Diferencia entre revisiones de «Verbos irregulars acabaus en -uir»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
CORREU (descutir | contrebucions)
CORREU (descutir | contrebucions)
Linia 15: Linia 15:
| bgcolor=#cccccc | '''Present d'indicativo'''
| bgcolor=#cccccc | '''Present d'indicativo'''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuexco''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''exco'''''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuexes''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''exes'''''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuexe''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''exe'''''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuimos''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''imos'''''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuid(e)s''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''id(e)s'''''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuexen''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''exen'''''
|}
|}


Linia 33: Linia 33:
| bgcolor=#cccccc | '''Present d'indicativo'''
| bgcolor=#cccccc | '''Present d'indicativo'''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuezco''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''ezco'''''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statueces''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''eces'''''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuece''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''ece'''''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuimos''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''imos'''''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuid(e)s''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''id(e)s'''''
|-
|-
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statuecen''
| bgcolor=#DDEEFF | ''Statu'''ecen'''''
|}
|}



Versión d'o 19:15 21 mar 2011

Os verbos irregulars rematatos en -uir son cultismos u semicultismos derivatos de verbos latins rematatos en -UERE y presentan diferents trazas d'irregularidat derivatas d'a presencia d'una -i- debant os morfemas presonals que encomienzan por vocal y fan que amaneixa una -y-. Historicament en aragonés meyeval tenioron una conchugación como verbos incoativos d'a tercera conchugación, con incrementos en -ix-. No bi n'ha estudeos profundos sobre esta clase de verbos irregulars, ni dende a filolochía tradicional espanyolista ni dende a filolochía que estudea l'aragonés como una luenga romanica.

Verbos d'este modelo son:

  • construir, destruir, estatuir, influir, restituir, sustituir.

Participio

Ye bien documentato l'uso meyeval de participios fuertes -ito como (d)estrúito, y de participios regulars en -ido como statuido, statuida, ecetra. En l'aragonés actual de l'Alto Aragón se troban participios fuertes en -ito como destrúito, constrúito y tamién as formas regulars.

Present d'indicativo

En aragonés meyeval tenemos documentato o present con conchugación incoativa (substituexe, statuexe, statuexen), que naturalment no afecta a las primeras presonas plurals (statuimos). A primera presona d'o singular -exco se troba asobén converchent con o castellán -ezco (restituezco, anuezco), y tamién se documenta a forma de tercera presona d'o singular converchent con o castellán -ece (destruece, redargüece, statuece), y a forma de tercera presona plural -ecen (constituecen, destruecen).

D'esta traza a forma teorica orichinal en grafía meyeval sería:

Present d'indicativo
Statuexco
Statuexes
Statuexe
Statuimos
Statuid(e)s
Statuexen

Y con un grau d'influencia castellana:

Present d'indicativo
Statuezco
Statueces
Statuece
Statuimos
Statuid(e)s
Statuecen

Problemas d'estandarización

Teoricament estos verbos pueden presentar-se vulgarizatos con una -y- en a terminación: destruyir, construyir, como se desvién en os idiomas circunvecins catalán [1] y castellán. En aragonés meyeval os infinitivos s'escriben quasi siempre rematatos en -uir u con una "h intercalata" en -uhir. En o "Libro de los Emperadors" trobamos destrovir.

En l'aragonés escrito creyato en las decadas de 1970 y 1980 se confundió a terminación vulgarizata en -uyir con la terminación chenuína natural d'atros verbos irregulars como "fuyir", "muyir" y "freyir" (verbos irregulars rematatos en -yir) y se cheneralizó l'uso escrito d'os infinitivos costruyir, destruyir, influyir, restituyir, sustituyir, ecetra, asinas como formas presonals que en derivarían por regularidat.

Referencias

  1. Miquel Colom Mateu Glossari general lul·lià: D-F Editorial Moll, 1985 [1]
Iste articlo ye un borrador. Enamplando-lo aduyarás a amillorar a Biquipedia.