Etiopia

Plantilla:Infobox País A Republica Democratica Federal d'Etiopia (en amarico ኢትዮጵያ, Ityop'iya, en guiés ኢትዮጵያ, en oromo Fereralawa Dmokratawa Repabliikii ItiyoPiya) ye un país d'Africa oriental. Muga a l'ueste con Sudán; a o norte con Eritrea y Chibuti; a l'este con Somalia y a o sud con Kenia; dende a independencia d'Eritrea en 1993, o país no tien salida a la mar Roya. D'antis más se clamó Abisinia.

A superficie d'o país ye de 1.127.127 km², con una población de 2.757.730 habitants (2005), y una densidat de población de 2,45 hab/km². Ye o segundo país d'Africa por a suya población dezaga de Nicheria y o deceno por a suya superficie.

A capital d'o país ye a ciudat d'Addis Abeba. Politicament, o país ye una Republica federal, estando l'actual president Girma Wolde-Giorgis y l'actual primer menistro Meles Zenawi.

Etiopia estió o segundo país d'o mundo en fer d'o cristianismo a suya relichión oficial, dimpués d'Armenia. Sindembargo, estió o primer lugar en recibir esilatos de relichión islamica probenients d'Arabia, y asinas tamién bi ha en o país una important población de relichión islamica.

A ciudat más poblata d'o país ye a suya capital, Addis Abeba, con arredol de 2,5 millons d'habitants, pasando d'os 100.000 habitants atras 9 ciudatz, y d'os 200.000 nomás a ciudat de Dire Dawa.

Cheograficament, o país s'estendilla en un altiplano central, con altarias de 1.800 dica 3.000 metros, con bellas tucas que plegan dica os 4.620, como por eixemplo o Ras Dashen, que ye asinas a maxima altaria d'o país. Addis Abeba, situata a 2.400 metros d'altaria, ye considerata a capital de mayor altaria d'o mundo. En iste altiplano tienen a suya naixencia bellos ríos, como o Nilo Azul, una d'as brancas d'o río Nilo, que tiene o naxedero en o lago Tana.

Etiopia ye considerata como a cuna d'a Umanidat, y ye amás o puesto a on se trobó a Lucy. Ye, chunto con Kenia, o país a on s'an feito as troballas arqueolochicas d'hominidos más antigos.

A civilización etiopica, con a civilización de l'Antigo Echipto, ye amás antiga civilización africana, con centros historicament tan importants como o reino d'Aksum. À nibel internacional, Etiopia estió miembro d'a Sociedat d'as Nacions dende 1923, sinnó a Declaración d'as Nacions Unitas en 1942 y estió uno d'os 51 países fundadors d'a Organización d'as Nacions Unitas. Addis-Abeba ye tamién a seu d'a Unión Africana (Haile Selassie estió uno d'os prencipals promotors, quan se clamaba OUA, Organización para la Unidat Africana), y tamién ye a seu dà Comisión Economica ta Africa (CEA).

Historia

A Prehistoria

Seguntes as excavacions arqueolochicas, a rechión d'Etiopia ye una d'as más antigas poblatas en a Preistoria por l' homo sapiens, y ye posible que n'esté o suyo lugar d'aparición, antis d'a suya espansión ta atros lugars. Tamién bi ha chacimientos arqueolochicos con restos de Hominidae, como o más conoxito, Lucy (por una canción de The Beatles), trobata en 1974, d'una edat de 3,18 milions d'añadas. Hue os restos de Lucy se troban en o Museu Nacional d'Addis Abeba, chunto con os restos d'o Ardipithecus kadabba descubiertos en 2001 por l'antropologo etiope Yohannes Hailé-Sélassié.

Primeras citas historicas

Bi ha pocos datos istoricos de l'actual territorio d'Etiopia, que ye fácil que fuese parte d'o clamato país de Punt entre o 3000 aC y o 1000 aC y d'o reino de D'mt en os sieglos IX-VIII aC.

Sindembargo, os orichens istoricos de l'actual Etiopia se troban en o reino d'Aksum, naixito arredol d'o sieglo II aC d'os contactos comercials y d'as luitas con l'Antigo Echipto, en o norte de l'actual Etiopia. Aksum ye o primer gran estato conoxita de l'Africa negra, cun una población cosmopolita orichinaria d'a propia Etiopia, d'o sud d'Arabia u de l'Antiga Grecia, y tamién con población d'orichen chodigo.

O cristianismo

En o sieglo IV bels misioners cristians bi facioron plegar o cristianismo, que esdebenió a relichión oficial d'o reino.

O reino d'Aksum perdió parte d'o suyo esplendor quan plegoron os musulmans ta Echipto, a fins d'o sieglo VII, y a suya espansión ta o sud por a val d'o río Nilo.

O Imperio d'Etiopia

En o sieglo XII plega ta o tron a dinastía Zagwe y comienza a renaxencia d'o país. En 1270 prencipia con Yekuno Amlak o reinato d'a clamata dinastía salomonica (autoproclamata descendient de Menelik I, rei en o sieglo X aC), fundadora d'o Imperio d'Etiopia, que reconquiere parte d'os territorios perditos a mans d'os musulmans, dica o sieglo XVI.

En 1527 bi ha una guerra santa entre musulmans y cristians, con a bitoria d'os musulmans d'Ahmed Ibn Ibrahim Al-Ghazi, soldán de Harar, y a redota d'os cristians de David II d'Etiopia, encara que iste recibió l'aduya d'os portugueses. Sindembargo, en 1543 ye redotato Ahmed Ibn Ibrahim Al-Ghazi en una batalla en o laco Tana. encara que dixó un país enronato.

A meyatos d'o sieglo XVI plegan ta Etiopia os misioners d'a orden d'a Compañía de Chesús, que combierten ta o catolicismo a l'emperador Susenyos en 1621, encara que isto fació que bi ese perturbacions, dica plegar ta una autentica guerra civil, rematata con l'abdicación de Susenyos en fabor d'o suyo fillo Fasilidas, que espolsó a os chesuitas en 1633.

L'aislamiento

En os sieglos XVII-XVIII a capital d'o país ye trresladata ta la ciudat de Gondar (1635) por Fasilidas, prencipiando asinas un periodo d'aislamiento internacional d'o país, que antis más eba tenito contactos diplomaticos con Portugal y atros países europeus.

Dende meyatos d'o sieglo XIX prencipia o final de l'aislamiento d'o país, con os emperadors Teodoro II, Chuan IV y Menelik II.

O colonialismo europeu

Haile Selassie emperador d'Etiopia de 1930 dica 1974, que estió o zaguer emperador d'o país.

Etiopia ye l'unico país d'Africa que en os sieglos XIX y XX no quedó chusmeso a o colonialismo d'os países d'Europa, y mantién a suya independencia dende muitos sieglos; asinas, as tropas etiopes de Menelik II redotoron a o Regio Esercito italián en a batalla d'Adua (1 de marzo de 1896), mientres a Primera Guerra italo-etiope.

Sindembargo, bi abió una escepción, un periodo d'ocupación melitar d'a Italia faxista de Benito Mussolini entre 1936 y 1941. Dimpués d'a redota d'o Regio Esercito italián por l'Exercito britanico, reforzato por tropas d'a Francia Libre en 1941, durante a Segunda Guerra Mundial, o país recobró a suya independencia.

Dimpués d'a Segunda Guerra Mundial, o Negus (o emperador Haile Selassie) recuperó o trono, con a redota d'os faxistas italians.

Derrocamiento d'a monarquía

En 1974 bi abió un golpe d'estato d'ideyas marxista-leninistas, que derrocó a Haile Selassie y a Monarquía y proclamó a Republica, con un sistema politico de ditadura en rechimen de partito unico, dirichito por Mengistu Haile Mariam. Bi abió dimpués d'atros golpes d'estato y una situación de crisis politica por as condicions climatolochicas, a cual cosa s'agrabó con a guerra contra os independentistas eritreus.

En 1991 bi abió un golpe d'estato triunfador, y en 1992 s'independizó Eritrea.

En 1994 s'adoptó una Constitución y un sistema politico democratico, anque en 1998 esclató una guerra con Eritrea.

Enrastres externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Etiopia.