3818||1789||[[Martin Heinrich Klaproth|Klaproth]] |
||
Linia 216: | Linia 216: | ||
|96||[[Curio]]||Cm||7||[247.0703]{{fn|1}}||13.51||1340||||1944||[[Glenn T. Seaborg|Seaborg]] |
|96||[[Curio]]||Cm||7||[247.0703]{{fn|1}}||13.51||1340||||1944||[[Glenn T. Seaborg|Seaborg]] |
||
|-style="background-color:#ff99cc" |
|-style="background-color:#ff99cc" |
||
|97||[[ |
|97||[[Berkelio]]||Bk||7||[247.0703]{{fn|1}}||13.25||986||||1949||[[Glenn T. Seaborg|Seaborg]] |
||
|-style="background-color:#ff99cc" |
|-style="background-color:#ff99cc" |
||
|98||[[Californio]]||Cf||7||[251.0796]{{fn|1}}||15.1||900||||1950||[[Glenn T. Seaborg|Seaborg]] |
|98||[[Californio]]||Cf||7||[251.0796]{{fn|1}}||15.1||900||||1950||[[Glenn T. Seaborg|Seaborg]] |
||
Linia 224: | Linia 224: | ||
|100||[[Fermio]]||Fm||7||[257.0951]{{fn|1}}||||||||1952||[[Glenn T. Seaborg|Seaborg]] |
|100||[[Fermio]]||Fm||7||[257.0951]{{fn|1}}||||||||1952||[[Glenn T. Seaborg|Seaborg]] |
||
|-style="background-color:#ff99cc" |
|-style="background-color:#ff99cc" |
||
|101||[[ |
|101||[[Mendelevio]]||Md||7||[258.0986]{{fn|1}}||||||||1955||[[Glenn T. Seaborg|Seaborg]] |
||
|-style="background-color:#ff99cc" |
|-style="background-color:#ff99cc" |
||
|102||[[Nobelio]]||No||7||[259.1009]{{fn|1}}||||||||1958||[[Glenn T. Seaborg|Seaborg]] |
|102||[[Nobelio]]||No||7||[259.1009]{{fn|1}}||||||||1958||[[Glenn T. Seaborg|Seaborg]] |
||
Linia 230: | Linia 230: | ||
|103||[[Laurencio]]||Lr||7, 3||[260.1053]{{fn|1}}||||||||1961||[[Albert Ghiorso|Ghiorso]] |
|103||[[Laurencio]]||Lr||7, 3||[260.1053]{{fn|1}}||||||||1961||[[Albert Ghiorso|Ghiorso]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|104||[[ |
|104||[[Rutherfordio]]||Rf||7, 4||[261.1087]{{fn|1}}||||||||1964/69||[[Georgii Flerov|Flerov]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|105||[[Dubnio]]||Db||7, 5||[262.1138]{{fn|1}}||||||||1967/70||[[Georgii Flerov|Flerov]] |
|105||[[Dubnio]]||Db||7, 5||[262.1138]{{fn|1}}||||||||1967/70||[[Georgii Flerov|Flerov]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|106||[[ |
|106||[[Seaborguio]]||Sg||7, 6||[263.1182]{{fn|1}}||||||||1974||[[Georgii Flerov|Flerov]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|107||[[ |
|107||[[Bohrio]]||Bh||7, 7||[262.1229]{{fn|1}}||||||||1976||[[Y. Oganessian|Oganessian]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|108||[[ |
|108||[[Hassio]]||Hs||7, 8||[265]{{fn|1}}||||||||1984||[[Gesellschaft für Schwerionenforschung|GSI]] (*) |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|109||[[Meitnerio]]||Mt||7, 9||[266]{{fn|1}}||||||||1982||[[Gesellschaft für Schwerionenforschung|GSI]] |
|109||[[Meitnerio]]||Mt||7, 9||[266]{{fn|1}}||||||||1982||[[Gesellschaft für Schwerionenforschung|GSI]] |
||
Linia 244: | Linia 244: | ||
|110||[[Darmstadtio]]||Ds||7, 10||[269]{{fn|1}}||||||||1994||[[Gesellschaft für Schwerionenforschung|GSI]] |
|110||[[Darmstadtio]]||Ds||7, 10||[269]{{fn|1}}||||||||1994||[[Gesellschaft für Schwerionenforschung|GSI]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|111||[[ |
|111||[[Roentguenio]]||Rg||7, 11||[272]{{fn|1}}||||||||1994||[[Gesellschaft für Schwerionenforschung|GSI]] |
||
|-style="background-color:#ffc0c0" |
|-style="background-color:#ffc0c0" |
||
|112||[[Copernicio]]||Cn||7, 12||[285]{{fn|1}}||||||||1996||[[Gesellschaft für Schwerionenforschung|GSI]] |
|112||[[Copernicio]]||Cn||7, 12||[285]{{fn|1}}||||||||1996||[[Gesellschaft für Schwerionenforschung|GSI]] |
||
Linia 285: | Linia 285: | ||
* '''Berilio''' (Be) de ''beriio'', esmeralda de color verda. |
* '''Berilio''' (Be) de ''beriio'', esmeralda de color verda. |
||
* '''Boro''' (B): de l'arabe ''buraq''. |
* '''Boro''' (B): de l'arabe ''buraq''. |
||
* ''' |
* '''Carbonio''' (C): carbón. |
||
* '''Nitrochén''' (N): en griego ''nitrum'', ‘chenerador de nitratos’ |
* '''Nitrochén''' (N): en griego ''nitrum'', ‘chenerador de nitratos’ |
||
* '''Oxichén''' (O): en griego ‘chenerador d'oxidos’ (''oxys''). |
* '''Oxichén''' (O): en griego ‘chenerador d'oxidos’ (''oxys''). |
||
Linia 294: | Linia 294: | ||
* '''Aluminio''' (Al): d'o latín ''alumen''. |
* '''Aluminio''' (Al): d'o latín ''alumen''. |
||
* '''Silicio''' (Si): d'o latín ''sílex'', silice. |
* '''Silicio''' (Si): d'o latín ''sílex'', silice. |
||
* ''' |
* '''Fosforo''' (P) d'o griego ''phosphoros'', ‘portiador de luz’ (o fosforo emite luz en a oscuridat porque se crema en combinar-se lentament con l'oxichén de l'aire). |
||
* ''' |
* '''Ixufre''' (S) d'o latín ''sulphurium''. |
||
* '''Cloro''' (Cl) d'o griego ''chloros'' (amariello verdoso). |
* '''Cloro''' (Cl) d'o griego ''chloros'' (amariello verdoso). |
||
* '''Argón''' (Ar) d'o griego ''argos'', ‘inactivo’ (debiu a que os gases nobles son poco reactivos). |
* '''Argón''' (Ar) d'o griego ''argos'', ‘inactivo’ (debiu a que os gases nobles son poco reactivos). |
||
Linia 306: | Linia 306: | ||
* '''Manganés''' (Mn): de ''magnes'', magnetico. |
* '''Manganés''' (Mn): de ''magnes'', magnetico. |
||
* '''Fierro''' (Fe): d'o latín ''ferrum''. |
* '''Fierro''' (Fe): d'o latín ''ferrum''. |
||
* '''Cobol''' (Co): segunte una versión, proviene |
* '''Cobol''' (Co): segunte una versión, proviene d'o griego ''kobalos'', ‘mina’. Unatra versión diz que provién d'o nombre d'un espritu maligno d'a mitolochía chermanica. |
||
* '''Niquel''' (Ni): |
* '''Niquel''' (Ni): provién d'o termino sueco ''koppar nickel'' y de l'alemán ''kupfer nickel'', ‘arambre d'o dimonio Nick’ u arambre falso (metal que amaneix en as menas d'arambre, pero no pas ye arambre). |
||
* '''Arambre''' (Cu): d'o latín ''aeramen'', bronze. |
* '''Arambre''' (Cu): d'o latín ''aeramen'', bronze. |
||
* ''' |
* '''Zinc''' (Zn): de l'alemán ''zink'', voz d'orichen fosco. |
||
* '''Galio''' (Ga): de Gallia (nombre |
* '''Galio''' (Ga): de Gallia (nombre latín de Francia). |
||
* '''Chermanio''' (Ge): de Chermania (nombre |
* '''Chermanio''' (Ge): de Chermania (nombre latín d'Alemanya). |
||
* ''' |
* '''Arsén''' (As): arsenikon, oropimente (''auripigmentum'') amariello. |
||
* '''Selenio''' (Se): de Selene (nombre griego d'a Luna). |
* '''Selenio''' (Se): de Selene (nombre griego d'a Luna). |
||
* '''Bromo''' (Br): d'o griego ''bromos'', ‘hedor’. |
* '''Bromo''' (Br): d'o griego ''bromos'', ‘hedor’. |
||
Linia 321: | Linia 321: | ||
* '''Zirconio''' o Zirconio (Zr): de l'arabe ''zargun'', ‘color dorau’. |
* '''Zirconio''' o Zirconio (Zr): de l'arabe ''zargun'', ‘color dorau’. |
||
* '''Niobio''' (Nb): de Níobe (filla de [[Tantal]]). |
* '''Niobio''' (Nb): de Níobe (filla de [[Tantal]]). |
||
* ''' |
* '''Molibdén''' (Mo): de ''molybdos'', ‘plomo’. (Pareixe que os primers quimicos creyeban que yera mena de plomo). |
||
* '''Tecnecio''' (Tc): de ''technetos'', ‘artificial’, porque fue |
* '''Tecnecio''' (Tc): de ''technetos'', ‘artificial’, porque fue un d'os primers sintetizaus. |
||
* '''Rutenio''' (Ru): d'o latín Ruthenia (nombre román de Rusia). |
* '''Rutenio''' (Ru): d'o latín Ruthenia (nombre román de Rusia). |
||
* '''Rodio''' (Rh): d'o griego ''rhodon'', color rosau. |
* '''Rodio''' (Rh): d'o griego ''rhodon'', color rosau. |
||
* '''Paladio''' (Pd): d'a diosa griega d'a sabiduría, Palas |
* '''Paladio''' (Pd): d'a diosa griega d'a sabiduría, Palas Atenea. |
||
* ''' |
* '''Archent''' (Ag): d'o latín ''argentum''. |
||
* '''Cadmio''' (Cd): d'o latín ''cadmia'', nombre antigo d'o carbonato de |
* '''Cadmio''' (Cd): d'o latín ''cadmia'', nombre antigo d'o carbonato de zinc. (Probablement porque quasi tot lo cadmio industrial s'obtiene como subproducto en o refinau d'os minerals de zinc). |
||
* '''Indio''' (In): debiu a la color indigo que se veye en o suyo espectro. |
* '''Indio''' (In): debiu a la color indigo que se veye en o suyo espectro. |
||
* '''Estanyo''' (Sn): d'o latín ''stannum''. |
* '''Estanyo''' (Sn): d'o latín ''stannum''. |
||
Linia 333: | Linia 333: | ||
* '''Antimonio''' (Sb): d'o latín ''antimonium''. El símbolo Sb, del latín ''stibium''. |
* '''Antimonio''' (Sb): d'o latín ''antimonium''. El símbolo Sb, del latín ''stibium''. |
||
* '''Yodo''' (I): d'o griego ''iodes'', violeta. |
* '''Yodo''' (I): d'o griego ''iodes'', violeta. |
||
* ''' |
* '''Xenón''' (Xe): d'o griego ''xenon'', ‘forano, raro’. |
||
* '''Cesio''' (Cs): d'o latín ''caesius'', color azul celeste. |
* '''Cesio''' (Cs): d'o latín ''caesius'', color azul celeste. |
||
* '''Bario''' (Ba): d'o griego ''barys'', ‘pesau’. |
* '''Bario''' (Ba): d'o griego ''barys'', ‘pesau’. |
||
* '''Lantán''' (La): d'o griego '' |
* '''Lantán''' (La): d'o griego ''lanthanein'', ‘chacer oculto’. |
||
* '''Cerio''' (Ce): por l'asteroide Ceres, escubierto dos anyos antis |
* '''Cerio''' (Ce): por l'asteroide Ceres, escubierto dos anyos antis que l'elemento O cerio metalico se troba mas que mas en una aleyación de fierro que se fa servir en as piedras d'os briquetz. |
||
* '''Praseodimio''' (Pr): de ''prasios'', ‘verde’, y ''dídymos'', ‘chemelo’. |
* '''Praseodimio''' (Pr): de ''prasios'', ‘verde’, y ''dídymos'', ‘chemelo’. |
||
* '''Neodimio''' (Nd): de ''neos-dýdimos'', ‘nuevo chemelo (d'o lantán)’. |
* '''Neodimio''' (Nd): de ''neos-dýdimos'', ‘nuevo chemelo (d'o lantán)’. |
||
* '''Prometio''' (Pm): d'o dios griego Prometeo. |
* '''Prometio''' (Pm): d'o dios griego Prometeo. |
||
* '''Samario''' (Sm): d'o ruso ''samerskite'' (`mineral de samario´). |
|||
* '''Europio''' (Eu): d'Europa. |
* '''Europio''' (Eu): d'Europa. |
||
* ''' |
* '''Gadolinio''' (Gd): d'o finés ''Gadolin'' (antroponimo). |
||
* '''Terbio''' (Tb): de Ytterby, lugar de Suecia. |
|||
* '''Disprosio''' (Dy): d'o griego ''dysprositos'', de dificil acceso. |
* '''Disprosio''' (Dy): d'o griego ''dysprositos'', de dificil acceso. |
||
* '''Holmio''' (Ho): |
* '''Holmio''' (Ho): de Holmia (nombre latín d'Estocolmo). |
||
* '''Tulio''' (Tm): de Thule, nombre antiguo de Escandinavia. |
* '''Tulio''' (Tm): de Thule, nombre antiguo de Escandinavia. |
||
* '''Lutecio''' (Lu): de |
* '''Lutecio''' (Lu): de Lutetia, antigo nombre de París. |
||
* '''Hafnio''' (Hf): de Hafnia, nombre latín de Copenhague. |
* '''Hafnio''' (Hf): de Hafnia, nombre latín de Copenhague. |
||
* ''' |
* '''Tantal''' (Ta): de Tantalo, un personache d'a mitolochía griega. |
||
* ''' |
* '''Tungstén''' (W): d'o sueco ''tung sten'', ‘piedra pesada’. |
||
* '''Renio''' (Re): d'o latín Rhenus (nombre |
* '''Renio''' (Re): d'o latín Rhenus (nombre latín d'o Rin). |
||
* '''Osmio''' (Os): d'o griego ''osme'', olor (debito a la pudor que fa o OsO4). |
* '''Osmio''' (Os): d'o griego ''osme'', olor (debito a la pudor que fa o OsO4). |
||
* '''Iridio''' (Ir): d'o iris. |
* '''Iridio''' (Ir): d'o iris. |
||
* '''Oro''' (Au): d'''aurum'', |
* '''Oro''' (Au): d'''aurum'', ‘aurora resplandecient’. |
||
* '''Mercurio''' (Hg): o suyo nombre se debe a la planeta d'o mismo nombre, pero a suya |
* '''Platín''' (Pt): d'o espanol '''platina'', ‘lamina d'archent’. |
||
* '''Mercurio''' (Hg): o suyo nombre se debe a la planeta d'o mismo nombre, pero a suya alcorzadura ye Hg porque Dioscorides le deciba «archent aquatico» (en griego ''hydrárgyros'', ''hydra'': ‘augua’, ''gyros'': ‘archent’). |
|||
* '''Talio''' (Tl): d'o griego ''thallos'', tallo. |
* '''Talio''' (Tl): d'o griego ''thallos'', tallo. |
||
* '''Plomo''' (Pb): d'o latín ''plumbum''. |
* '''Plomo''' (Pb): d'o latín ''plumbum''. |
||
* '''Bismuto''' (Bi): de l'alemán ''weisse masse'', masa blanca. |
* '''Bismuto''' (Bi): de l'alemán ''weisse masse'', masa blanca. |
||
* '''Polonio''' (Po): de Polonia, en honor a o país d'orichen de [[Marie Curie]], co-escubridora |
* '''Polonio''' (Po): de Polonia, en honor a o país d'orichen de [[Marie Curie]], co-escubridora de l'elemento, chunto con o suyo mariu Pierre. |
||
* '''Astato''' (At): d'o griego ''astatos'', |
* '''Astato''' (At): d'o griego ''astatos'', instable. |
||
* '''Radón''' (Rn): de l'anglés ''radium emanation'' (‘emanación radiactiva’). |
* '''Radón''' (Rn): de l'anglés ''radium emanation'' (‘emanación radiactiva’). |
||
* '''Francio''' (Fr): de Francia. |
* '''Francio''' (Fr): de Francia. |
||
Linia 365: | Linia 368: | ||
* '''Actinio''' (Ac): d'o griego ''aktinos'', ‘rayo’. |
* '''Actinio''' (Ac): d'o griego ''aktinos'', ‘rayo’. |
||
* '''Torio''' (Th): de Thor, dios d'a guerra escandinavo. |
* '''Torio''' (Th): de Thor, dios d'a guerra escandinavo. |
||
* '''Protoactinio''' (Pa): d'o griego protos (primer) y actinium. |
* '''Protoactinio''' (Pa): d'o griego ''protos'' (primer) y actinium (nombre latín de l'actinio). |
||
* '''Uranio''' (U): d'a planeta Urano. |
* '''Uranio''' (U): d'a planeta Urano. |
||
* '''Neptunio''' (Np): d'a planeta Neptuno. |
* '''Neptunio''' (Np): d'a planeta Neptuno. |
||
Linia 371: | Linia 374: | ||
* '''Americio''' (Am): d'America. |
* '''Americio''' (Am): d'America. |
||
* '''Curio''' (Cm): en honor de Pierre y Marie Curie. |
* '''Curio''' (Cm): en honor de Pierre y Marie Curie. |
||
* ''' |
* '''Berkelio''' (Bk): de Berkeley, a on se troba una important universidat californiana. |
||
* '''Californio''' (Cf): d'o estau estatounitense de California. |
* '''Californio''' (Cf): d'o estau estatounitense de California. |
||
* ''' |
* '''Einsteinio''' (Es): en honor d'[[Albert Einstein]]. |
||
* '''Fermio''' (Fm): en honor |
* '''Fermio''' (Fm): en honor d'[[Enrico Fermi]]. |
||
* '''Mendelevio''' (Md): en honor |
* '''Mendelevio''' (Md): en honor d'o quimico ruso [[Dmitri Ivánovich Mendeléiev]], precursor de l'actual tabla periodica. |
||
* '''Nobelio''' (No): en honor d'[[Alfred Nobel]]. |
* '''Nobelio''' (No): en honor d'[[Alfred Nobel]]. |
||
* ''' |
* '''Laurencio''' (Lr): en honor d'[[Ernest Lawrence|E. O. Lawrence]]. |
||
* '''Rutherfordio''' (Rf): en honor a [[Ernest Rutherford]], scientifico colaborador d'o modelo atomico y fesica nucleyar. |
* '''Rutherfordio''' (Rf): en honor a [[Ernest Rutherford]], scientifico colaborador d'o modelo atomico y fesica nucleyar. |
||
* '''Dubnio''' (Db): en honor a o [[Joint Institute for Nuclear Research]], un centro de investigación ruso localizado en Dubna. |
* '''Dubnio''' (Db): en honor a o [[Joint Institute for Nuclear Research]], un centro de investigación ruso localizado en Dubna. |
||
* ''' |
* '''Seaborguio''' (Sg): en honor a [[Glenn T. Seaborg]]. |
||
* '''Bohrio''' (Bh): en honor a [[Niels Bohr]]. |
* '''Bohrio''' (Bh): en honor a [[Niels Bohr]]. |
||
* '''Hassio''' (Hs): se debe a o estau alemán de Hesse a on se troba o grupo d'investigación alemán [[GSI|Gesellschaft für Schwerionenforschung]] (GSI). |
* '''Hassio''' (Hs): se debe a o estau alemán de Hesse a on se troba o grupo d'investigación alemán [[GSI|Gesellschaft für Schwerionenforschung]] (GSI). |
||
* '''Meitnerio''' (Mt): en honor a [[Lise Meitner]], matematica y fesica d'orichen austriaco y sueco. |
* '''Meitnerio''' (Mt): en honor a [[Lise Meitner]], matematica y fesica d'orichen austriaco y sueco. |
||
* '''Darmstadtio''' (Ds): en honor al lugar donde fue descubierto, Darmstadt, a on se localiza o GSI. |
* '''Darmstadtio''' (Ds): en honor al lugar donde fue descubierto, Darmstadt, a on se localiza o GSI. |
||
* ''' |
* '''Roentguenio''' (Rg): en honor a [[Wilhelm Röntgen|Wilhelm Conrad Roentgen]], escubridor d'os rayos X. |
||
A partir |
A partir d'o numero atómico '''112''', se nombra a os elementos con a nomenclatura temporal d'a IUPAC, an que a cada elemento le corresponde como nombre o suyo numero en latín. |
||
== Se veiga tamién == |
== Se veiga tamién == |
Versión d'o 10:30 24 ago 2011
O termin elemento quimico fa referencia a una clase d'atomos, totz ells con o mesmo numero de protons en o suyo nuclio. Sindembargo, por tradición, se gosa decir elemento quimico a ixa sustancia que puede escomponer-se, por meyo d'una reacción quimica, en atras mas simplas.
Cal esferenciar un "elemento quimico" d'una sustancia simpla. Asinas l'ozón (O3) y o dioxichén (O2) son dos sustancias simplas, cadaguna d'ellas con propiedatz diferents. Sindembargo, l'elemento quimico que forma istas dos sustancias simplas ye l'oxichén (O). Trobamos un atro eixemplo en o carbonio, que se presienta en a naturaleza como grafito u como diamant (staus alotropicos).
Se'n conoixe mas de 118 elementos. A mas gran parte s'han trobau en a naturaleza, fendo parte de sustancias simplas u de compuestos quimicos. Atros s'han creyau artificialment en aceleradors de particlas u en reactors atomicos. Istos zaguers elementos gosan estar instables y nomás existen que mientres bellas milesimas de segundo.
Os elementos quimicos se troban clasificatos en a tabla periodica d'os elementos. Contino se detallan os elementos conoixius, ordenaus seguntes o suyo numero atomico.
Numero atomico | Nombre | Simbolo | Periodo, Grupo |
Masa atomica (g/Mol) |
Densidat (g/cm³) a 20°C |
Fusión (°C) |
Ebullición (°C) |
Anyo d'o suyo escubrimiento |
Escubridor |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Hidrochén | H | 1, 1 | 1.00794(7)(2) (3) (4) | 0.084 g/l | -259.1 | -252.9 | 1766 | Cavendish |
2 | Helio | He | 1, 18 | 4.002602(2)(2) (4) | 0.17 g/l | -272.2 | -268.9 | 1895 | Ramsay y Cleve |
3 | Litio | Li | 2, 1 | 6.941(2)(2) (3) (4) (5) | 0.53 | 180.5 | 1317 | 1817 | Arfwedson |
4 | Berilio | Be | 2, 2 | 9.012182(3) | 1.85 | 1278 | 2970 | 1797 | Vauquelin |
5 | Boro | B | 2, 13 | 10.811(7)(2) (3) (4) | 2.46 | 2300 | 2550 | 1808 | Davy y Gay-Lussac |
6 | Carbonio | C | 2, 14 | 12.0107(8)(2) (4) | 3.51 | 3550 | 4827 | Prehistoria | Desconoixito |
7 | Nitrochén | N | 2, 15 | 14.0067(2)(2) (4) | 1.17 g/l | -209.9 | -195.8 | 1772 | Rutherford |
8 | Oxichén | O | 2, 16 | 15.9994(3)(2) (4) | 1.33 g/l | -218.4 | -182.9 | 1774 | Priestly y Scheele |
9 | Fluor | F | 2, 17 | 18.9984032(5) | 1.58 g/l | -219.6 | -188.1 | 1886 | Moissan |
10 | Neón | Ne | 2, 18 | 20.1797(6)(2) (3) | 0.84 g/l | -248.7 | -246.1 | 1898 | Ramsay y Travers |
11 | Sodio | Na | 3, 1 | 22.98976928(2) | 0.97 | 97.8 | 892 | 1807 | Davy |
12 | Magnesio | Mg | 3, 2 | 24.3050(6) | 1.74 | 648.8 | 1107 | 1755 | Black |
13 | Aluminio | Al | 3, 13 | 26.9815386(8) | 2.70 | 660.5 | 2467 | 1825 | Oersted |
14 | Silicio | Si | 3, 14 | 28.0855(3)(4) | 2.33 | 1410 | 2355 | 1824 | Berzelius |
15 | Fosforo | P | 3, 15 | 30.973762(2) | 1.82 | 44 (P4) | 280 (P4) | 1669 | Brand |
16 | Ixufre | S | 3, 16 | 32.065(5)(2) (4) | 2.06 | 113 | 444.7 | Prehistoria | Desconoixito |
17 | Cloro | Cl | 3, 17 | 35.453(2)(2) (3) (4) | 2.95 g/l | -34.6 | -101 | 1774 | Scheele |
18 | Argón | Ar | 3, 18 | 39.948(1)(2) (4) | 1.66 g/l | -189.4 | -185.9 | 1894 | Ramsay y Rayleigh |
19 | Potasio | K | 4, 1 | 39.0983(1) | 0.86 | 63.7 | 774 | 1807 | Davy |
20 | Calcio | Ca | 4, 2 | 40.078(4)(2) | 1.54 | 839 | 1487 | 1808 | Davy |
21 | Escandio | Sc | 4, 3 | 44.955912(6) | 2.99 | 1539 | 2832 | 1879 | Nilson |
22 | Titanio | Ti | 4, 4 | 47.867(1) | 4.51 | 1660 | 3260 | 1791 | Gregor y Klaproth |
23 | Vanadio | V | 4, 5 | 50.9415(1) | 6.09 | 1890 | 3380 | 1801 | del Río |
24 | Cromo | Cr | 4, 6 | 51.9961(6) | 7.14 | 1857 | 2482 | 1797 | Vauquelin |
25 | Manganés | Mn | 4, 7 | 54.938045(5) | 7.44 | 1244 | 2097 | 1774 | Gahn |
26 | Fierro | Fe | 4, 8 | 55.845(2) | 7.87 | 1535 | 2750 | Prehistoria | Desconoixito |
27 | Cobol | Co | 4, 9 | 58.933195(5) | 8.89 | 1495 | 2870 | 1735 | Brandt |
28 | Níquel | Ni | 4, 10 | 58.6934(2) | 8.91 | 1453 | 2732 | 1751 | Cronstedt |
29 | Arambre | Cu | 4, 11 | 63.546(3)(4) | 8.92 | 1083.5 | 2595 | Prehistoria | Desconoixito |
30 | Zinc | Zn | 4, 12 | 65.409(4) | 7.14 | 419.6 | 907 | Prehistoria | Desconoixito |
31 | Galio | Ga | 4, 13 | 69.723(1) | 5.91 | 29.8 | 2403 | 1875 | Lecoq de Boisbaudran |
32 | Chermanio | Ge | 4, 14 | 72.64(1) | 5.32 | 937.4 | 2830 | 1886 | Winkler |
33 | Arsén | As | 4, 15 | 74.92160(2) | 5.72 | 613 | 613 (sublimación) |
ca. 1250 | Albertus Magnus |
34 | Selenio | Se | 4, 16 | 78.96(3)(4) | 4.82 | 217 | 685 | 1817 | Berzelius |
35 | Bromo | Br | 4, 17 | 79.904(1) | 3.14 | -7.3 | 58.8 | 1826 | Balard |
36 | Criptón | Kr | 4, 18 | 83.798(2)(2) (3) | 3.48 g/l | -156.6 | -152.3 | 1898 | Ramsay y Travers |
37 | Rubidio | Rb | 5, 1 | 85.4678(3)(2) | 1.53 | 39 | 688 | 1861 | Bunsen y Kirchhoff |
38 | Estroncio | Sr | 5, 2 | 87.62(1)(2) (4) | 2.63 | 769 | 1384 | 1790 | Crawford |
39 | Itrio | Y | 5, 3 | 88.90585(2) | 4.47 | 1523 | 3337 | 1794 | Gadolin |
40 | Zirconio | Zr | 5, 4 | 91.224(2)(2) | 6.51 | 1852 | 4377 | 1789 | Klaproth |
41 | Niobio | Nb | 5, 5 | 92.906 38(2) | 8.58 | 2468 | 4927 | 1801 | Hatchett |
42 | Molibdén | Mo | 5, 6 | 95.94(2)(2) | 10.28 | 2617 | 5560 | 1778 | Scheele |
43 | Tecnecio | Tc | 5, 7 | [98.9063](1) | 11.49 | 2172 | 5030 | 1937 | Perrier y Segrè |
44 | Rutenio | Ru | 5, 8 | 101.07(2)(2) | 12.45 | 2310 | 3900 | 1844 | Klaus |
45 | Rodio | Rh | 5, 9 | 102.90550(2) | 12.41 | 1966 | 3727 | 1803 | Wollaston |
46 | Paladio | Pd | 5, 10 | 106.42(1)(2) | 12.02 | 1552 | 3140 | 1803 | Wollaston |
47 | Archent | Ag | 5, 11 | 107.8682(2)(2) | 10.49 | 961.9 | 2212 | Prehistoria | Desconoixito |
48 | Cadmio | Cd | 5, 12 | 112.411(8)(2) | 8.64 | 321 | 765 | 1817 | Strohmeyer y Hermann |
49 | Indio | In | 5, 13 | 114.818(3) | 7.31 | 156.2 | 2080 | 1863 | Reich y Richter |
50 | Estanyo | Sn | 5, 14 | 118.710(7)(2) | 7.29 | 232 | 2270 | Prehistoria | Desconoixito |
51 | Antimonio | Sb | 5, 15 | 121.760(1)(2) | 6.69 | 630.7 | 1750 | Prehistoria | Desconoixito |
52 | Telurio | Te | 5, 16 | 127.60(3)(2) | 6.25 | 449.6 | 990 | 1782 | von Reichenstein |
53 | Yodo | I | 5, 17 | 126.90447(3) | 4.94 | 113.5 | 184.4 | 1811 | Courtois |
54 | Xenón | Xe | 5, 18 | 131.293(6)(2) (3) | 4.49 g/l | -111.9 | -107 | 1898 | Ramsay y Travers |
55 | Cesio | Cs | 6, 1 | 132.9054519(2) | 1.90 | 28.4 | 690 | 1860 | Kirchhoff y Bunsen |
56 | Bario | Ba | 6, 2 | 137.327(7) | 3.65 | 725 | 1640 | 1808 | Davy |
57 | Lantán | La | 6 | 138.90547(7)(2) | 6.16 | 920 | 3454 | 1839 | Mosander |
58 | Cerio | Ce | 6 | 140.116(1)(2) | 6.77 | 798 | 3257 | 1803 | von Hisinger y Berzelius |
59 | Praseodimio | Pr | 6 | 140.90765(2) | 6.48 | 931 | 3212 | 1895 | von Welsbach |
60 | Neodimio | Nd | 6 | 144.242(3)(2) | 7.00 | 1010 | 3127 | 1895 | von Welsbach |
61 | Prometio | Pm | 6 | [146.9151](1) | 7.22 | 1080 | 2730 | 1945 | Marinsky y Glendenin |
62 | Samario | Sm | 6 | 150.36(2)(2) | 7.54 | 1072 | 1778 | 1879 | Lecoq de Boisbaudran |
63 | Europio | Eu | 6 | 151.964(1)(2) | 5.25 | 822 | 1597 | 1901 | Demarçay |
64 | Gadolinio | Gd | 6 | 157.25(3)(2) | 7.89 | 1311 | 3233 | 1880 | de Marignac |
65 | Terbio | Tb | 6 | 158.92535(2) | 8.25 | 1360 | 3041 | 1843 | Mosander |
66 | Disprosio | Dy | 6 | 162.500(1)(2) | 8.56 | 1409 | 2335 | 1886 | Lecoq de Boisbaudran |
67 | Holmio | Ho | 6 | 164.93032(2) | 8.78 | 1470 | 2720 | 1878 | Soret |
68 | Erbio | Er | 6 | 167.259(3)(2) | 9.05 | 1522 | 2510 | 1842 | Mosander |
69 | Tulio | Tm | 6 | 168.93421(2) | 9.32 | 1545 | 1727 | 1879 | Cleve |
70 | Iterbio | Yb | 6 | 173.04(3)(2) | 6.97 | 824 | 1193 | 1878 | de Marignac |
71 | Lutecio | Lu | 6, 3 | 174.967(1)(2) | 9.84 | 1656 | 3315 | 1907 | Urbain |
72 | Hafnio | Hf | 6, 4 | 178.49(2) | 13.31 | 2150 | 5400 | 1923 | Coster y de Hevesy |
73 | Tantal | Ta | 6, 5 | 180.9479(1) | 16.68 | 2996 | 5425 | 1802 | Ekeberg |
74 | Tungstén | W | 6, 6 | 183.84(1) | 19.26 | 3407 | 5927 | 1783 | Elhuyar |
75 | Renio | Re | 6, 7 | 186.207(1) | 21.03 | 3180 | 5627 | 1925 | Noddack, Tacke y Berg |
76 | Osmio | Os | 6, 8 | 190.23(3)(2) | 22.61 | 3045 | 5027 | 1803 | Tennant |
77 | Iridio | Ir | 6, 9 | 192.217(3) | 22.65 | 2410 | 4130 | 1803 | Tennant |
78 | Platín | Pt | 6, 10 | 195.084(9) | 21.45 | 1772 | 3827 | 1557 | Scaliger |
79 | Oro | Au | 6, 11 | 196.966569(4) | 19.32 | 1064.4 | 2940 | Prehistoria | Desconoixito |
80 | Mercurio | Hg | 6, 12 | 200.59(2) | 13.55 | -38.9 | 356.6 | Prehistoria | Desconoixito |
81 | Talio | Tl | 6, 13 | 204.3833(2) | 11.85 | 303.6 | 1457 | 1861 | Crookes |
82 | Plomo | Pb | 6, 14 | 207.2(1)(2) (4) | 11.34 | 327.5 | 1740 | Prehistoria | Desconoixito |
83 | Bismuto | Bi | 6, 15 | 208.98040(1) | 9.80 | 271.4 | 1560 | 1540 | Geoffroy |
84 | Polonio | Po | 6, 16 | [208.9824](1) | 9.20 | 254 | 962 | 1898 | Marie y Pierre Curie |
85 | Astato | At | 6, 17 | [209.9871](1) | 302 | 337 | 1940 | Corson y MacKenzie | |
86 | Radón | Rn | 6, 18 | [222.0176](1) | 9.23 g/l | -71 | -61.8 | 1900 | Dorn |
87 | Francio | Fr | 7, 1 | [223.0197](1) | 27 | 677 | 1939 | Perey | |
88 | Radio | Ra | 7, 2 | [226.0254](1) | 5.50 | 700 | 1140 | 1898 | Marie y Pierre Curie |
89 | Actinio | Ac | 7 | [227.0278](1) | 10.07 | 1047 | 3197 | 1899 | Debierne |
90 | Torio | Th | 7 | 232.03806(2)(1) (2) | 11.72 | 1750 | 4787 | 1829 | Berzelius |
91 | Protoactinio | Pa | 7 | 231.03588(2)(1) | 15.37 | 1554 | 4030 | 1917 | Soddy, Cranston y Hahn |
92 | Uranio | U | 7 | 238.02891(3)(1) (2) (3) | 18.97 | 1132.4 | 3818 | 1789 | Klaproth |
93 | Neptunio | Np | 7 | [237.0482](1) | 20.48 | 640 | 3902 | 1940 | McMillan y Abelson |
94 | Plutonio | Pu | 7 | [244.0642](1) | 19.74 | 641 | 3327 | 1940 | Seaborg |
95 | Americio | Am | 7 | [243.0614](1) | 13.67 | 994 | 2607 | 1944 | Seaborg |
96 | Curio | Cm | 7 | [247.0703](1) | 13.51 | 1340 | 1944 | Seaborg | |
97 | Berkelio | Bk | 7 | [247.0703](1) | 13.25 | 986 | 1949 | Seaborg | |
98 | Californio | Cf | 7 | [251.0796](1) | 15.1 | 900 | 1950 | Seaborg | |
99 | Einsteinio | Es | 7 | [252.0829](1) | 860 | 1952 | Seaborg | ||
100 | Fermio | Fm | 7 | [257.0951](1) | 1952 | Seaborg | |||
101 | Mendelevio | Md | 7 | [258.0986](1) | 1955 | Seaborg | |||
102 | Nobelio | No | 7 | [259.1009](1) | 1958 | Seaborg | |||
103 | Laurencio | Lr | 7, 3 | [260.1053](1) | 1961 | Ghiorso | |||
104 | Rutherfordio | Rf | 7, 4 | [261.1087](1) | 1964/69 | Flerov | |||
105 | Dubnio | Db | 7, 5 | [262.1138](1) | 1967/70 | Flerov | |||
106 | Seaborguio | Sg | 7, 6 | [263.1182](1) | 1974 | Flerov | |||
107 | Bohrio | Bh | 7, 7 | [262.1229](1) | 1976 | Oganessian | |||
108 | Hassio | Hs | 7, 8 | [265](1) | 1984 | GSI (*) | |||
109 | Meitnerio | Mt | 7, 9 | [266](1) | 1982 | GSI | |||
110 | Darmstadtio | Ds | 7, 10 | [269](1) | 1994 | GSI | |||
111 | Roentguenio | Rg | 7, 11 | [272](1) | 1994 | GSI | |||
112 | Copernicio | Cn | 7, 12 | [285](1) | 1996 | GSI | |||
113 | Ununtrio | Uut | 7, 13 | [284](1) | 2004 | JINR (*), LLNL (*) | |||
114 | Ununquadio | Uuq | 7, 14 | [289](1) | 1999 | JINR | |||
115 | Ununpentio | Uup | 7, 15 | [288](1) | 2004 | JINR, LLNL | |||
116 | Ununhexio o Flyorovium | Uuh | 7, 16 | [290](1) | 2006 | JINR, LLNL(**) | |||
117 | Ununseptio | Uus | 7, 17 | (1) | 2009 | JINR | |||
118 | Ununoctio | Uuo | 7, 18 | [294](1) | 2006 | JINR, LLNL(**) |
(**)O escubrimiento de l'elemento 118 por un equipe d'o Lawrence Berkeley National Laboratory en 1999 fue dimpués retractau porque no se podio repetir de nuevas o experimento. [1] Retractación d'o LBNL por o escubrimiento de 1999. [2] Experimento de JINR/LLNL (2005)
Acronimos incluyius en a tabla
- GSI, Gesellschaft für Schwerionenforschung (Sociedat t'a Investigación d'Ions Pesatos), Wixhausen, Darmstadt, Alemania
- JINR, Joint Institute for Nuclear Research (Instituto Unito t'a Investigación Nucliar), Dubna, Moskvá Oblast, Rusia
- LLNL, Lawrence Livermore National Laboratory (Laboratorio Nacional Lawrence de Livermore) Livermore, California, Estados Unitos
- LBNL, Lawrence Berkeley National Laboratory (Laboratorio Nacional Lawrence de Berkeley) Berkeley, California, Estados Unitos
Notas sobre a tabla
- Plantilla:Fnb L'elemento no tiene un nucleoide estable, y a valura entre gafetz, (por eixemplo, [209]), endica o lumero masico de l'isotopo d'ixe elemento con mayor duración.
- Plantilla:Fnb A composición isotopica de bells elementos presents en bells fragmentos cheolochicos puet cambear d'a que se da en a tabla.
- Plantilla:Fnb A composición isotopica puet cambear en os materials comercials, por o que o peso atomico puede cambiar significativament.
- Plantilla:Fnb A composición isotopica de quantos metals terrestres que amenistan una precisión mayor en o suyo peso atomico no se puede dar.
- Plantilla:Fnb O peso atomico d'o litio comercializau puede variar entre 6.939 y 6.996.
Procedencia d'os nombres d'elementos químicos
Os nombres d'os elementos proceden d'os suyos nombres en griego, latín, anglés u levan o nombre d'o suyo escubridor u ciudat en que s'escubrioron.
- Hidrochén (H): d'o griego ‘chenerador d'augua’.
- Helio (He): de l'atmosfera d'o Sol (o dios griego Helios). S'escubrió por primera vegada en o espectro d'a corona solar mientres un eclipse en 1868, encara que a mayoría d'os scientificos no lo acceptoron dica que se isoló en a Tierra.
- Litio (Li): d'o griego lithos, ‘roca’.
- Berilio (Be) de beriio, esmeralda de color verda.
- Boro (B): de l'arabe buraq.
- Carbonio (C): carbón.
- Nitrochén (N): en griego nitrum, ‘chenerador de nitratos’
- Oxichén (O): en griego ‘chenerador d'oxidos’ (oxys).
- Fluor (F): d'o latín fluere.
- Neón (Ne): nuevo (d'o griego neos).
- Sodio (Na): d'o latín sodanum (sosa). O símbolo Na viene d'o latín nátrium (nitrato de sodio).
- Magnesio (Mg): de Magnesia, comarca de Tesalia (Grecia).
- Aluminio (Al): d'o latín alumen.
- Silicio (Si): d'o latín sílex, silice.
- Fosforo (P) d'o griego phosphoros, ‘portiador de luz’ (o fosforo emite luz en a oscuridat porque se crema en combinar-se lentament con l'oxichén de l'aire).
- Ixufre (S) d'o latín sulphurium.
- Cloro (Cl) d'o griego chloros (amariello verdoso).
- Argón (Ar) d'o griego argos, ‘inactivo’ (debiu a que os gases nobles son poco reactivos).
- Potasio (K): de l'anglés pot ashes (‘cenisas’), ya que as cenisas de bellas plantas son ricas en potasio. O simbolo K proviene d'o griego kalium.
- Calcio (Ca) d'o griego calx, ‘calsina’. A calsina ye formada por Ca2CO3.
- Escandio (Sc) de Scandia (Escandinavia).
- Titanio (Ti): d'os Titans, os primers fillos d'a Tierra segunte a mitolochía griega.
- Vanadio (V): d'a diosa escandinava Vanadis.
- Cromo (Cr): d'o griego chroma, ‘color’.
- Manganés (Mn): de magnes, magnetico.
- Fierro (Fe): d'o latín ferrum.
- Cobol (Co): segunte una versión, proviene d'o griego kobalos, ‘mina’. Unatra versión diz que provién d'o nombre d'un espritu maligno d'a mitolochía chermanica.
- Niquel (Ni): provién d'o termino sueco koppar nickel y de l'alemán kupfer nickel, ‘arambre d'o dimonio Nick’ u arambre falso (metal que amaneix en as menas d'arambre, pero no pas ye arambre).
- Arambre (Cu): d'o latín aeramen, bronze.
- Zinc (Zn): de l'alemán zink, voz d'orichen fosco.
- Galio (Ga): de Gallia (nombre latín de Francia).
- Chermanio (Ge): de Chermania (nombre latín d'Alemanya).
- Arsén (As): arsenikon, oropimente (auripigmentum) amariello.
- Selenio (Se): de Selene (nombre griego d'a Luna).
- Bromo (Br): d'o griego bromos, ‘hedor’.
- Criptón (Kr): d'o griego kryptos, ‘oculto, secreto’.
- Rubidio (Rb): d'o latín rubidius, royo muit intenso (a la flama).
- Estroncio (Sr): de Strontian, ciudat d'Escocia.
- Itrio (Y): de Ytterby, pueblo de Suecia.
- Zirconio o Zirconio (Zr): de l'arabe zargun, ‘color dorau’.
- Niobio (Nb): de Níobe (filla de Tantal).
- Molibdén (Mo): de molybdos, ‘plomo’. (Pareixe que os primers quimicos creyeban que yera mena de plomo).
- Tecnecio (Tc): de technetos, ‘artificial’, porque fue un d'os primers sintetizaus.
- Rutenio (Ru): d'o latín Ruthenia (nombre román de Rusia).
- Rodio (Rh): d'o griego rhodon, color rosau.
- Paladio (Pd): d'a diosa griega d'a sabiduría, Palas Atenea.
- Archent (Ag): d'o latín argentum.
- Cadmio (Cd): d'o latín cadmia, nombre antigo d'o carbonato de zinc. (Probablement porque quasi tot lo cadmio industrial s'obtiene como subproducto en o refinau d'os minerals de zinc).
- Indio (In): debiu a la color indigo que se veye en o suyo espectro.
- Estanyo (Sn): d'o latín stannum.
- Telurio (Te): de tel-lus, ‘tierra’.
- Antimonio (Sb): d'o latín antimonium. El símbolo Sb, del latín stibium.
- Yodo (I): d'o griego iodes, violeta.
- Xenón (Xe): d'o griego xenon, ‘forano, raro’.
- Cesio (Cs): d'o latín caesius, color azul celeste.
- Bario (Ba): d'o griego barys, ‘pesau’.
- Lantán (La): d'o griego lanthanein, ‘chacer oculto’.
- Cerio (Ce): por l'asteroide Ceres, escubierto dos anyos antis que l'elemento O cerio metalico se troba mas que mas en una aleyación de fierro que se fa servir en as piedras d'os briquetz.
- Praseodimio (Pr): de prasios, ‘verde’, y dídymos, ‘chemelo’.
- Neodimio (Nd): de neos-dýdimos, ‘nuevo chemelo (d'o lantán)’.
- Prometio (Pm): d'o dios griego Prometeo.
- Samario (Sm): d'o ruso samerskite (`mineral de samario´).
- Europio (Eu): d'Europa.
- Gadolinio (Gd): d'o finés Gadolin (antroponimo).
- Terbio (Tb): de Ytterby, lugar de Suecia.
- Disprosio (Dy): d'o griego dysprositos, de dificil acceso.
- Holmio (Ho): de Holmia (nombre latín d'Estocolmo).
- Tulio (Tm): de Thule, nombre antiguo de Escandinavia.
- Lutecio (Lu): de Lutetia, antigo nombre de París.
- Hafnio (Hf): de Hafnia, nombre latín de Copenhague.
- Tantal (Ta): de Tantalo, un personache d'a mitolochía griega.
- Tungstén (W): d'o sueco tung sten, ‘piedra pesada’.
- Renio (Re): d'o latín Rhenus (nombre latín d'o Rin).
- Osmio (Os): d'o griego osme, olor (debito a la pudor que fa o OsO4).
- Iridio (Ir): d'o iris.
- Oro (Au): d'aurum, ‘aurora resplandecient’.
- Platín' (Pt): d'o espanol platina, ‘lamina d'archent’.
- Mercurio (Hg): o suyo nombre se debe a la planeta d'o mismo nombre, pero a suya alcorzadura ye Hg porque Dioscorides le deciba «archent aquatico» (en griego hydrárgyros, hydra: ‘augua’, gyros: ‘archent’).
- Talio (Tl): d'o griego thallos, tallo.
- Plomo (Pb): d'o latín plumbum.
- Bismuto (Bi): de l'alemán weisse masse, masa blanca.
- Polonio (Po): de Polonia, en honor a o país d'orichen de Marie Curie, co-escubridora de l'elemento, chunto con o suyo mariu Pierre.
- Astato (At): d'o griego astatos, instable.
- Radón (Rn): de l'anglés radium emanation (‘emanación radiactiva’).
- Francio (Fr): de Francia.
- Radio (Ra): d'o latín radius, ‘rayo’.
- Actinio (Ac): d'o griego aktinos, ‘rayo’.
- Torio (Th): de Thor, dios d'a guerra escandinavo.
- Protoactinio (Pa): d'o griego protos (primer) y actinium (nombre latín de l'actinio).
- Uranio (U): d'a planeta Urano.
- Neptunio (Np): d'a planeta Neptuno.
- Plutonio (Pu): d'o planetoide Plutón.
- Americio (Am): d'America.
- Curio (Cm): en honor de Pierre y Marie Curie.
- Berkelio (Bk): de Berkeley, a on se troba una important universidat californiana.
- Californio (Cf): d'o estau estatounitense de California.
- Einsteinio (Es): en honor d'Albert Einstein.
- Fermio (Fm): en honor d'Enrico Fermi.
- Mendelevio (Md): en honor d'o quimico ruso Dmitri Ivánovich Mendeléiev, precursor de l'actual tabla periodica.
- Nobelio (No): en honor d'Alfred Nobel.
- Laurencio (Lr): en honor d'E. O. Lawrence.
- Rutherfordio (Rf): en honor a Ernest Rutherford, scientifico colaborador d'o modelo atomico y fesica nucleyar.
- Dubnio (Db): en honor a o Joint Institute for Nuclear Research, un centro de investigación ruso localizado en Dubna.
- Seaborguio (Sg): en honor a Glenn T. Seaborg.
- Bohrio (Bh): en honor a Niels Bohr.
- Hassio (Hs): se debe a o estau alemán de Hesse a on se troba o grupo d'investigación alemán Gesellschaft für Schwerionenforschung (GSI).
- Meitnerio (Mt): en honor a Lise Meitner, matematica y fesica d'orichen austriaco y sueco.
- Darmstadtio (Ds): en honor al lugar donde fue descubierto, Darmstadt, a on se localiza o GSI.
- Roentguenio (Rg): en honor a Wilhelm Conrad Roentgen, escubridor d'os rayos X.
A partir d'o numero atómico 112, se nombra a os elementos con a nomenclatura temporal d'a IUPAC, an que a cada elemento le corresponde como nombre o suyo numero en latín.
Se veiga tamién
Vinclos externos
- IUPAC.org/News/Archives/2005/Atomic-Weights_Revised05.html (pesos atomicos revisaus por a IUPAC en 2005).
- IUPAC.org/Publications/Pac/2003 («Atomic Weights of Elements 2001», en Pure Appl. Chem. 75(8), 1107-1122, 2003, preso o 30 de chunio de 2005. Os pesos atomicos d'os elementos 1 ta 109 s'han preso d'ista fuent.
- WebElements.com (os pesos atomicos d'os elementos 110 ta 116 s'han preso d'ista fuent).
Referencias
F. Rodés Orquín. Proposa d'una metodolochía lesicochica de l'aragonés estándar ta zenzias esperimentals con un eixemplo: a tabla periodica d'os elementos, en Luenga & fablas, num 8-9 (2004-2005). Consello d'a Fabla Aragonesa. ISSN:1137-8328.