Aragonés d'a val d'Acumuer

Aragonés d'a val d'Acumuer
Variedat de l'aragonés
Situación de l'aragonés d'a val d'Acumuer
Localización cheografica
Territorios	Val d'Acumuer
Lugar(s) principal(s)	Acumuer
Sociolochía
Vitalidat	Baixa
Literatura
Rasgos dialectals	Central

L'aragonés d'a val d'Acumuer ye a variedat de l'idioma aragonés que se charra en a val d'Acumuer, estando poco conoixito y mes pareixito a l'aragonés d'a Tierra de Biescas que no pas a l'aragonés d'o Campo de Chaca. Fa parte de l'aragonés central.

Fonetica

Casos de perdua de –o final:

• Viturián, camins, foratín, pin.

Ye documentata a epentesi antihiatica en o hiato ía:

• diya.

Casos de ch en vez de z:

• chiriguellera.

Como esdevién en semontanés, chaqués u aragonés d'a val de Chasa, o fonema d'a –x- a vegatas puet castellanizar-se en –ch- por cheada (se documenta abacho pero tamién baixa y cobaixo, ixos), bi ha posibles rearagonesizacions incorrectas con xeada: xiracans, xiramoscas

Xordas intervocalicas conservatas en:

• artica, batallo, acachar, monyaco.

En o grupo -it- derivato d'o latín -CT- s'ha de destacar que l'aragonés d'a val d'Acumuer ye chunto con l'aragonés cheso, ye un d'os pocos puestos de l'Alto Aragón occidental on s'ha documentato a forma nueit no castellanizata como noche, (en l'aragonés belsetán, centro-oriental, mantién a pronuncia d'a -t final en nuet).

Morfolochía

• Os articlos son o, os, a, as con variant postvocalica ro, ros, ra, ras.
• Participios en -au, –iu: cogiu, follau, ("con fuellas"), salvau.
• Diminutivo -et pronunciato –é.

Lexico

• Lexico occidental: calderizo, paxaro, etcetera...
• Palabras curiosas: amortación (despoblación), rodel (corro de chent).

Bibliografía

• Pilar Gracia Oliván: Tradición oral en el Valle de Acumuer. Col. Yalliq 1, Comarca Alto Galligo (2002).

• Datos: Q20613197