Iraq

A Republica d'Iraq, u Iraq, tamién Irak (en arabe جمهورية العراق), ye un país situato en Orient Meyo, a lo sudueste d'Asia. Muga a lo norte con Turquía, a lo sud con Arabia Saudí e Kuwait, a lo norueste con Siria, a l'ueste con Chordania e a l'este con Irán. A capital d'o país ye a ziudat de Bagdad.

A suya población ye de 24.001.816 habitants (2002) en una superficie de 437.072 km², con una densidat de población de 54,92 hab/km². A mayor parte d'a poblazión d'o país son arabes, charrando a luenga arabe, encara que en o nordeste d'o país bi ha presencia predominant d'os kurdos, que charran idioma kurdo. Tamién bi ha atras minorías, como turcomans e asirians. A relichión d'a mayor parte d'a población ye o Islam, dibidito entre xiitas e sunnitas, con presencia de chicotas minorías de cristians, como os mesmos asirians.

Conoxito abans como Mesopotamia, en o territorio entre os ríos Eufrates e Tigris, Iraq ye o lugar a on que as zebilizazions antigas prosperoron, entre as que s'encluyen as culturas sumeria, acadia, babilonica, asiria, persa, seleuzida, parta e sasanida. Os musulmans conquirioron Iraq en o sieglo VII dimpués de Cristo. En o sieglo VIII, o califato abasida establió a suya capital en Bagdad, ziudat que dimpués esdebenirba un puesto mugant con o Imperio Otomán.

Dende a imbasión d'Iraq en 2003 por una coalizión liderata por os Estatos Unitos con partezipazión britanica e d'atros países, ista coalizión prenió lo control d'o país, en derrocando a l'anterior president, Saddam Husein, que fue aforcato dimpués d'un chudizio. Dende ixas embueltas, a situazión d'o país ye d'una gran inestabilidat politica e economica, con muita biolenzia politica e muitas bitimas zebils, en un clima de guerra. L'actual president d'Iraq ye Chalal Talabani, e l'actual primer menistro ye Nouri al-Maliki.

Cheografía d'Iraq

L'Eufrates en Iraq

O territorio d'Iraq se situa en o estremo septentrional d'o disierto d'Arabia, dica os piez meridionals d'os Monts Zagros, a lo norte. Ye trescruzato por dos ríos prenzipals de trazato norueste-sudeste, o Tigris e l'Éufrates, que por meyo una serie de planas alubials de gran fertilidat rematan desembocando en o golfo Persico formando un delta.

Iraqu tien una superficie de 437.073 km² con nomás 58 km de costas. As prenzipals ciudatz son Bagdad que ye a suya capital, Basora, Mossul, Karkuk, As Sulaymaniyah e Irbil.

Historia d'Iraq

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia d'Iraqveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Prehistoria e Sumer

Parti superior d'a estela d'o codigo de lais de Hammurabi.

L'actual territorio d'Iraq ye considerato como una d'as cunas d'a civilización, en permitir a sedentarización d'os grupos nomadas en un sector en o qual as auguas d'os ríos Eufrates y Tigris permeteban l'agricultura intensiva de regano. Ye asinas en o periodo de Sumer, en o sieglo XXX aC, quan se conoixen os primers entibos feitos por l'hombre ta profitar d'as auguas d'os ríos ta uso agricola. Isto fació tamién que apareixiese a escritura, en iste mesmo lugar.

As ciudatz-estato

En a redolada apareixioron tamién as primeras ziudad-estato, en un periodo d'alternancia d'o dominio entre istas ziudad, encara que destacando bellas d'istas ciudatz, como Susa u Babilonia.

Os indoeuropeus

Dimpués plegoron a la rechión os primers grupos d'os pueblos indoeuropeus, como hititas y medos, establindo cada uno d'istos pueblos o suyo imperio en a rechión, dica rematar en o Imperio Persa Aquemenida. O periodo aquemenida duró a conquiesta d'o territorio por Aleixandre lo Gran en 330 aC, t'adhibir-lo a o suyo Imperio efimero, que s'esminglanó y continó en Mesopotamia como o Reino Seleucida.

Os Sasanidas

Ta más detalles, veyer l'articlo Imperio Sasanidaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Saddam Husein

Dende o sieglo III o territorio feba parte d'o Imperio Sasanida, estando un periodo de gran desarrollo cultural en a rechión.

Conquiesta islamica

En o sieglo VIII, dentroron en o país os arabes, en un prozeso de conquiesta islamica, creyando-se a capital d'o Califato abasí en a ziudat de Bagdad, luego de redotar a lo Califato omeya. Bagdad esdebién una d'as ciudatz más grans d'o mundo.

Monarquía e republica

O país actual se creyó dimpués d'a desaparizión d'o Imperio Otomán, unindo-se-ie os bilayatos u provincias (que corresponderba a lo Iraq istorico) e Mosul, a los que a más s'adhibió una faxa de disierto dica la muga con Transchordania. Metioron como rei a lo prenzipe hachemí Faysal Ibn Husayn, líder d'a Rebelión Arabe. Iraq fue almenistrato por Gran Bretanya baixo a forma d'o Mandato Britanico de Mesopotamia.

En 1932, o Reino d'Iraq fue reconoxito por a Soziedat de Nazions, encara que os nazionalistas arabes dandaliaban sobre a suya autonomía. A l'año siguient, Faysal fue sustituyito por o suyo fillo Gazi e a iste lo sustituyó Faysal II, zaguer rei d'Iraq que fue derrocado en 1958. Mientres a Segunda Guerra Mundial, Iraq fue embadito por o Reino Unito, dimpués d'a presa de poder por parte d'os nazionalistas grazias a lo refirme alemán.

En 1958 un golpe d'Estato melitar populista proclamó a republica, que sería dirichita dende allora por o partito nazionalista Baath. Baixo iste manto no dixoron de desarrollar-se luitas por o poder e se suzedioron os presidents, estando lo zaguer d'istos Saddam Husein.

Guerra en Iraq en 2005

Guerra de Iraq

Ta más detalles, veyer l'articlo Guerra de Iraqveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En l'año 2002 o gubierno estatounitense acusó a Iraq de mantener binclos con o rete Al-Qaeda e de poseyer armas de destruzión masiba. Encara que istas afirmacions nunca no pudioron probar-se debidament, se fazió un ataque seguito d'a embasión d'Iraq en 2003. O conflito aumentó a biolenzia en o país e lebó a lo derrocamiento d'o president Saddam Husein, qui dimpués d'estar feito preso e chuzgato, fue aforcato por crimens de guerra en aviento de 2006.

Organización territorial

Ta más detalles, veyer l'articlo Organizazión territorial d'Iraqveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Iraq ye dibidito en 18 provincias (muhafazat, singular: muhafaza, en arabe):

Bagdad (بغداد) Salah ad Din (صلاح الدين) Diyala Wasit Maysan Basora (البصرة) Dhi Qar (ذي قار) Al Muthanna Al Qadisyah (القادسية)

Babil (بابل) Kerbala (كربلاء) Nayaf (النجف) Al Anbar (الأنبار) Ninawa (نينوى) Dahuk (دهوك) Erbil (أربيل) At Ta'mim Suleimaniya (السليمانية)

Economía

A economía d'Iraq se basa en a esportazión de petrolio. O texito produtibo local se troba muit malmeso por o años de guerra e os esfuerzos se zentran en a reconstruzión d'a industria basica e o comerzio de primera nezesidat, con l'aduya internacional.

Antis d'esclatar a guerra cuentra Irán en setiembre de 1980, o futuro d'a economia iraquí yera brillant. A producción de petrolio eba conseguito lo nibel de 3,5 millons de barrils por día e os ingresos de petrolio sumaban 21.000 millons de dolars en 1979 e 27.000 millons de dolars en 1980. En prenzipiar a guerra, Iraq eba acumulato alto u baixo 35.000 millons de dolars en reserbas de dibisas.

Demografía

Ombre iraquí

Un 75% d'os abitants d'o país son arabes, con una important minoría kurda (más d'o 15% d'o censo total) e atros pueblos en as zones de montaña d'o norte. Arredol d'o 95% d'a población ye musulmana, con fuertes dibisions entre xiitas e sunnitas. Más d'un millón e meyo d'iraquís han abito de fuyir d'o suyo país por a guerra e una zifra parellana ye desplazata de casa suya (refuchiatos internos).

Evolución demografica :

• 1867 : 1,3 millons.
• 1895 : 1,9 millons.
• 1914 : 2,6 millons.
• 1919 : 2,9 millons.
• 1933 : 3,5 millons.
• 1945 : 4.611.400 (censo)
• 1958 : 6.488.000
• 1979 : 12.650.000
• 1987 : 16.335.200 (zens)
• 1997 : 22.018.000 (censo)

Enrastres externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Iraq.
• (ar) / (en) Pachina web ofizial d'o Gubierno d'Iraq.