Francha Oriental d'Aragón

Monezipios que forman a Francha de Lebán

A Francha de Lebán o Francha d'Aragón o (Franja de Ponent o Franja d'Aragó en catalán) encluye as tierras de fabla catalana d'Aragón, mugans con Cataluña, ye dizir, as redoladas siguiens (de norte á sur):

• Ribagorza
• A Litera
• Zinca Baxa
• Matarraña

O territorio d'a Francha no tien denguna ligarza alministratiba común, más allá d'o feito de pertocar á la Comunidá Autonoma d'Aragón.

As mugas politicas d'as redoladas no consonan con as mugas lingüisticas que definen a Francha de Lebán. As redoladas encluyen monezipios castellanofablans como Binéfar (Litera) y Graus (Ribagorza).

A situazión d'a luenga y a Lai de luengas

O catalán ye charrato por un seutor senificatibo d'a poblazión (más d'o 90%, o porzentache más puyau de toz os territorios an se charra), a pesar de que no ye una luenga ofizial y de que tien una presenzia cuasi nula, escasa amostranza (simplamén ye fesable estudiar-la como asinnatura eslexible), y poco emplego en l'alministrazión y autos publicos en cheneral. A Lai de luengas d'Aragón, promobida por o gubierno de cualizión PSOE-PAR, eba como finalidá regular iste aspeuto.

Ista lai no estió emologada á causa d'as romanzias y recullidas de firmas en Aragón que s'oposaban á que o catalán se fese cofizial. L'argumento que daban ye que anque os dialeutos charratos en a Francha s'asemellan muito á lo catalán o idioma aberba de clamar-se aragonés por o feito de fablar-se en Aragón.

• Ditamen d'a Comisión espezial d'estudio sobre a politica lingüistica en Aragón.

• Abamproyeuto d'a Lai de Luengas d'Aragón

Anexo II d'a Lai de Luengas d'Aragón

Francha de Lebán en morau

Lista de monezipios que pueden estar declaratos redoladas d'emplego predominán d'a suya respeutiba luenga u modalidá lingüistica mesma u redoladas d'emplego predominán d'o catalán normalizau.

Probinzia de Uesca

Albelda, Alcampell, Altorricón, Arén de Noguera, Ascuarre, Aspauls, Azanui-Alins, Baells, Baldellou, Belilla d'a Zinca, Benabarri, Benzillón, Beracruz, Biacamp y Litera, Bonansa, Camporrélls, Castigaleu, Castillonroyo, Estopiñán d'o Castiello, Fraga, Isabana, Monesma y Caxigar, Montanui, Peralta de Calasanz, Puen de Montañana, San Isteban de Litera, Sopeira, Tamarit de Litera, Tolba, Torre a Ripa, Torrén d'a Zinca y Zaidín.

Probinzia de Tergüel

Auguabiba, Arens de Lledó, Balderrobres, Baldetormo, Balchunquera, Bezeit, Belmón de San Chusé, Calazeit, A Cabañera de Berich, A Codoñera, A Chinebrosa, Cretas, Fornols, A Fresneda, Fuenspalda, Lledó, Mazalión, Monroyo, Peñarroya de Tastabins, A Portellada, Rafals, Torre d'Arcas, Torre d'o Compte, Torrebelilla y A Zerollera

Probinzia de Zaragoza

Fabara, Fayón, Maella, Mequinenza y Nonasp.

Mugas esautas d'a Francha de Lebán

As mugas esautas d'a Francha pueden prolargar dependiendo d'a fuen, ya que esisten bels monezipios d'a Bal de Benás en os que esistirban embudias sobre si encluyir-los como catalanofablans u aragonesofablans. A proporzión de fablans d'una u atra luenga baria con o tiempo y a inmigrazión seguntes o monezipio, cosa que preboca que distintas fuens puedan establir mugas lixeramén diferéns.

O caso d'a redolada de Caspe

En 2003 se segregó a redolada d'o Matarraña en tres redoladas distintas, conserbando una d'eras o nome de Matarraña, mientres que se chuniban dibersos monezipios á las redoladas d'o Baxo Aragón (capital Alcañiz) y Baxo Aragón-Caspe (capital Caspe).

A causa d'a polemica creyada, cal dizir que a nueba muga estió demandada y aprebada por unanimidá por toz os monezipios afeutaus, ye dizir , no estió imposada dende a D.G.A., como s'ha arribato a dizir.

Ha abiu muitas quexas dende Cataluña sobre a nueba muga redolar, aduitando-se que ista nueba muga prebocará a perda d'o idioma en muitos d'os monezipios por estar istas nuebas redoladas de mayoría castellanofablán, á lo contrario que l'antigua redolada d'o Matarraña, de mayoría catalafablán. Antimás as capitals de redolada, Alcañiz y Caspe, son castellanofablans, lo que azelerarba iste enanto de perda d'a luenga en os monezipios enclabaus en istas redoladas. Tamién s'ha aduitau como argumento en contra d'a muga la perda d'as mugas istoricos d'a redolada d'o Matarraña.

Por toz istas enchaquias, a redolada de Caspe no aparixe en a lista de redoladas d'a Francha. Tamién ye un güen endicador beyer os articlos d'a Gran Enciclopèdia Catalana (GREC) que zeñan que istos monezipios pertocan á lo Matarraña, sin ementar a redolada alministratiba autual.

• Articlo d'o monezipio de Faió, en a Gran Enciclopèdia Catalana

LEY 12/2003, de 24 de marzo, de Creyazión d'a Redolada de Baxo Aragón-Caspe

Redolada de Baxo Aragón-Caspe por meyo de l'alcuerdo d'o plen d'os suyos Conzellos.

Se creya la Redolada de Baxo Aragón-Caspe integrada por os monezipios de Caspe, Chiprana, Fabara, Fayón, Maella y Nonasp.

Enrastres esternos

Casals (fogarils culturals catalanistas)

• Institución Cultural de la Franja de Ponent - Promozionan o nazionalismo catalán

Recursos informatibos

• O catalán en Aragón - Recursos y notizias d'o catalán en a Francha de Lebán (en catalán)

Ligallos culturals

• ASCUMA Associació Cultural del Matarranya esfienden a cultura d'os lugars catalanofablans aragoneses d'o Matarraña (en catalán).
• FACAO Federazión de Ligallos Culturals d'o Aragón Oriental de forma parellán á la Reyal Academia Balenziana d'a Luenga dizen que en a Francha se charra "aragonés oriental" y no catalán.
• CERIb Zentro d'Estudios Ribagorzanos analisan as fablas d'a Ribagorza y bozian a suya cultura.
• IEBC Institut d'Estudis del Baix Cinca promozionan a cultura catalana en a Francha de Lebán (en catalán).

Mapas

• Mapa lingüistico por Francho Nagore Puede alufrar-se a Francha de Lebán á la dreita.