Bosniacos

De Biquipedia
Bosniacos
Bošnjaci
Bosnian dance.png
Ninas bosniacas
Población total
2,4 - 4,4 millons
Rechions con comunidatz importants
Flag of Bosnia and Herzegovina.svg Bosnia y Herzegovina 1.769.592
Flag of the United States.svg Estaus Unius 350.000
Flag of Germany.svg Alemanya 158.158
Flag of Serbia.svg Serbia 145.278
Flag of Montenegro.svg Montenegro 53.605
Idiomas
Serbocrovata
Relichión
Islam
Pueblos relacionaus
Pueblos eslavos
Mapa
BosniaksToday.svg
Mayorías de bosniacos en verde

Os bosniacos son os habitants mayoritarios de Bosnia, y forman minorías en Herzegovina y l'antigo Sanchac de Novi Pazar (entre Montenegro y Serbia). Parlan una luenga eslava meridional; o serbo-crovata, y son musulmans.

Etnonimo[editar | modificar o codigo]

A mesma denominación d'a nacionalidat bosniana musulmana ye questionable. Bi ha musulmans de luenga serbo-crovata tamién en Herzegovina, sobre tot en as ciudatz d'a ribera d'o río Neretva. Os musulmans de luenga serbo-crovata d'o Sanchac de Novi Pazar no han teniu guaire relación con os de Bosnia y Herzegovina, y os musulmans de luenga serbo-crovata d'o Kosovo y Macedonia son serbos islamizaus que encara se consideran serbos. Tito introdució a denominación de musulmans pa esta nacionalidat que tampoco yera acertau de tot porque os albaneses que i heba en Yugoslavia son musulmans y porque a nacionalidat "musulmana" yera a que presentaba o mayor porcentache d'ateus.

Dende ambients anglosaxons s'ha cheneralizau a denominación de Bosniaks, que ellos mesmos han acceptau como Bošnjaci fa poco oficialment. Este sufixo -ci ye d'orichen turco y s'ha adaptau a uns quantos idiomas occidentals con o sufixo -aco present en muitos etnonimos.

Historia[editar | modificar o codigo]

Orichens[editar | modificar o codigo]

Bosnia XIV c.jpg

Os eslavos d'as montanyas entre o río Sava y la Mar Hadriana no teneban una organización politica tan estable como os eslavos de zonas més costeras (serbos, crovates) u os bulgaros. D'esta traza yeran baixo a influencia occidental d'os crovates y hongaros, catolicos y oriental d'os serbos, bulgaros u Bizancio, ortodoxos. En a primera mención de Bosnia por Costantín Porfirocheneta Bosnia ye descrita como un principau serbo, (s'ha d'aclarir que a tierra dita Bosnia orichinariament yera a cuenca d'o río Bosna, actual Bosnia oriental).

En os sieglos XI y XII Bosnia estió primero baixo sobiranía bizantina, a traviés d'intermediarios crovates u serbos, dimpués fue adhibita a lo reino serbo de Raška, dimpués estió baixo dominio hongaro, dimpués tornó breument a dominio bizantín, y quan en 1180 morió Manuel I Comneno os bizantins perdioron o control de Bosnia, control que no recuperoron ni os crovates ni os hongaros, por o que Bosnia esdevinió una entidat politica independient por primera vegada. O estau de Bosnia existió de bella traza dende l'anyo 1180 dica 1463, a pesar d'invasions d'os hongaros, que reclamaban este territorio. Os sobirans bosnians més prominents fuoron o Ban Kulin (1180-1204), o Ban Stjepan Kotromanić (1322-1353) y o rei Tvrtko I (1353-1391).[1]

En o sieglo XII amaneixió a Ilesia de Bosnia, considerada heretica tanto por os catolicos como por os ortodoxos y que prenió importancia en os sieglos XIII y XIV. Os seguidors d'esta ilesia son conoixius como bogomils, y muitos historiadors la veyen como una extensión d'o bogomilismo que apareixió en Bulgaria. Os historiadors modernos posan en duda que a ilesia bosnia fuese bogomila.[1]

En o sieglo XIV s'imposó a dinastía d'os Kotromanić, Tvrtko I encomenzó una expansión territorial y s'anexionó Hum (Herzegovina) y part de Dalmacia. O principe Lazar de Serbia, que yera en guerra contra os otomans li cedió una part important d'o que huei ye Montenegro en pagas por aduya militar.[2] Tvrtko I se proclama en 1390 como "rei de Serbia, Bosnia, Croacia y Primirje" (o litoral). Quan en 1391 muere Tvrtko bi ha problemas por a sucesión.

Dominación Otomana[editar | modificar o codigo]

Dimpués d'a muerte de Tvrtko I en 1391 o suyo reino s'esminglanó. As zagueras decadas d'a Bosnia independient medieval fuoron decadas de guerra civil, intervencions d'os hongaros y principio d'a invasión otomana. Bosnia encomenzó a ser ocupada por os otomans y en 1436 os bosnians habioron de pagar-lis tributo. En 1448 os otomans ocuporon una parte important d'o centro de Bosnia, a redolada de Vhrbosna, (de dimpués esdevinió Sarajevo).[1] En 1465 tota Bosnia ya ye ocupada por os otomans, resistindo més tiempo o país de Hum. En Hum o voibod Stefan Vukcic se posó baixo a protección d'o Sacro Imperio y prene en 1448 o títol chermanico de duque (herzeg) de Santa Sava y d'esta traza Hum (a Chelmenia d'os "Anales de la Corona de Aragón") pasa a denominar-se Herzegovina. En 1482 Bosnia-Herzegovina s'adiben a l'Imperio Otomán.

Bosnia fue absorbida a escape por l'Imperio Otomán y fue dibidida en Sanchacs (districtos administrativos y militars). En 1580 Bosnia y partz mugants de Croacia y Serbia adquirioron a categoría de Elayet, o provincia de l'Imperio, que conservó dica a fin d'o dominio otomán.[1]

Muita población se convierte a l'islam. Bi ha una teoría popular que explica a conversión de muitos bosnians a lo islam por que ixo permitiba a los bogomils de continar estando diferents tanto d'os catolicos como d'os ortodoxos. Manimenos s'ha de fer notar que os albaneses no heban estau bogomils y tamién se convirtioron mayoritariament, que bi ha testimonios de eslavos catolicos de Bosnia que se convirtioron a la relichión musulmana, y que una d'as zonas de Bosnia de mayor predominio musulmán (Bihać) yera una zona crovate y catolica. Ye més verosimil que a conversión a lo islam siga o deseyo d'os sinyors feudals bosnians de conservar os privilechios. Atros puntos de vista lo explican dende un punto de vista economicista: as ciudatz de Sarajevo y Mostar teneban muita presencia musulmana y yera imposible tener una buena vida social u un prestichio social u puyar socialment sin convertir-se a lo islam. Tamién podió influir o deseyo de no pagar o impuesto dito harach que heban de pagar os cristians.

Os otomans empentoron a repoblación d'o norte y l'ueste de l'actual Bosnia, y se fació sobretot con "vlacos"[1](s'ha d'aclarir que os otomans diciban vlacos a totz os nativos cristians de Bosnia y no especificament a los que charraban arrumán), que corresponden a la población ortodoxa y de luenga serbocrovate que huei ye mayoritaria en a redolada de Banja Luka.

Quan os austriacos reconquieren Croacia y Hongría a zaguers d'o sieglo XVII y XVIII Bosnia contina estando una parte de l'Imperio Otomán con gran importancia estratechica. En a guerra de 1683-1699 os austriacos reconquioron Hongría y Eslavonia y muitos musulmans en fuyoron y s'establioron en Bosnia. En 1697 o principe Euchenio de Savoya adrezó un exercito chico enta Bosnia central, amenazó Sarajevo y se'n tornó t'Austria con muitos bosnians catolicos (que dende o punto de vista actual serían crovates).[1] Os austriacos conseguirán ocupar a ribera sur d'o Sava entre 1718 y 1739, y as mugas no cambiarán dica 1918.

As crisis bosnianas[editar | modificar o codigo]

En o sieglo XIX os otomans preban d'introducir reformas que no intresan a la oligarquía feudal, que fomentan revueltas. Omer Paixá, un serbo de Croacia, restableix l'orden en 1850 y imposa una administración centralizada. En 1862 os cristians se sublevan y en 1875 esclata una revuelta campesina en Herzegovina que contina por Bosnia. Os serbos y montenegrins lo refirman. Se produce una crisi internacional que será motivo d'o congreso de Berlín de 1878, que deixará que l'Imperio Austro-Hongaro ocupe y administre Bosnia-Herzegovina y prenga o control d'o Sanchac de Novi Pazar. En 1882 Bosnia queda baixo un gobernador civil, l'hongaro Béni Kállay, que ocupa o puesto dica 1903.

A segunda crisi se produce dimpués d'o 5 d'octubre de 1908 quan o Gobierno austro-hongaro decide d'anexionar-se Bosnia-Herzegovina y tornar a los otomans o Sanchac de Novi Pazar. Rusia lo acepta (Enfeblida por una derrota en Manchuria y por una revolución), y Serbia lo reconoix en marzo de 1909.

Bosnia en l'Imperio Austro-Hongaro y a primera Guerra Mundial[editar | modificar o codigo]

Bosnia-Herzegovina no s'une ni a Austria ni a Hongría y ye un condominio. Bi ha un prochecto de fer un estau serbocrovate dentro de l'Imperio Austro-Hongaro pero no se acabará posando en practica a ideya.

En Bosnia bi ha nacionalistas serbos que deseyan que Bosnia faiga part de Serbia. O 28 de chunio de 1914 l'archiduque Francisco Ferrando muere en un atentau en Sarajevo obra d'o nacionalista serbo-bosnián Gavrilo Princip. Se demostró que l'atentau heba estau preparau en Belgrado por a sociedat secreta Man Negra dirichida por o cabo d'o servicio d'información d'o Estau mayor serbián. O Gobierno austrongaro adreza un ultimatum a Serbia que no acepta y conduce a la primera Guerra Mundial.

Bosnia en o periodo d'entreguerras[editar | modificar o codigo]

A zaguers de 1918 Bosnia-Herzegovina desapareix y ye adhibida a lo Reino d'os Serbos, Crovates y Eslovenos. Mientres o gobierno d'o estau recientment constituito preneba o control de Bosnia-Herzegovina os bosniacos musulmans cayoron victimas d'os voluntarios serbos que saqueyaban o territorio. Muitos musulmans se'n fuoron ta Turquía. Una vegada que l'orden yera establiu en a propaganda nacionalista serba os bosniacos yeran presentaus como galvans, maltraballas y inutils y que lis caleba rehabilitación pa recuperar a identidat serbisca. En a reforma agraria de 1919 expropioron a los propietarios musulmans. Os bosniacos musulmans de totas as clases socials creyan un frente uniu, a Organización Yugoslava, con seu en Sarajevo. En 1929 Bosnia-Herzegovina desapareixe como entidat administrativa y ye repartida en quatre banovinas con unas mugas que preban de deixar a los bosniacos como minoritarios en cadaguna. Os bosniacos no podeban influir sobre o gobierno, dominau por o centralismo serbo. Os bosniacos optoron por o yugoslavismo, que lis ofreixeba un refuchio entre os nacionalismos serbisco y crovate.

Bosnia en a segunda Guerra Mundial[editar | modificar o codigo]

En 1941 tota Bosnia-Herzegovina será adhibida a lo Estau Independient de Croacia, os bosniacos serán consideraus crovates y posarán un vicepresident bosniaco musulmán.

En 1941 os partisans de Tito son vencius en as montanyas de Serbia y pasan a primers de 1942 a Bosnia. En Bihać fundan un Exercito nacional de liberación. Os alemans contraatacan y lis obliga a reblar y refuchiar-sen en Montenegro. En setiembre de 1943 os italians capetulan y Tito torna a entrar en Bosnia establindo un Comité de liberación en Jajce.

Entre 1942 e 1944 os ustaixas crovates mirarán d'eliminar a población serba fendo mortaleras grans. En represalia os guerrillers serbos monarquicos (chetnics) feban mortaleras de bosniacos musulmans en as zonas que controlaban. S'organizó una división d'as SS con bosniacos musulmans que tamién mataban serbos. Qualques bosniacos s'organizaban en unidatz d'autodefensa, pero cada vegada més yugoslavos de totas as nacionalidatz veyeban que a sola salida yera unir-sen a los partisans.

Bosnia Herzegovina en a Yugoslavia de Tito[editar | modificar o codigo]

En 1946 o rechimen de Tito instituyó a Republica Socialista de Bosnia y Herzegovina pa evitar enfrentamientos entre Serbos y Crovates. Bi ha un esfuerzo d'industrialización pero Bosnia-Herzegovina contina estando una zona pobre. En aviento de 1990 bi ha eslecions libres y o 84 % d'os escanyos se reparten entre partius representants d'as nacionalidatz: bosniacos 36 %, serbos 30 % y crovates 18 %.

A guerra d'independencia de Bosnia Herzegovina[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Guerra d'independencia de Bosnia-Herzegovinaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Quan o principio d'a guerra d'independencia crovate bi ha tensión en a Republica Socialista de Bosnia y Herzegovina, os bosniacos y crovates deseyan a independencia y os serbos s'oposan a esta independencia. Se contempla a ideya d'a partición de Bosnia en tres partz, ideya a la que se oposan os bosniacos.

En marzo de 1992 bi ha un referendum boicoteyau por os serbos que proclama a independencia d'a Republica de Bosnia y Herzegovina y poco dimpués se forma a Republica Serbisca de Bosnia y Herzegovina que encomienza a guerra prenendo o control d'as zonas de mayoría serba y atacando zonas con muita población serba como Sarajevo (a ciudat ye de mayoría musulmana pero os lugars d'a redolada no), Posavina (de mayoría crovata pero necesaria pa dar continuidat territorial a los serbos), y ciudatz grans de Bosnia oriental de mayoría musulmana. En a zona de Bosnia oriental cerca d'a muga os bosniacos no controlan que bell enclau como Gorazde, Srebenica, Zepa, etc... A lo principio os crovates luitaban contra os serbos chunto con os bosniacos y prenen o control d'Herzegovina occidental y muitas localidatz de Bosnia central de mayoría crovata u de mayoría musulmana como Kiseljak. Os refuchiaus bosniacos d'atras zonas fan que aumente o porcentache de población musulmana en puestos como Mostar.

O 22 de mayo de 1992 a Onu reconoix a independencia d'a Republica de Bosnia y Herzegovina, pero en ixos días os serbos y crovates negocian en secreto a partición de Bosnia. Mientres os bosniacos, que no s'heban preparau pa a guerra, no pueden recuperar as zonas que pierden y tienden a reblar, os crovates mantienen as suyas posicions y funcionan d'una traza cada vegada més autonoma con respecto a lo gobierno bosnián, y plegan a fer treguas con os serbos.

En a santmigalada de 1992 se producen os primers enfrentamientos greus entre bosniacos y crovates. En octubre de 1992 Bosanski Brod caye en poder d'os serbos, que tienen ya asegurau o corridor entre Banja Luka y Bosnia oriental. Tamién en octubre de 1992 Jajce caye en mans d'os serbos dimpués de combates entre crovates y bosniacos por o control de Bosnia Central.[3]

En chinero de 1993 o plan Vance-Owen proposa a división de Bosnia-Herzegovina en 10 provincias autonomas, 3 de musulmanas (Bihać, Zenica y Tuzla), 3 de crovatas (Mostar, Kupres y Posavina) y 3 de serbas (Bosnia Occidental, Bijeijna y Herzegovina oriental) y una común (Sarajevo). Os serbos no aceptan y a guerra contina. Tamién en chinero de 1993 bi ha violentos combates entre crovates de Bosnia-Herzegovina y tropas musulmanas.[3]

Se suceden plans de paz que no se aceptan y altos o fuego que no se respetan. A Unión Europea se mostró un intermediario ineficient y iba estando sustituita por Estaus Unius. O principal d'a guerra yera o enfrentamiento de crovates y bosniacos en Bosnia central. A guerra yera perén en Gornji Vakuf. En chunio de 1993 bi ha una ofensiva bosniana musulmana en Travnik contra os crovates,[3] os crovates pierden a ciudat y se refuchian en territorio ocupau por os serbos. O 28 d'agosto de 1993 s'estableix oficialment a Republica Crovata de Herzeg-Bosnia. En octubre de 1993 bi ha atra ofensiva musulmana en Vares en a que os crovates fuyen d'a ciudat perdiu.[3] Os serbos, que ya teneban lo que quereban se limitaban a ir ocupando as ciudatz que resistiban aisladas en Bosnia Oriental u a abanzar por Bosnia Central aproveitando que i luitaban os crovates y bosniacos.

Os bosniacos yeran més lumerosos y poquet a poquet prenioron o control de muitas localidatz de Bosnia central. En Bosnia central os serbos y crobates yeran aligaus pero en Herzegovina os serbos yeran aligaus d'os bosniacos. En Bihać os bosniacos locals s'heban declarau autonomos d'os bosniacos de Sarajevo, teneban o refirme d'os serbos y encomenzó una guerra en a que as autoridatz de Sarajevo forachitoron a los bosniacos autonomistas.

Estaus Unius y a Unión Europea replanteyoron a qüestión con o prochecto de formación d'una federación crovata-musulmana y forzoron que os crovates y bosniacos continasen chuntos, (encara que a guerra entre os dos bandos tardó en aturar-se). Con os dos bandos chuntos i habió primero unos abances en Bosnia Oriental cerca de Tuzla y en Bosnia central prenendo a ciudat de Kupres.

Os serbos prenioron Srebenica y facioron una gran mortalera, (més rapida y gran que as atras que heban feito en atras ciudatz de Bosnia Oriental). Por ixos mesmos tiempos l'exercito crovate de Bosnia aduyau por l'exercito crovate abanzoron por Bosnia Occidental cerca d'a muga pa aislar a capital de Krajina Knin.

En verano de 1995 a guerra cambió de tot. Os crovates heban recuperau Krajina y os bosniacos de Bihać ya no yeran rodeyaus de serbos y podioron abanzar enta l'este. Un nuevo atentau en Sarajevo estió enchaquia pa que a Otan bombardeyase as posicions serbas arredol de Sarajevo. Os crovates de Bosnia central abanzaban por a meseta de Kupres y recuperoron Jajce. Os bosniacos de Bosnia central tamién abanzoron enta l'ueste y ocuporon enclaus serbos que i heba en a mesma Bosnia central. Os serbos d'a redolada de Banja Luka reaccionoron con més expulsions y mortaleras.

Estaus Unius forzó que o 21 de noviembre de 1995 se firmase a paz de Dayton, que divide o estau bosnián en dos entidatz pseudoestatals: a Federación Crovata-musulmana y a Republica Serbo-bosnia.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 (en) History of Bosnia-Herzegovina. Articlo tetulau Balcan States en a edición de l'año 2007 d'a Enciclopedia Britannica
  2. (en) Enciclopedia Britanica. 1990.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 (es) Carlos Taibo, José Carlos Lechado: Los conflictos yugoslavos: una introducción. Editorial Fundamentos, 1993.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • (en) History of Bosnia-Herzegovina. Articlo tetulau Balcan States en a edición de l'anyo 2007 d'a Enciclopedia Britannica.