Broto

Broto
Municipio d'Aragón
Una anvista cheneral de Broto en a suya valle.
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca	Municipio  Aragón  Uesca Sobrarbe
Partiu chudicial	Boltanya
Superficie	128 km²
Población  • Total  • Densidat	599 hab. (2013) 4,68 hab/km²
Altaria  • Meyana	905 m.
Distancia  • 104 km  • 40 km  • 26 km	enta Uesca enta L'Aínsa enta Biescas
Alcalde	Maria Carmen Muro Gracia
Codigo postal	22370
Parroquial  • Diocesi  • Arcipestrau  • Parroquia	Chaca Biescas Sant Pero Apóstol
Ríos	Ara
Coordenadas	42°36’13’’N 0° 7’ 8’’U
Broto Broto en Aragón
Web oficial

Ista fuella ye escrita en alto sobrarbés.

Broto (en grafía medieval Brotto) ye una villa situata en a valle de Broto, a o norte d'a provincia de Uesca, en a comarca de Sobrarbe. O municipio tien un total de 599 habitants, repartius en 11 nuclios, d'entre os cuals Broto ye o mas gran, con 255 habitants (2005).

O caracteristico campanar d'a ilesia fortificada de Broto, d'o siaglo XVI.

O lugar de Broto ye a cabezana tradicional de tota a valle de Broto, y tradicional seu d'o Concello de Broto, institución d'a valle que d'antigos feba funcions de parlamento u deputación de toz os lugars d'a valle, a on que s'empentaban as decisions que heban d'implicar toz os habitants d'ella; concesions d'exploitacions agropecuarias, regulacions economicas y de logueros, facera (especialment importantes con as valles gasconas), tribunal, etc. A institución encara ye funcional, y hue en tiran os municipios de Torla y o mesmo Broto, con funcions mas minguatas que no en os tiempos d'os antigos fueros reyals, que con auspicio d'a casa reyal aragonesa la regulón por primera vegata en o siaglo XVIII.

O concello feba as suyas reunions adintro de l'edificio d'a cárcel, edificio que enclui dependencias que s'emplegón dica o siaglo XVIII como a prisión, y a on que bels reclusos i deixón gravatos en as parez, que son hue uno d'os atractivos turisticos d'a villa.

O nuclio de Broto s'estructura arredol d'a carretera nacional, dita avenita d'Ordesa en o suyo paso por o lugar, con toz os comercios encaratos enta ella. A ilesia se troba en o cobalto d'o lugar, en o mesmo canto d'a carretera que a cárcel, anque a segunda ye a man d'o río. Por o canto sud d'a carretera s'ha de mirar a Plaza d'as Ferrerías (tamién dita "d'a Santa Cruz" u "d'os Suportals") que ye una d'as mas bonicas visions d'o lugar.

O río Ara en Broto.

Os dos barrios de Broto son separatos uno a cada ripa de l'Ara, con o barrio d'a Santa Cruz en o norte, y o barrio d'os suportals en o sud. D'antis mas, yeran chuntos por un puent romanico, que estiore destruyito en a Guerra Civil espanyola, hue soztituyito por uno de formigón. Actualment, de puents romanicos nomás que bi ha remaso l'uno que trescruza por alto d'o Sorrosal a man d'a cadreita d'o Sorrosal que brinca bien d'alto d'a paret de roca y cai por baixo d'o lugar. O puent viello d'o Sorrosal ye hue en diya trancato a o paso de personas, que han de pasar por l'uno de paralelo, que s'alza a bien pocos metros y que mesmo endreita ta Oto.

Historicament, o lugar de Broto amaneix en os documentos a l'anyo 1076, anque a primera referencia clara a o numbro d'os suyos pobladors ye de 1488, cuan se i contan 41 fuegos. A ilesia orichinal, a on s'heban fetos toz os eventos relichiosos d'o lugar, yera d'o siaglo XVI, d'estilo romanico aragonés, pero dende o siaglo XVI os oficios relichiosos se fan en a mas gran ilesia de Sant Pero. De l'antiga ilesia hue se'n diz a ermita d'a Piedat.

Toponimia

O toponimo Broto ye formato a partir de Bergua y de Oto. O segundo formant ye o resultato d'a evolución d'o latín ALTU d'acuardo con una lei fonetica que perdió fuarza en o siaglo XII, por o que significa "Bergua Alto" y ye un caso de toponimia correlativa.

Demografía

Evolución demografica

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 - - - - 511 520 518 521 530

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 524 516 528 520 533 550 547 542 543

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 542 533 523 532 532 552 531 522 538

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 - 564 577 - - - - - - -

1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partiu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
Partido de los Socialistas de Aragón	-	-	2	3	2	4	4	3	3	4	5
Chunta Aragonesista	-	-	-	-	-	-	-	1	1	2	2
Partido Aragonés	-	-	-	-	-	-	0	1	1	1	-
Partido Popular	-	7	5	4	4	3	3	2	2	-	-
Independients	-	-	-	-	1	-	-	-	-	-	-
Unión de Centro Democrático	7	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Total	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partito politico
1979–1983
1983–1987
1987–1991
1991–1995
1995–1999
1999–2003
2003–2007
2007–2011
2011–2015	María del Carmen Muro Gracia	Partido de los Socialistas de Aragón
2015–2019	María del Carmen Muro Gracia	Partido de los Socialistas de Aragón
2019–2023
2023–2027	María Carmen Muro Gracia	PSOE

Ilesia de Sant Pero

Ta más detalles, veyer l'articlo Ilesia de Sant Pero Apóstol de Brotoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Ilesia de Sant Pero, Broto.

A portalada d'a ilesia de Broto, consagrata ta Sant Pero.

Una imachen de sant Chuan en a portalada d'a ilesia. Se lei en aragonés "S. IOAN".

A ilesia actual, a ilesia de Sant Pero Apóstol de Broto, que ye la ilesia parroquial d'o lugar, s'alzó en o siaglo XVI con una caracteristica forma, de caracters transicionals d'os estilos predominants d'ixa epoca, d'o gotico aragonés enta o renaixentista. Ye un edificio muito mas gran que no l'usual en as ilesias d'a valle, poderosa y de formas firmeras, tien o campanar ramatato en almenas y bi son visibles por tota a suya frontera una serie d'aspilleras ta la suya defensa. Ye un eixemplo caracteristico d'ilesia fortificata altoaragonesa.

A portalada tien cinco arquivoltas que, superpuestas, deixan as fuallas d'a puerta cubiertas. Actualment, ta privar a dentrada cuan a ilesia ye cerrata, bi son mesas unas baranas de fiarro de forcha, con motivos ornamentals. A portalada tien tamién figuretas de santos trucatas en a penya, con una d'ellas que diz "S. IOAN" en o nombre d'o santo que representa. Tamién se i lei l'anyada d'a construcción d'o templo: 1578.

A man d'a villa de Broto tamién se pueden trobar as ermitas de sant Blas (que teneba un retablo actualment expuesto en Zaragoza) y de sant Climente, as dos d'o siaglo XVI.

Fiastas

• O primer cabo de semana d'octubre, fiastas mayors fendo honor ta la Virchen d'o Rosario. D'entre as actividaz mas clasicas d'a festividat cal indicar o palotiau que a colla local de danzaires executan con vestuache caracteristico.
• 3 de febrero, fiasta d'hibierno fendo honor ta sant Blas. Chunto con os pobladors de Saruisé, romería enta a ermita d'o santo en o camín de Torla.
• 1 de mayo, romería enta a ermita d'a Virchen de Muriello, reconstrucción d'un templo a on que en a Edat Meya s'alzaba tot una fortaleza.
• O segundo domingo de chunio, romería enta la ermita de Santa Helena.
• 25 de setiambre, feria d'a ganadería.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Broto.
• (an) Estatisticas de Broto en o portal AragonEsAsi.
• (es) Pachina oficial de l'Achuntamiento de Broto.
• (es) Información sobre o municipio de Broto.
• (es) O municipio de Broto.

• Datos: Q1752817
• Multimedia: Broto / Q1752817