Diferencia entre revisiones de «Etiopia»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
SieBot (descutir | contrebucions)
Linia 244: Linia 244:
[[sg:Etiopïi]]
[[sg:Etiopïi]]
[[sh:Etiopija]]
[[sh:Etiopija]]
[[si:ඉතියෝපියාව]]
[[simple:Ethiopia]]
[[simple:Ethiopia]]
[[sk:Etiópia]]
[[sk:Etiópia]]

Versión d'o 01:44 22 chi 2011

Plantilla:Grafía 87

Articlo d'os 1000

Plantilla:Infobox País A Republica Democratica Federal d'Etiopia (en amarico ኢትዮጵያ, Ityop'iya, en guiés ኢትዮጵያ, en oromo Fereralawa Dmokratawa Repabliikii ItiyoPiya) ye un país d'Africa oriental. Muga a l'ueste con Sudán; a o norte con Eritrea e Chibuti; a l'este con Somalia y a o sud con Kenia; dende a independenzia d'Eritrea en 1993, o país no tien salida a la mar Roya. D'antis más se clamó Abisinia.

A superficie d'o país ye de 1.127.127 km², con una población de 2.757.730 habitants (2005), y una densidat de población de 2,45 hab/km². Ye o segundo país d'Africa por a suya población dezaga de Nicheria y o dezeno por a suya superficie.

A capital d'o país ye a ciudat d'Addis Abeba. Politicament, o país ye una Republica federal, estando l'actual president Girma Wolde-Giorgis y l'actual primer menistro Meles Zenawi.

Etiopia estió o segundo país d'o mundo en fer d'o cristianismo a suya relichión ofizial, dimpués d'Armenia. Sindembargo, estió o primer lugar en rezibir esilatos de relichión islamica probenients d'Arabia, y asinas tamién bi ha en o país una important poblazión de relichión islamica.

A ciudat más poblata d'o país ye a suya capital, Addis Abeba, con arredol de 2,5 millons d'abitants, pasando d'os 100.000 abitants atras 9 ciudatz, y d'os 200.000 nomás a ciudat de Dire Dawa.

Cheograficament, o país s'estendilla en un altiplano zentral, con altarias de 1.800 dica 3.000 metros, con bellas tucas que plegan dica os 4.620, como por eixemplo o Ras Dashen, que ye asinas a masima altaria d'o país. Addis Abeba, situata a 2.400 metros d'altaria, ye considerata a capital de mayor altaria d'o mundo. En iste altiplano tienen a suya naxenzia bellos ríos, como o Nilo Azul, una d'as brancas d'o río Nilo, que tiene o naxedero en o lago Tana.

Etiopia ye considerata como a cuna d'a Umanidat, y ye amás o puesto a on se trobó a Lucy. Ye, chunto con Kenia, o país a on s'an feito as troballas arqueolochicas d'hominidos más antigos.

A civilizazión etiopica, con a civilizazión de l'Antigo Echipto, ye amás antiga civilizazión africana, con zentros historicament tan importants como o reino d'Aksum. À nibel internacional, Etiopia estió miembro d'a Soziedat d'as Nazions dende 1923, sinnó a Declarazión d'as Nazions Unitas en 1942 y estió uno d'os 51 países fundadors d'a Organizazión d'as Nazions Unitas. Addis-Abeba ye tamién a seu d'a Unión Africana (Haile Selassie estió uno d'os prenzipals promotors, quan se clamaba OUA, Organizazión para la Unidat Africana), y tamién ye a seu dà Comisión Economica ta Africa (CEA).

Historia

A Prehistoria

Seguntes as escabazions arqueolochicas, a rechión d'Etiopia ye una d'as más antigas poblatas en a Preistoria por l' homo sapiens, y ye posible que n'esté o suyo lugar d'aparizión, antis d'a suya espansión ta atros lugars. Tamién bi ha chazimientos arqueolochicos con restos de Hominidae, como o más conoxito, Lucy (por una canzión de The Beatles), trobata en 1974, d'una edat de 3,18 milions d'añadas. Güé os restos de Lucy se troban en o Museu Nazional d'Addis Abeba, chunto con os restos d'o Ardipithecus kadabba descubiertos en 2001 por l'antropologo etiope Yohannes Hailé-Sélassié.

Primeras citas historicas

Bi ha pocos datos istoricos de l'actual territorio d'Etiopia, que ye fázil que fuese parte d'o clamato país de Punt entre o 3000 aC y o 1000 aC y d'o reino de D'mt en os sieglos IX-VIII aC.

Sindembargo, os orichens istoricos de l'actual Etiopia se troban en o reino d'Aksum, naixito arredol d'o sieglo II aC d'os contactos comerzials y d'as luitas con l'Antigo Echipto, en o norte de l'actual Etiopia. Aksum ye o primer gran estato conoxita de l'Africa negra, cun una poblazión cosmopolita orichinaria d'a propia Etiopia, d'o sud d'Arabia u de l'Antiga Grecia, y tamién con población d'orichen chodigo.

O cristianismo

En o sieglo IV bels misioners cristians bi fezioron plegar o cristianismo, que esdebenió a relichión ofizial d'o reino.

O reino d'Aksum perdió parte d'o suyo esplendor quan plegoron os musulmans ta Echipto, a fins d'o sieglo VII, y a suya espansión ta o sud por a bal d'o río Nilo.

O Imperio d'Etiopia

En o sieglo XII plega ta o tron a dinastía Zagwe y comienza a renaxenzia d'o país. En 1270 prenzipia con Yekuno Amlak o reinato d'a clamata dinastía salomonica (autoproclamata deszendient de Menelik I, rei en o sieglo X aC), fundadora d'o Imperio d'Etiopia, que reconquiere parte d'os territorios perditos a mans d'os musulmans, dica o sieglo XVI.

En 1527 bi ha una guerra santa entre musulmans y cristians, con a bitoria d'os musulmans d'Ahmed Ibn Ibrahim Al-Ghazi, soldán de Harar, y a redota d'os cristians de David II d'Etiopia, encara que iste rezibió l'aduya d'os portugueses. Sindembargo, en 1543 ye redotato Ahmed Ibn Ibrahim Al-Ghazi en una batalla en o laco Tana. encara que dixó un país enronato.

A meyatos d'o sieglo XVI plegan ta Etiopia os misioners d'a orden d'a Compañía de Chesús, que combierten ta o catolizismo a l'emperador Susenyos en 1621, encara que isto fazió que bi ese perturbazions, dica plegar ta una autentica guerra civil, rematata con l'abdicazión de Susenyos en fabor d'o suyo fillo Fasilidas, que espolsó a os chesuitas en 1633.

L'aislamiento

En os sieglos XVII-XVIII a capital d'o país ye trresladata ta la ciudat de Gondar (1635) por Fasilidas, prenzipiando asinas un periodo d'aislamiento internacional d'o país, que antis más eba tenito contactos diplomaticos con Portugal y atros países europeus.

Dende meyatos d'o sieglo XIX prenzipia o final de l'aislamiento d'o país, con os emperadors Teodoro II, Chuan IV y Menelik II.

O colonialismo europeu

Haile Selassie emperador d'Etiopia de 1930 dica 1974, que estió o zaguer emperador d'o país.

Etiopia ye l'unico país d'Africa que en os sieglos XIX e XX no quedó chusmeso a o colonialismo d'os países d'Europa, e mantién a suya independenzia dende muitos sieglos; asinas, as tropas etiopes de Menelik II redotoron a o Regio Esercito italián en a batalla d'Adua (1 de marzo de 1896), mientres a Primera Guerra italo-etiope.

Sindembargo, bi abió una eszepción, un periodo d'ocupazión melitar d'a Italia faxista de Benito Mussolini entre 1936 e 1941. Dimpués d'a redota d'o Regio Esercito italián por l'Exerzito britanico, reforzato por tropas d'a Francia Libre en 1941, durante a Segunda Guerra Mundial, o país recobró a suya independenzia.

Dimpués d'a Segunda Guerra Mundial, o Negus (o emperador Haile Selassie) recuperó o trono, con a redota d'os faxistas italians.

Derrocamiento d'a monarquía

En 1974 bi abió un golpe d'estato d'ideyas marxista-leninistas, que derrocó a Haile Selassie e a Monarquía e proclamó a Republica, con un sistema politico de ditadura en rechimen de partito unico, dirichito por Mengistu Haile Mariam. Bi abió dimpués d'atros golpes d'estato e una situazión de crisis politica por as condizions climatolochicas, a cual cosa s'agrabó con a guerra contra os independentistas eritreus.

En 1991 bi abió un golpe d'estato triunfador, e en 1992 s'independizó Eritrea.

En 1994 s'adoptó una Constitución y un sistema politico democratico, anque en 1998 esclató una guerra con Eritrea.

Enrastres externos


Estatos d'Africa
Alcheria | Angola | Benín | Botsuana | Burkina Faso | Burundi | Cabo Verde | Camerún | Chad | Chibuti | Comoras | Costa de Vori | Echipto1 | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabón | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea-Bissau | Guinea Equatorial | Kenya | Lesoto | Liberia | Libia | Madagascar | Malawi | Mali | Marruecos | Mauricio | Mauritania | Mozambique | Namibia | Nícher | Nicheria | Republica Centroafricana | Republica d'o Congo | Republica Democratica d'o Congo | Ruanda | Sahara Occidental2 | Sant Tomé y Prencipe | Senegal | Seychelles | Sierra Leone | Somalia | Somalilandia2 | Sudafrica | Sudán | Sudán d'o Sud | Tanzania | Togo | Tunicia | Uganda | Zambia | Zimbabwe
Dependencias: Ascensión | Canarias | Ceuta | Madeira | Mayotte | Melilla | Pantelleria | Reunión | Santa Helena | Socotra | Tristán da Cunha
1 Parcialment en Asia. 2 Parcialment reconoixito u en disputa

ak:Ethiopia