Valle d'Anyisclo

Ista fualla ye escrita en l'aragonés d'a valle de Vio.

A valle d'Anyisclo (foneticament /'βaʎeða'ɲisklo/ (AFI), a menut contraita /βaʎɪ'ɲisklo/ (AFI), Val d'Anyisclo en aragonés "standard") ye una valle perinenca d'Aragón, estendita en tota ra suya extensión en a comarca d'o Sobrarbe, que naixe dretament de ra baixant sud d'o mallo d'As Tres Serols discorrendo dica més de 10 km dellá, dende ra dita Cul d'Anyisclo enta ra esembocaduera d'o barrango d'Aso en o Bellós.

A valle d'Anyisclo yá, en chunto con o mallo d'as Tres Serols, valle d'Ordesa, Foratars d'Escuaín e ra cabelera de ra valle de Pineta, parde integradora d'o Pargue Nacional d'Ordesa e ro Monde Perdito.

A valle d'Anyisclo dende l'endraito d'As Fuavas. En primer termino se-bi veye ro Portiallo de Sercuet.

Per o norde, a Cul d'Anyisclo be tián es pasos zarratos per o mallo d'as Tres Serols e ra Sierra d'as Zucas, per meyo ros quals be hay un paso, que en dicen a Collata d'Anyisclo, que comunica con a valle de Pineta, d'alto d'os 2500 m d'alduera. Per l'oeste, a Siarra Custodia e ro Mondiciato a separan d'as baixadrechas de ra Faixa de Pelai en a valle d'Ordesa. Per l'este de tot, mientres, a traviés de ro dito Cuallo Biceto se plega t'a cabelera d'a valle d'a Yaga que dellá e a debant mete ixes que en dicen os Foratars d'Escuaín. Ansinas, a cabelera de ra valle d'Anyisclo bi tien beluns d'es puestos més adestacatos d'o Pargue Nacional en os arredols suyos.

Uno d'os endraitos més destacatos d'ixe segmento d'a valle ye ra dita Font Blanga, una viú d'augua que amaneixe de ra versande d'o Mallo Escuro, man sud-sudueste d'a Punta d'as Solas (3002m), formando en a par d'o suyo forato una cadraita que baixa a pur de fer-se escruma per a versande dica baixar-se-be bels 30m. Cerqueta d'este puasto be hay un cubillar (o Cubillar de ra Font Blanga) que ofrece techau á's escursionistas. As estivas de Setulo e O Fulco marcan o paisache de ra plana d'alduera d'a man ezquierda de ra valle, que s'alza progresivamende como a versande de comas d'as puntas de Siarra Custodia, només interrupta en a man sud per a feriosa lenera, que be fa como una estralata graniza en a penya, que ye ro barrango d'a Pardina, que marca ras faixas (faixa espluca e faixa pardina) que se'n han de baixar d'astí dica bells 300 m menos en alduera, alto u baixo, que son os que se cuantan en a guacera 'ro canyón. Per a man draita, que no yá guaire igual, sian de garra planas que agraden á's uellos (e á's garras d'els qui be sigan puyatos enta astí), alavez os tozals de Basón e Sant Vicenda enfilan os puardos sarrallatos d'as Sestrals e ro Castiato Mayor enta ra valle de Puárdolas en a man sur, e ra fatigosa repuyatuera d'As Carriatas que s'alza t'alto enta ras aldueras d'as Tres Marías per Montanya Sensa (Sierra d'as Zucas). Ueito son as oras que cal pensar a fer-se-be en caminando-la, lo menos o caminant qui quiara desfrutar d'ixas enviestas.

O Canyón

Enviesta cheneral de ra valle d'Anyisclo dend'a suya boca.

Dempués de baixare d'A Ribereta, o puesto on esemboca ro barrango 'ra Pardina, as paretz d'a valle incrementan a suya verticalidat, deixando asinas que se be formen puastos de muta uambra enta on o sol no be plega guaire en l'anyada. Yá n'ixes pacotz on medran os fayos, abietos e tota una rebanyera d'audras especies vechetals. Tiane ro segmento de ra valle formaciós selvosas tan espesas como ra Selva Plana, altro d'es endraitos naturals rasaltatos en o Pargue Nacional.

A deficultat d'os pasos per as mans de Lacunas e l'Escalialla ha feto que ro camín ixe, que nomás ye peyatonal per a par de ra valle, o aigan d'abere establito a man de ro río Bellós, dend'a Ribereta dic'o puande de Santigós, no mica leixos ya d'o casar de Sercué. As puntas d'A Estiva primero e d'O Mondoto dempuesas, en han feto d'esta versande una baixadera prou feriosa, que encaixona ra valle prou més si cabe perque de l'atra ripa fa ra baixata ro puntal més alto d'as Sestrals.

Yá dende Santigós ta ra boca 'ra valle on ixe camín en surte 'ra guacera ta pasar per l'aldo d'as paretz de rupiatras que, de canto e canto d'o río, forman o Portiallo de Sercué que en quita ro nombre d'o lugar més arredolato, fincato ya auguas t'alto d'o barrango d'Aso, o lugar de Sercué.

D'o portiello, o Bellós en amaneixe ta trobar-se-be ra cara con o barrango d'Aso en un antigo molín, dito ro Molín d'Aso, reconvertito per as autoridatz d'o Pargue Nacional en o cabo d'un d'os camís posibles tal como se plega dend'o puant de Sant Urbez e de ra ermita homonima.

As Sestrals envistas dend'o Canyón d'Anyisclo.

O río Bellós baixa dend'o Molín d'Aso ta Puyarruego per o dito Congosto d'as Cambras (Canyón del Vellos en Castellano). Forma allá belas d'as més curiosas formaciós erosivas de ra cuanga suya.

Flora y vechetación

A valle d'Anyisclo contián una diversa mezclata d'elementos biocheograficos, per a suya posición cheografica. Per o sud be penetran as influencias mediterranias que be son plegatas a traviés de ra valle d'a Cinca, establindo-se-be carrasqueras e pinetas, mientres que de ro norde en son caracteristicas as formacións centroeuropías como ras fayeras, abietars e selvas mixtas ta ro fondón d'o canyón.

Yá asinas uno d'os més beroyos eixemplos de puastos on se bi puade trobar atactofitia, que ixo yá, un puasto on se bi troban especies d'ambiandes muit diferents.

Una altra d'as més pardiculars situaciós de ro endraito natural ye ra persistancia de fenomenos d'inversión termica, que be han forzato ra estructuración inversa d'os estacheros de ra vechetación en mutos puestos. Asinas, se bi troban carrasqueras (formaciós tepicament xerofilas y afecionatas a ra calor) en as leneras més altas mientres que os estrates més baixos son composatos per fayeras e selvas mixtas en os fundos de ra valle.

S'ha de fer senyalato, mesmo que lo anterior, que en mutos d'os puastos de ra valle, en as suyas paretz a menut extraplomatas, be son chiratos beluns d'os endemismos més carateristicos d'o Pargue Nacional. Eixemplos d'esta flora carateristica son a Pinguicula longifolia u Viola 'ras penyas, una planta carnivora bien chicorrona, u ra Petrocoptis crassifolia.

Bibliografía

• BENITO ALONSO, José Luis (2006). Vegetación del Parque Nacional de Ordesa y Monte Perdido (Sobrarbe, Pirineo central aragonés). 421 pp + Mapa de Vechetación 1:40.000. Zaragoza, Serie Investigación, nº 50. Consejo de Protección de la Naturaleza de Aragón. Gubierno d'Aragón. ISBN 84-89862-54-0.

Enrastres externos

• (es) Web oficial d'o Parque Nacional d'Ordesa y d'As Tres Serols, Menisterio de Meyo Ambient.

• (es) Web d'a flora d'o Pargue Nacional d'Ordesa e d'as Tres Serols.