Cancro (constelación)

De Biquipedia
(Reendrezau dende Cáncer (constelación))
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Cancro
Información cheneral
Abreviadura: Cnc
Simbolo:
Nombre en latín: Cancer
Chenitivo: Cancri
Significato: o cangrillo
Datos astronomicos
Ascensión recta: 9 h
Declinación: 20°
Vistero ta latitutz: entre -60° y +90°
Millor visibilidat: en marzo
Estrelas
con m.a. < 3:
0
Estrela mas luminosa: Al Tarf (β Cnc)
 - Magnitut aparent: 3.5
Plevia de
meteoritos
:
Cancridas Delta
Constelacions
mugants:
Lupo cerval (Lynx)
Cheminis (Gemini)
Can menor (Canis minoris)
Hidra (Hydra)
Leo

Cancro[1] u Cáncer (en aragonés o cangrillo) ye una d'as constelacions d'o zodiaco, situada entre a constelación de Cheminis a l'ueste y a de León a l'este. A lo norte, se troba la constelacion de Lupo cerbal. A lo sud, a d'o Can menor y la d'Hidra.

A constelación tamién da o suyo nombre a lo tropico de Cancro.

Caracteristicas y obchectos[editar | modificar o codigo]

Ista constelación ye chiqueta y sin estrelas guaire luminosas; α Cancri nomás que tiene una magnitut 4.2. Cancro ye conoixida ta muitos aficionaus a l'astronomía como la constelación an que se troba Praesepe (M44), o presepe u presepera, un carrazo estelar ubierto an bi ye a estrela η Cancri, que puede alufrar-se con uns prismaticos. O Presepe abraca mas d'un grau cuadrau, alufrando-se a simple uello como una luz difusa. Dintro d'o Presepe, encara que dezaga d'éll bien luent, bi ha un grupo de galaxias que perteneix a lo carrazo de Coma-Virgo, visibles que con telescopios meyanos. D'altros obchectos d'o cielo profundo que se troban en Cancro son M67, un carrazo estelar ubierto bien viello, conoixiu dende tiempos antigos, y NGC 2775, una galaxia espiral de magnitut 11.3. En una nueit clara, pueden alufrar-sen a uello en a constelación bellas 50 estrelas. A estrela zeta d'a constelación ye una estrela triple.

Mitolochía[editar | modificar o codigo]

A constelación retraye vagament a fegura d'un cangrillo de río, o que, chunto con a constelación d'Hidra, podría dar orichen a lo mito de l'Hidra de Lerna, un d'os Doce Treballos d'Heracles con que s'asocía.

Tamién se diz de Cancro que estió lo puesto ta o Sol acadio d'o Sud, puede estar que per a suya posición ta o solsticio d'hibierno en l'antiguidat. Dimpuesas s'asociaría con o cuatreno mes, duzu, o paso de chunio a chulio en o calendario occidental moderno, y se conoixería como la Puerta Norte d'o Sol.

Con tan pocas estrelas, estando istas tan poco luminosas, Cáncer yera a ormino visto como un "Signo Escuro", descrito como negro y sin uellos. Dante en fa referencia en o canto XXV d'o suyo Paradiso:

Poscia tra esse un lume si schiarì
sì che, se ’l Cancro avesse un tal cristallo,
l’inverno avrebbe un mese d’un sol dì.
(Dimpuesas una luz entre élls lociba
que si Cáncer tenese tal cristal,
l'hibierno habría un mes d'un solo día.)

Historia d'o nombre[editar | modificar o codigo]

O nombre en sanscrito d'ista constelación estió Karka y Karkata; en tamil, Karkatan, y en singalés, Kathaca. Os indios posteriors la conoixioron como Kulira, d'o griego Κολουρος (Koluros), o vocable dato per o filosofo Proclo.

Arato la clamó Καρκινος (Karkinos), nombre que continó con Hiparco y Ptolomeu. A forma latinizata, Carcinus, apareixió en as Tablas Alfonsinas de Toledo. Eratostenes estendilló lo nombre a Καρκινος, Ονοι, και Φατνη (Cangrillo, Burros y Presepe).

Representación medieval de Cancro

O nombre de Litoreus (que habita la costa) ye de Manilio y d'Ovidio. Belaltros escritors clasicos en dicen Astacus y Cammarus. Nepa apareix en o De Finibus de Cicerón, y en as obras de Columela, Plauto y Varrón. (Todas tienen o significau de "cangrillo", "pantingana" u "gricha", u "alacrán").

Seguntes Kircher, en o Echipto d'os coptos yera Κλαρια, a Bestia seu Statio Typhonis, o Poder d'a Escuridat. La Lande la relacionó con Anubis, una d'as divinidaz echipcias que gosan d'asociar-se con Sirio.

En o "Libro d'el Trasoro" mencionan cancer en relación a las inundacions d'o río Nilo:

de Cançer diez dias a la saljida de junyo, aquel flum comiença a crexer, e dura entro a la entrada de Leon. E cuando el sol es dentro de Leon, el ha asi grant fuerça, los tres dias auant la calenda de agosto entro a XJº a la entrada, que el ixe ultra el leyto de su curso aqua e alla tanto que el arosa toda la tierra; assi fa

En o "Libro d'as Marabillas d'o Mundo" lo nombran como cancro:

el sol esta en cancro o en el signo del leon

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (an) Los nombres d'os signos zodiacals: Aries, Tauro, Cheminis, Cancro, León, Virgo, Libra, Escurpión, Sachitario, Capricorno, Acuario y Pisces. "Gramática basica de l'aragonés", Estudio de Filología Aragonesa. Prensas de la Universidad de Zaragoza. Pach. 40. ISBN 978-84-1340-204