Diferencia entre revisiones de «Tornado»
Sin resumen de edición |
Sin resumen de edición |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Grafía_87}} |
|||
{{Articlo 1000|-10}} |
{{Articlo 1000|-10}} |
||
[[Imachen:Dszpics1.jpg|thumb|300px|Un tornado amán d'[[Anadarko (Oklahoma)|Anadarko]], en [[Oklahoma]] ([[Estatos Unitos]]).]] |
[[Imachen:Dszpics1.jpg|thumb|300px|Un tornado amán d'[[Anadarko (Oklahoma)|Anadarko]], en [[Oklahoma]] ([[Estatos Unitos]]).]] |
||
Un '''tornado''' (d'o latín ''tornare'', chirar) ye una fura, periglosa |
Un '''tornado''' (d'o latín ''tornare'', chirar) ye una fura, periglosa y rotatoria columna d'aire que se troba en contacto tanto con a superficie d'a tierra como con un ''[[cumulonimbus]]'' u, rarament, con a base d'un ''[[cumulus]]''. Os tornados presentan midas diversas pero a ormino en forma d'[[envasador]] de condensación visible, o cabo estreito d'o qualo a sobén ye encletato por una boira de basuera y polvo. |
||
Gran parti d'os tornados gosan tener |
Gran parti d'os tornados gosan tener vientos d'entre os 64 km/h y 177 km/h, miden alto u baixo bells 75 metros d'amplaria y recorren bells quantos kilometros antis de disipar-sen. Manimenos, s'han gosato rechistrar tornados con vientos de más de 480 km/h, con 1,6 km d'amplaria, y que han recorrito más de 100 km.<ref name="fastest wind">[http://cswr.org/dow/DOW.htm Doppler On Wheels] http://cswr.org/ Center for Severe Weather Research 2006</ref><ref name="widest tornado">[http://www.crh.noaa.gov/oax/archive/hallam/hallam.php Hallam Nebraska Tornado] Omaha/Valley, NE Weather Forecast Office</ref><ref name="SPC FAQ">[http://www.spc.noaa.gov/faq/tornado The Online Tornado FAQ]. Edwards, Roger. [[Storm Prediction Center]]</ref> |
||
Encara que s'han |
Encara que s'han observato tornados en totz os continents, de fueras de l'[[Antarctida]], a mayoría d'ells se producen en os [[Estatos Unitos]].<ref name="Science News 1">[http://www.sciencenews.org/articles/20020511/bob9.asp Tornado Alley, USA]. Perkins, Sid. [[Science News]]</ref> Tamién son habituals en o sud de [[Canadá]], en o centro-sud e este d'[[Asia]], en [[Filipinas]], en o centro-este de [[Suramerica]], en l'[[Africa Austral]], a lo norueste y sudeste d'[[Europa]] y en l'ueste y sudeste d'[[Australia]] y [[Nueva Zelanda]]. |
||
== Tornados en Aragón == |
== Tornados en Aragón == |
||
A provincia de Teruel |
A [[provincias d'Espanya|provincia]] de [[provincia de Teruel|Teruel]] y o sudeste d'a provincia de Zaragoza representan a zona d'a Peninsula Iberica con mayor riesgo de ''tornados''. En chulio de [[1748]] se produció un ''tornado'' de grant mida en [[Val d'Algorfa]] y inspiró a historia d'o [[romancero]] aragonés ''La sierpe de Valdealgorfa''. Entre esta localidat y Alcanyiz se'n documentoron dos tornados en a primera decada d'o sieglo XXI en unas semanas en as que tamién se'n facioron beluns en Catalunya. En l'anyo 1948 u 1949 n'i abió un en Calanda y os calandins deciban que se fació un [[envasador]] en o cielo. Atros tornados han estato os de [[Uellos Negros]], ([[1986]]), [[Mosqueruela]], ([[1992]] y [[1999]]), [[Fortanet]], ([[1999]]) y [[Corbalán]], ([[2004]]). |
||
Estos tornados se troban |
Estos tornados se troban asociatos a [[pedregata]]s con piedra de mida considerable y se deben a un escalfamiento gran en verano, que facilita a formación de supercelulas, con ''[[cumulo-nimbus]]'' y tronatas de gran mida y intensidat. En o interior se troban masas mayors d'aire en rotación, ditas mesociclons, on naixen os tornados. O mesociclón que caracteriza a la supercelula se forma quan una masa d'aire con vorticilidat u revolbín horizontal entra en a corrient puyant y li trasmite rotación. |
||
== Referencias == |
== Referencias == |
Versión d'o 16:15 21 chi 2011
Un tornado (d'o latín tornare, chirar) ye una fura, periglosa y rotatoria columna d'aire que se troba en contacto tanto con a superficie d'a tierra como con un cumulonimbus u, rarament, con a base d'un cumulus. Os tornados presentan midas diversas pero a ormino en forma d'envasador de condensación visible, o cabo estreito d'o qualo a sobén ye encletato por una boira de basuera y polvo.
Gran parti d'os tornados gosan tener vientos d'entre os 64 km/h y 177 km/h, miden alto u baixo bells 75 metros d'amplaria y recorren bells quantos kilometros antis de disipar-sen. Manimenos, s'han gosato rechistrar tornados con vientos de más de 480 km/h, con 1,6 km d'amplaria, y que han recorrito más de 100 km.[1][2][3]
Encara que s'han observato tornados en totz os continents, de fueras de l'Antarctida, a mayoría d'ells se producen en os Estatos Unitos.[4] Tamién son habituals en o sud de Canadá, en o centro-sud e este d'Asia, en Filipinas, en o centro-este de Suramerica, en l'Africa Austral, a lo norueste y sudeste d'Europa y en l'ueste y sudeste d'Australia y Nueva Zelanda.
Tornados en Aragón
A provincia de Teruel y o sudeste d'a provincia de Zaragoza representan a zona d'a Peninsula Iberica con mayor riesgo de tornados. En chulio de 1748 se produció un tornado de grant mida en Val d'Algorfa y inspiró a historia d'o romancero aragonés La sierpe de Valdealgorfa. Entre esta localidat y Alcanyiz se'n documentoron dos tornados en a primera decada d'o sieglo XXI en unas semanas en as que tamién se'n facioron beluns en Catalunya. En l'anyo 1948 u 1949 n'i abió un en Calanda y os calandins deciban que se fació un envasador en o cielo. Atros tornados han estato os de Uellos Negros, (1986), Mosqueruela, (1992 y 1999), Fortanet, (1999) y Corbalán, (2004).
Estos tornados se troban asociatos a pedregatas con piedra de mida considerable y se deben a un escalfamiento gran en verano, que facilita a formación de supercelulas, con cumulo-nimbus y tronatas de gran mida y intensidat. En o interior se troban masas mayors d'aire en rotación, ditas mesociclons, on naixen os tornados. O mesociclón que caracteriza a la supercelula se forma quan una masa d'aire con vorticilidat u revolbín horizontal entra en a corrient puyant y li trasmite rotación.
Referencias
- ↑ Doppler On Wheels http://cswr.org/ Center for Severe Weather Research 2006
- ↑ Hallam Nebraska Tornado Omaha/Valley, NE Weather Forecast Office
- ↑ The Online Tornado FAQ. Edwards, Roger. Storm Prediction Center
- ↑ Tornado Alley, USA. Perkins, Sid. Science News
Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato