Fonetica

A fonetica (d'a parola griega φωνή foné, "sonito", "boz") ye o estudio d'os sonitos articulatos per a voz humana. S'adedica a analisar as propiedatz d'os sonitos d'o parlache (u fonos), devez que a suya producción, audición y percepción, a diferiencia d'a fonolochía, devotata a lo estudio d'os sistemas de sonitos y t'as unidatz de sonitos abstractas (como los fonemas). A fonetica estudeya os sonitos de traza individual més que no es contextos a on que s'usan, sin que i interviengan discusions semanticas.

Seguntes l'Asociación de Fonetica Internacional, bi ha més de cient fonos diferens, reconoixitos como distintivos y transcritos en o suyo amplament usato Alfabeto Fonetico Internacional.

Brancas d'a fonetica

A fonetica puet estallar-se en tres brancas principals:

• fonetica articulatoria, que estudeya los sonitos orals describindo los organos que intervienen en a suya producción;
• fonetica acustica, que estudeya los sonitos orals den d'una anvista fisica;
• fonetica perceptiba, que estudeya la descodificación d'a parla.

Historia

A fonetica ya yera una demba estudiata en a India antiga, habe 2.500 anyos, quan o gramatico Pānini fabló d'o puesto y d'as trazas d'articulación de consonants en o suyo tractato d'o sanscrito en o sieglo V aC. Os principals alfasilabarios indicos de l'actualidat, fueras d'o tamil, ordinan as suyas consonants seguntes l'antiga clasificación de Pānini.

En o mundo occidental muderno, o primer fonetista estió lo danés J. Matthias, autor d'o tractato De Litteris (1586). O matematico anglés John Wallis, mayestro de surdomutos, estió lo primer a clasificar as vocals seguntes o suyo punto d'articulación (1653). L'alemán C. F. Hellwag inventó lo trianglo vocalico en 1781. Diez anyos dimpués o fisico austriaco Wolfgang von Kempelen inventó una maquina que preduciba sonitos. O medico alemán Hermann Helmholtz encetó lo estudio d'a fonetica acustica. L'abat francés Jean Pierre Rousselot estió lo primero en investigar en a demba d'a fonetica esperimental y escribió es Principes de phonétique experimentale, que se publicoron entre os anyos 1897 y 1908.

En o sieglo XIX, a fonetica empecipia a estudiar-se dende un anglo diferent. Jan Baudouin de Courtenay atraza la teoría d'o fonema, que remata formulando lo fundador d'a escuela estructuralista, o suizo Ferdinand de Saussure. En a escuela d'a fonetica descriptiva y articulatoria, i treballa lo espanyol Tomás Navarro Tomás, qui escribió Manual de pronunciación espanyola. O suyo desciplo Samuel Gili Gaya publicó en 1961 Elementos de fonética general. En os Estatos Unitos, o lingüista Leonard Bloomfield y l'antropologo Edward Sapir contribuyoron de trazas decisivas t'a teoría fonetica, mientres que o creyador d'o Cerclo de Praga, o ruso Roman Jakobson, desembolicó la teoría d'as caracteristicas universals de toz es sistemas fonemicos.

En Espanya, a escuela de fonetica conta con dos linias de treballo principals: a estructuralista, que represienta Emilio Alarcos Llorach con a obra Fonología Espanyola, publicata en 1969; y l'acustica, representata per Antonio Quilis, colaborador d'o fonetista danés Bertil Malmberg, que publicó Fonética y fonología del espanyol en 1963.