Diferencia entre revisiones de «Tornado»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Sin resumen de edición
Linia 1: Linia 1:
{{Grafía_87}}
{{Articlo 1000|-10}}
{{Articlo 1000|-10}}
[[Imachen:Dszpics1.jpg|thumb|300px|Un tornado amán d'[[Anadarko (Oklahoma)|Anadarko]], en [[Oklahoma]] ([[Estatos Unitos]]).]]
[[Imachen:Dszpics1.jpg|thumb|300px|Un tornado amán d'[[Anadarko (Oklahoma)|Anadarko]], en [[Oklahoma]] ([[Estatos Unitos]]).]]
Un '''tornado''' (d'o latín ''tornare'', chirar) ye una fura, periglosa e rotatoria colunna d'aire que se troba en contauto tanto con a superfizie d'a tierra como con un ''[[cumulonimbus]]'' u, rarament, con a base d'un ''[[cumulus]]''. Os tornados presentan midas dibersas pero a ormino en forma d'embuedo de condensazión bisible, o estremo estreito d'o cualo a sobén ye encletato por una nube de basuera e polbo.
Un '''tornado''' (d'o latín ''tornare'', chirar) ye una fura, periglosa y rotatoria columna d'aire que se troba en contacto tanto con a superficie d'a tierra como con un ''[[cumulonimbus]]'' u, rarament, con a base d'un ''[[cumulus]]''. Os tornados presentan midas diversas pero a ormino en forma d'[[envasador]] de condensación visible, o cabo estreito d'o qualo a sobén ye encletato por una boira de basuera y polvo.


Gran parti d'os tornados gosan tener bientos d'entre os 64&nbsp;km/h e 177&nbsp;km/h, miden alto u baixo bels 75 metros d'amplaria e recorren bels cuantos quilometros antis de disipar-sen. Manimenos, s'han gosato rechistrar tornados con bientos de más de 480&nbsp;km/h, con 1,6&nbsp;km d'amplaria, e que han recorrito más de 100&nbsp;km.<ref name="fastest wind">[http://cswr.org/dow/DOW.htm Doppler On Wheels] http://cswr.org/ Center for Severe Weather Research 2006</ref><ref name="widest tornado">[http://www.crh.noaa.gov/oax/archive/hallam/hallam.php Hallam Nebraska Tornado] Omaha/Valley, NE Weather Forecast Office</ref><ref name="SPC FAQ">[http://www.spc.noaa.gov/faq/tornado The Online Tornado FAQ]. Edwards, Roger. [[Storm Prediction Center]]</ref>
Gran parti d'os tornados gosan tener vientos d'entre os 64&nbsp;km/h y 177&nbsp;km/h, miden alto u baixo bells 75 metros d'amplaria y recorren bells quantos kilometros antis de disipar-sen. Manimenos, s'han gosato rechistrar tornados con vientos de más de 480&nbsp;km/h, con 1,6&nbsp;km d'amplaria, y que han recorrito más de 100&nbsp;km.<ref name="fastest wind">[http://cswr.org/dow/DOW.htm Doppler On Wheels] http://cswr.org/ Center for Severe Weather Research 2006</ref><ref name="widest tornado">[http://www.crh.noaa.gov/oax/archive/hallam/hallam.php Hallam Nebraska Tornado] Omaha/Valley, NE Weather Forecast Office</ref><ref name="SPC FAQ">[http://www.spc.noaa.gov/faq/tornado The Online Tornado FAQ]. Edwards, Roger. [[Storm Prediction Center]]</ref>


Encara que s'han oserbato tornados en toz os continents, de fueras de l'[[Antartida]], a mayoría d'els se produzen en os [[Estatos Unitos]].<ref name="Science News 1">[http://www.sciencenews.org/articles/20020511/bob9.asp Tornado Alley, USA]. Perkins, Sid. [[Science News]]</ref> Tamién son abituals en o sud de [[Canadá]], en o zentro-sud e este d'[[Asia]], en [[Filipinas]], en o zentro-este de [[Suramerica]], en l'[[Africa Austral]], a lo norueste e sudeste d'[[Europa]] e en l'ueste e sudeste d'[[Australia]] e [[Nueba Zelanda]].
Encara que s'han observato tornados en totz os continents, de fueras de l'[[Antarctida]], a mayoría d'ells se producen en os [[Estatos Unitos]].<ref name="Science News 1">[http://www.sciencenews.org/articles/20020511/bob9.asp Tornado Alley, USA]. Perkins, Sid. [[Science News]]</ref> Tamién son habituals en o sud de [[Canadá]], en o centro-sud e este d'[[Asia]], en [[Filipinas]], en o centro-este de [[Suramerica]], en l'[[Africa Austral]], a lo norueste y sudeste d'[[Europa]] y en l'ueste y sudeste d'[[Australia]] y [[Nueva Zelanda]].


== Tornados en Aragón ==
== Tornados en Aragón ==
A provincia de Teruel e o sudeste d'a provincia de Zaragoza representan a zona d'a Peninsula Iberica con mayor riesgo de ''tornados''. En chulio de [[1748]] se produzió un ''tornado'' de grant mida en [[Bal d'Algorfa]] e inspiró a istoria d'o [[romanzero]] aragonés ''La sierpe de Valdealgorfa''. Entre esta localidat e Alcañiz se'n documentoron dos tornados en a primera decada d'o sieglo XXI en unas semanas en as que tamién se'n fazioron beluns en Catalunya. En l'año 1948 u 1949 n'i abió un en Calanda e os calandins deziban que se fazió un [[embasador]] en o zielo. Atros tornados han estato os de [[Güellos Negros]], ([[1986]]), [[Mosqueruela]], ([[1992]] e [[1999]]), [[Fortanet]], ([[1999]]) e [[Corbalán]], ([[2004]]).
A [[provincias d'Espanya|provincia]] de [[provincia de Teruel|Teruel]] y o sudeste d'a provincia de Zaragoza representan a zona d'a Peninsula Iberica con mayor riesgo de ''tornados''. En chulio de [[1748]] se produció un ''tornado'' de grant mida en [[Val d'Algorfa]] y inspiró a historia d'o [[romancero]] aragonés ''La sierpe de Valdealgorfa''. Entre esta localidat y Alcanyiz se'n documentoron dos tornados en a primera decada d'o sieglo XXI en unas semanas en as que tamién se'n facioron beluns en Catalunya. En l'anyo 1948 u 1949 n'i abió un en Calanda y os calandins deciban que se fació un [[envasador]] en o cielo. Atros tornados han estato os de [[Uellos Negros]], ([[1986]]), [[Mosqueruela]], ([[1992]] y [[1999]]), [[Fortanet]], ([[1999]]) y [[Corbalán]], ([[2004]]).


Estos tornados se troban asoziatos a pedregatas con piedra de mida considerable e se deben a un escalfamiento gran en berano, que fazilita a formazión de superzelulas, con ''[[cumulo-nimbus]]'' e tronatas de gran mida e intensidat. En o interior se troban masas mayors d'aire en rotazión, ditas mesoziclons, on naxen os tornados. O mesoziclón que caracteriza a la superzelula se forma quan una masa d'aire con bortizilidat u rebolbín orizontal entra en a corrient puyant e li trasmite rotazión.
Estos tornados se troban asociatos a [[pedregata]]s con piedra de mida considerable y se deben a un escalfamiento gran en verano, que facilita a formación de supercelulas, con ''[[cumulo-nimbus]]'' y tronatas de gran mida y intensidat. En o interior se troban masas mayors d'aire en rotación, ditas mesociclons, on naixen os tornados. O mesociclón que caracteriza a la supercelula se forma quan una masa d'aire con vorticilidat u revolbín horizontal entra en a corrient puyant y li trasmite rotación.


== Referencias ==
== Referencias ==

Versión d'o 16:15 21 chi 2011

Articlo d'os 1000
Un tornado amán d'Anadarko, en Oklahoma (Estatos Unitos).

Un tornado (d'o latín tornare, chirar) ye una fura, periglosa y rotatoria columna d'aire que se troba en contacto tanto con a superficie d'a tierra como con un cumulonimbus u, rarament, con a base d'un cumulus. Os tornados presentan midas diversas pero a ormino en forma d'envasador de condensación visible, o cabo estreito d'o qualo a sobén ye encletato por una boira de basuera y polvo.

Gran parti d'os tornados gosan tener vientos d'entre os 64 km/h y 177 km/h, miden alto u baixo bells 75 metros d'amplaria y recorren bells quantos kilometros antis de disipar-sen. Manimenos, s'han gosato rechistrar tornados con vientos de más de 480 km/h, con 1,6 km d'amplaria, y que han recorrito más de 100 km.[1][2][3]

Encara que s'han observato tornados en totz os continents, de fueras de l'Antarctida, a mayoría d'ells se producen en os Estatos Unitos.[4] Tamién son habituals en o sud de Canadá, en o centro-sud e este d'Asia, en Filipinas, en o centro-este de Suramerica, en l'Africa Austral, a lo norueste y sudeste d'Europa y en l'ueste y sudeste d'Australia y Nueva Zelanda.

Tornados en Aragón

A provincia de Teruel y o sudeste d'a provincia de Zaragoza representan a zona d'a Peninsula Iberica con mayor riesgo de tornados. En chulio de 1748 se produció un tornado de grant mida en Val d'Algorfa y inspiró a historia d'o romancero aragonés La sierpe de Valdealgorfa. Entre esta localidat y Alcanyiz se'n documentoron dos tornados en a primera decada d'o sieglo XXI en unas semanas en as que tamién se'n facioron beluns en Catalunya. En l'anyo 1948 u 1949 n'i abió un en Calanda y os calandins deciban que se fació un envasador en o cielo. Atros tornados han estato os de Uellos Negros, (1986), Mosqueruela, (1992 y 1999), Fortanet, (1999) y Corbalán, (2004).

Estos tornados se troban asociatos a pedregatas con piedra de mida considerable y se deben a un escalfamiento gran en verano, que facilita a formación de supercelulas, con cumulo-nimbus y tronatas de gran mida y intensidat. En o interior se troban masas mayors d'aire en rotación, ditas mesociclons, on naixen os tornados. O mesociclón que caracteriza a la supercelula se forma quan una masa d'aire con vorticilidat u revolbín horizontal entra en a corrient puyant y li trasmite rotación.

Referencias

  1. Doppler On Wheels http://cswr.org/ Center for Severe Weather Research 2006
  2. Hallam Nebraska Tornado Omaha/Valley, NE Weather Forecast Office
  3. The Online Tornado FAQ. Edwards, Roger. Storm Prediction Center
  4. Tornado Alley, USA. Perkins, Sid. Science News

Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato