Cuenca carbonifera de Mequinenza

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A cuenca carbonifera de Mequinenza ye ubicada en a zona centro-oriental d'a Depresión de l'Ebro con centro en a localidat homonima de Mequinenza (Zaragoza, Aragón). Ha estau vinculada a diferents periodos historicos d'extracción de carbón, concretament de lignitos que han estau transportaus por meyo d'o río Ebro en unas embarcacions tipicas d'a zona denominadas llauts.

Contexto cheografico[editar | modificar o codigo]

Aiguabarreig en Mequinenza.

Ocupa territorios que transitan por a buega d'Aragón y Cataluña, en o trianglo que conforman as provincias de Zaragoza, Uesca y Lleida. A cuenca se desembolica de norte a sud a lo largo de 25 kilometros aproximadament por uns 20 kilometros de continuidat lateral, comprendendo una superficie de mas de 500 kilometros cuadraus siempo una d'as cuencas meneras mas importants d'Aragón por a suya dimensión significativa. Cheograficament, perteneixen a ista cuenca una decena de poblacions encara que a mayoría d'as explotacions meneras s'han concentrau en Mequinenza y Fayón (en a província de Zaragoza) y la Granja d'Escarp y Almatret (en a província de Lleida).

A presencia de cursos fluvials en a zona (os ríos Ebro, Segre y Cinca) que trascruzan a zona, han dotau a la cuenca d'un relieve suau con barrancos con fuertes pendients. Entre as provincias de Uesca y Lleida se forma un primer Aiguabarreig ("mezcla d'auguas" en catalán) con os ríos Segre y Cinca, que posteriorment levan as suyas aportacions fluvials dica a localidat de Mequinenza an en un nuevo Aiguabarreig se funden as auguas d'os tres ríos. A zona se concreta con l'aportación d'o Matarraña, afluente de l'Ebro a l'altura de Fayón.

Vista aeria d'a confluencia d'os ríos Ebro, Segre y Cinca en Mequinena.

L'orichen d'ista formación zarrada se remonta a o Eoceno superior momento en que a cuenca de l'Ebro pierde o suyo caracter marino y se converte en una zona de naturaleza endorreica que afavorece l'aparición d'as succesivas etapas lacustres y aluvials. Os materials tericiarios preeminents en o mapa cheolochico se basan en l'acumulación de dipósitos continentals que cubrioron a zona oriental d'a depresión de l'Ebro entre o Eoceno superior y o Mioceno inferior, y una parte d'istos constituyoron os depósitos de lignito.

O feito que sía una cuenca de caracter endorreico, sin connexión marítima, permitió que as aportacions sedimentarias procedents d'as montanyas que rodiaban a cuenca zarrasen a parte central y derivó en a formación d'extensos lacos zarraus. L'orichen ye necesario inscribir-lo en un contexto cheneral an a cuenca de l'Ebro adquiere un signo subsidiario an as sierras endrezan as suyas estructuras ent'o centro, impedindo cualsiquier tipo d'influencia marina.

A mayor parte d'os materials quedoron depositaus en o centro d'a cuenca, encara que esporadicament cualques sedimentos s'ubicoron en os márgenes. D'ista traza se formó un gran laco con sedimentación carbonatada que posteriorment sería cubierto por os sistemas aluvials. Entre iste interland existent dica o Mioceno inferior, l'abance y a retracción d'os diversos sistemas se fuo alternando, sucendiendo etapas de predominio lacustre con reactivación de sistemas aluvials. Istas variacions se producioron dica o Mioceno inferior sin variacions significativas dica o Plioceno, momento en que l'Ebro se confirgura como que un ret fluvial d'aportación a o Mediterranio. En as suyas mayors etapas, as fácias lacustres plegoron a ocupar 2.000 kilometros cuadraus mientres que en etapas de retracción a extensión se redució a diversos centenares de kilometros.

Historia d'a explotación menera d'a cuenca[editar | modificar o codigo]

Inicios d'a menería[editar | modificar o codigo]

O primer uso historico documentau en Mequinenza estió como que elemento sutuario de prestigio en os ajuares funerarios d'as fuesas neolíticas d'o Barranco d'a Vallfera, an se localizoron chicoz discos de collar feitos con lignitos d'a zona.

Primers intentos d'explotación[editar | modificar o codigo]

Carlos III emparó a creyación de fabricas de vidrio en a peninsula Iberica contando muitas vegadas con tecnicos y operarios franceses que amostraban a os espanyols. Se tiene constancia d'a existencia d'una d'istas fabricas en o municipio de La Granja d'Escarp/La Granja d'Escarp que emplegaba os lignitos para os suyos fornos. Posteriorment sería destruida por as tropas napoleónicas en o transcurso de l'asedio de Mequinenza entre a Guerra d'a Independencia.

A historia d'a menería d'o carbón en a cuenca de Mequinenza s'encetó de traza significativa cuan Enrico Misley (conoixiu en Espanya como que Juan Enrique Misley) editó a memoria d'o que sería a "Interpresa de Transportes de Zaragoza a Barcelona por l'Ebro y o Mar con barcos de vapor." En 1842 se constituyó como que sociedat anonima domiciliada en Barcelona con un capital de tres millons de reals de vellón, dividius en 3.000 accions. En 1844 se documentó a explotación d'a mina Esperanza y d'as minas Redención, Leyaltat, Confianza, Amistat, Santa Cruz, Bellavista, Perseveranza y Anunciada, concesions situadas a la ezquierda d'o Segre y de l'Ebro.[1] O prochecto de navegación de Misley no se plegaría a realizar, encara que suposó un punto de partida para a extracción d'os lignitos de Mequinenza.

Con a plegada a la zona d'Ignasi Girona, fundador de "Minas d'a Grancha de Escarpe" s'encetó a explotación d'a mina Guadalupe en o termin d'a Grancha de Escarpe que proporcionaba combustible para una moderna fabrica de cemento que se fació a devantadera en 1879. Ista indústria, asentada sobre l'antiga fabrica de vidrio, produció grans beneficios y plegó a incorporar un embarcador a piet d'o río Segre dende o cual os llauts cargaban os sacos de cemento enta Mequinenza, Torrente de Cinca, Massalcoreig y Seròs. O transporte fluvial yera a sola traza de fer rentable a explotación en una zona an as carreteras yeran practicament inexistentes. En 1876 treballaban 55 operarios y en 1880 s'aconsiguioron as 700 toneladas de cemento hidráulico, producindo arredol de siet toneladas diarias.[1]

carbonifera de l'Ebro[editar | modificar o codigo]

En 1880 se fundó a sociedat anonima carbonifera de l'Ebro, que se convirtió en a interpresa mas important d'a cuenca de Mequinenza. Antes d'encetar a explotación d'as minas, a mayor d'as cuals yera A Canota, en o termin de Serós, calió emprender obras importants como que os cuatro kilometros de vía ferria que comunicaba a explotación con o muelle de l'Ebro y que en 1887 calió modificar ya que teneba una pendient masiau pronunciada. Tamién se dotó d'una flota de llauts para fornir o transporte de la demanda; en 1923 teneba 23. En 1907 os chirmans Girona dentroron a formar parte d'o consello d'administración d'a interpresa y l'anyo siguient se convirtioron en os prencipals accionistas. Ye alavez cuan s'unifican as explotacions d'a Grancha de Escarp, Serós y Almatret, y s'adhibe a mina Virchen d'o Pilar, en o termin municipal de Mequinenza.

En a mina Virchen d'o Pilar se devantoron uns imponents edificios indispensables para a explotación moderna, con almagazenes y edificios para a colonia menera. Destacan o bloque de viviendas para os treballadors, de tres plantas y mas de 100 metros de largo, con 35 viviendas habilitando una zona destinada a cambras para miners solters y zonas comunitarias con minchador y cocina. En a casa de l'administración, tamién de tres plantas, s'alochaban os propietarios, l'administrador y o gerente d'a companyía. Tamién se construyó l'edificio d'a cantina, o almacén de ferramientas, a fustería y o almacén de carbón, iste chunto a o muelle de l'Ebro. Un paso subterranio de mas de dos kilometros comunicaba os dos complexos miners: A Canota y Virchen d'o Pilar. Tanto os edificios como que os sistemas d'explotación son obra de l'incheniero de minas Daniel Cardellach Masfarré.

Lugar Viello de Mequinenza.

A important modernización posibilitó a la carbonifera aprofeitar a o maximo a conchuntura favorable d'os anyos d'a Primera Guerra Mundial y acumular suficient capital para encetar una segunda modernización os anyos 1924 y 1925. En ixe momento s'introdució l'aire comprimiu y a electricidat en a mina -que permitió a ventilación y por tanto augmentar a capacidat d'explotación- a la vegada que s'enchegó o cribado mecanico. En as colonias d'a carbonifera, Virchen d'o Pilar, A Canota y Grancha de Escarp, s'adhibioron atras colonias menors, como que A Previsión, Electroquimica de Flix, Mina Vallcarca y Cloratita que en 1945 plegoron a acullir mas de 900 personas.

A avalancha de población en a cuenca menera de Mequinenza augmentó as colonias meneras y tamién fació creixer toz os lugars cercanos. O creiximiento sobre tot tenió puesto en Mequinenza, si bien o lugar no augmentó a extensión urbana. Cuan a población recientment plegada ya no culliba en as cambras de alquiler, s'alochó en corrales, barracas y tot tipo d'espacios improvisaus. En 20 anyos, de 1900 a 1920, o lugar pasó de 2.400 habitants a 4.200, mayoritariament hombres. Un alud que se tornó a repetir en os anyos cuaranta. Os numeros son poco precisos, pero en 1945 l'incheniero chefe d'o districto de Zaragoza afirmaba que a población menera, entre obrers y familiars, yera de 4.132 personas, resultau de contabilizar as cartillas d'os seis economatos miners de Mequinenza y d'as colonias meneras de Virchen d'o Pilar, Previsión y Electroquimica de Flix. Mequinenza se convirtió en una población menera por excelencia, an plegoron miners aragoneses (d'Andorra, Utrillas, Montalbán, Alcorisa u Aliaga) y tamién d'Asturias, Andalucía, Múrcia y Galicia. A menería transformó a comunidat local y modificó l'actividat economica tradicional, basada en una agricultura de secano porque como que en atras zonas meneras se cheneralizó la figura d'o menero agricultor que compaginaba os treballos d'a mina con o treballo en o campo.

Os llauts y o carbón[editar | modificar o codigo]

Si a meyaus d'o sieglo XIX o prochecto de navegar con vapor por l'Ebro no pasó d'estar un soneyo, a primers d'o sieglo XX o taso calado d'o río impidió que l'invento que os alemans d'a Electroquimica de Flix heban ideyau en 1902 -un remolcador de palas a vapor- y o d'a carbonifera de l'Ebro podesen utilizar-se de forma industrial. Os austers y eficaces llauts estioron insubstituibles; discretos pero adaptaus y en completa simbiosis con o río, yeran capaces de transportar dica 30 toneladas de lignito en un espacio de ueito metros de largo. Construius con fusta noble d'o país, os llauts aprofitaban a corrient d'o río pa fer o viache en adreza sud, y cuan caleba tornar a Mequinenza aprofitaban, si podeban, l'aire favorable extendendo as velas cuadradas que maniobraba o patrón.

Cuan no bufaba pro aire u bien yera contrario, os llauts heban de puyar a sirga, ye decir, tirando d'éls dende la marguina, corrient alto. Dica 1914 a sirga la feban tres chornalers para cada llaut que se relevaban cada hora y meya u dos horas. carbonifera de l'Ebro realizó intentó incorporar barcos de apor con casco de fierro, como que o "carbonifero nº1" botado en os astilleros de Sète en Francia que aconseguiba os 20 metros de eslora y os 0.8 metros de calado. O primer viache realizau con él, de Tortosa a Mequinenza, deixó claro que no resultaba util y en noviembre d'o mesmo anyo a companyía lo vendió a un particular para o suyo uso en o transporte de pasachers y carga entre Tortosa y Mora d'Ebro. A partir d'a Primera Guerra Mundial, y como consecuencia d'a fuerte demanda de consumo de carbón, a Sociedat Electroquimica de Flix (SEQF), que amenesteba grans cantidaz de carbón d'a cuenca pa producir enerchía en os suyos fornos, suprimió a fuerza humana y la cambió por a tracción animal.

Tamién construyoron muelles y grubas Fillos de Fermín Sáez y a Companyía Explotadora d'a Mina Previsión SAM, filial d'a interpresa textil Fabra i Coats, que dende 1915 esclataba carbón en l'Ebro para suministrar a las suyas fabricas, tanto a de Barcelona como que a d'o Ter. Entre os anyos d'a Primera Guerra Mundial se contabilizaron, en a estación de Fayón, 2.070.000 toneladas de lignito procedents de nueu minas d'a zona y que corresponden a un promeyo de 400.000 toneladas anyals. Estioron anyos d'intensa actividat extractiva, de fundación d'interpresas y de sueños de ferrocarril como que o que empentaban os Girona y que pretendeba unir a estación de Fayón con Lleida, pasando evidentment por Mequinenza, y que teneba l'emparo de todas as interpresas meneras de l'Ebro pero tamién d'a gran Sociedat Electroquimica de Flix y a filial d'a Fabra i Coats, asinas como de toz os propietarios d'a zona, que veyeban muit positivo o vinclo que tamién preveyeba una linia de Mora a San Carlos de la Rápita pasando por Tortosa. Este estió, como tantos atros, un d'os prochectos ferroviarios que nunca se materializó.

A zaguers d'o decenio d'os 50, os miners de Mequinenza veyioron menazaus os suyos puestos de treballo en parte por a construcción d'os embalses de Mequinenza y Riba-roya, que inundarían as galerías meneras y las ferían impracticables. Una veintena de miners mequinenzanos preboron suerte en as minas de Charleroi (Belchica), que o suyo gubierno, igual que o espanyol, daba toda clase de facilidaz pa o viache.[2]

En 2010 zarraba MIBSA (Menera d'o Baixo Segre) que compartiba explotacions carboniferas en o limite entre a província de Lérida y Mequinenza. A companyía contaba en ixe momento con mas de 130 kilometros de galerías en as suyas concesions. En 2013, carbonifera de l'Ebro sufrió un serio revés economico debant d'a negativa d'ENDESA de cremar o carbón autoctono de Mequinenza en a central termica d'Escuita que zarraba poco dimpués, deixando en l'aire o futuro de carbonifera de l'Ebro y de toz os emplegos directos y indirectos asociaus a la interpresa. A plantilla d'a interpresa menera emprendió diversas mobilizacions participando activament en la Marcha negra enta Madrit recordando con orgullo "que dende 1880 heban alimentau as fabricas d'o cinturón industrial de Barcelona".[3] Tamién plegoron a atrancar-se en a Basilica d'o Pilar de Zaragoza como que protesta, reivindicando "falta de voluntat" a ENDESA pa solucionar o conflicto.[4] Dimpués de meses d'aspera en 2014, carbonifera de l'Ebro anunció que a situación yera insostenible y zarraba as suyas puertas acullindo-se a o Plan de Zarre de Minas no competitivas d'o Ministerio d'Industria. Os 33 treballadors que encara remaniban en a interpresa s'acullioron a un expediente de regulación d'emplego.[5] Zarraba por tanto, a mayor interpresa menera d'a cuenca carbonifera de Mequinenza que os suyos inicios se remontaban a 1880.

Patrimonio industrial menero en a zona[editar | modificar o codigo]

Llauts en o Lugar Viello de Mequinenza.

Mas de 150 anyos d'explotacions meneras en a cuenca menera de Mequinenza han resultau en una gran cantidat de patrimonio y historia menera que en l'actualidat se pueden visitar y recorrer en o Museo d'a Mina de Mequinenza. En a cuenca carbonifera de Mequinenza plegoron a treballar en un momento u unatro mas de 200 expotaciones meneras. Cualques d'ellas yeran aluenyadas d'os nuclios urbans y sin vías de comuncación, por o que en cualques casos se construyoron poblaus miners an gosaban vivir as familias completas u os treballadors. A interpresa carbonifera de l'Ebro edificó un important aloch de tres plantas d'estilo de entreguerras situau en a mina Virchen d'o Pilar. L'edificio prencipal contaba con tres plantas con una longaria de 65 metros y chunto a él unatro mas chicot destinau a usinas y residencia d'incheniers. Iste poblau aculliba a treballadors venius de poblacions cercanas como que Fayón, Nonaspe, Caspe, a comarca d'o Baixo Cinca u mesmo Sástago.

As malas comunicacions por tierra d'as zonas meneras con os puntos de consumo obligoron a utilizar l'Ebro como meyo prencipal de transporte, por meyo d'embarcacions de carga conoixidas como que llauts ("llaüts" en catalán), que descendían cargadas a favor d'a corrient y ascendían vuedas remolcadas por machos que seguiban o camín de sirga en la marguina. O destín d'as embarcacions yera Fayón, an o lignito se trasbordaba a o ferrocarril, encara que una parte d'ellas continaban auguas abaixo dica a interpresa Electro-Quimica de Flix, que tamién utilizaba iste carbón.

Cal sinyalar a existencia de diferents restas industrials en a gran cantidat de minas que i hai en o termin municipal de Mequinenza como que bocaminas, malacates (plans inclinaus pa o transporte d'o carbón feba o río Ebro), poblaus miners u vías ferreas.

O escritor mequinenzano Jesús Moncada incorporó a la literatura os espacios miners d'a cuenca de Mequinenza, especialment en a suya novela "Camino de Sirga", novela que narra a destrucción de l'antiga Mequinenza, y que lo consagró como un d'os millors escritors contemporanios. Dengún como que Jesús Moncada ha descrito o camín de sirga y a extraordinaria relación d'a chent ribereña con l'Ebro en cheneral y en particular d'os mequinenzanos con os suyos ríos.

A preba esportiva de triatlón que se realiza anyalment en Mequinenza, recibe o nombre d'II Half Triatlón Villa de Mequinenza Tri-A Mina y as suyas prebas esportivas recorren paisaches purament miners chunto a o Aiguabarreig en Mequinenza.

Visita en l'interior d'o Museo d'a Mina de Mequinenza.

Museo d'a Mina de Mequinenza[editar | modificar o codigo]

O museo forma parte d'os Museos de Mequinenza, situau en o Grupo Escolar María Quintana, un d'os pocos edificios d'o Lugar Viello que encara queda en piet. Son formaus por o Museo d'a Mina, o Museo d'Historia de Mequinenza y o Museo d'o Pasau Prehistorico. O Museo d'a Mina permite recorrer una galería de carbón de mas d'1.000 metros de longaria en as cuals s'explican os diferents metodos d'extracción d'o carbón entre mas de 150 anyos en Mequinenza. Una experiencia que capuza a o visitante en a dura vida d'os miners, en as suyas condicions de treballo y en os diferents metodos d'extracción y de transporte por meyo de llauts.

O Museo d'a Mina conserva encara como que testigo o castillete menero d'a Mina Royo, una d'as pocas minas que teneba pozos verticals de toda a cuenca carbonifera de Mequinenza.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • CALVO REBOLLAR, MIGUEL.: Lo que el Ebro se llevó. Minas, trenes y barcos en la cuenca carbonifera de Mequinenza. Prames, 2018).
  • FULLOLA FUSTER, J.;La conca lignitífera de Mequinensa (Ebre/Segre). Una societat rural minera (1860-1950)], Universitat de Lleida, 2009. (En catalán)
  • FALGUERA TORRES, S.: La primera industria cementera de la provincia de Lleida. Aspectos históricos y tecnológicos, en I Congreso Internacional de la Minería y Metalúrgica en el Contexto de la Historia de la Humanidad: Pasado, presente y futuro, Mequinenza, del 6 al 9 juliol del 2006, págs. 673-684.
  • MATA PERELLÓ, J. M.: Recorregut a través del patrimoni geològic i miner de la conca lignitífera de Mequinensa (sector del Baix Cinca), per la comarca del Baix Cinca, a Xaragall, marzo del 2011, núm. 397, págs. 1-10, Edición del Museu de Geologia Valentí Masachs, Manresa. (En catalán)
  • MATA-PERELLÓ, J.M.: “El Patrimonio Geológico y Minero de la comarca del Segrià (Lleida)”, en: “Actas del Segundo Simposio Latino sobre Geología, Medio Ambiente y Sociedad”, 30, Págs. 237-242. Cubells, 2000.
  • MATA-PERELLÓ, J.M. y COLLDEFORNS i CHERTÓ, B. (2001). Itinerario Minero y Geológico entre Serós y Mequinenza (Segrià-Baix Cinca, Depresión Geológica del Ebro). Los Itinerarios Minero-Geológicos, una forma práctica para el aprendizaje de las Ciencias y Técnicas de la Tierra. Actas del Primer Simposio Ibérico sobre Geología, Patrimonio y Sociedad, 6 pag. Tarazona

Referencias[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]