Diferencia entre revisiones de «Aves»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
m Pachina nueba: {{Taxobox_begin | color = pink | name = Aus, abes}}<br><small>Rechistro fosil: d'o Churasico tardano dica l'autualidat.</small> {{Taxobox_image | image = [[Image:Phalacrocorax-aur...
 
mSin resumen de edición
Linia 30: Linia 30:
A primera clasificazión zentifica d'as aus la fayoron [[Francis Willughby]] e [[John Ray]] en o suyo libro ''Ornithologiae'', publicato en o [[1676]]<ref>Del Hoyo, Josep, Andy Elliott & Jordi Sargatal ''[[Handbook of the Birds of the World]] Vol 1'' 1992. Barcelona: Lynx Edicions, ISBN 84-87334-10-5</ref>. [[Carolus Linnaeus]] modificó la fayena que eban feta en 1758 ta creyar a clasificazión taxonomica que encara s'emplega güei<ref> {{cite book | last = Linnaeus | first = Carolus | authorlink = Carolus Linnaeus | title = ''Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata'' | publisher = Holmiae. (Laurentii Salvii). | date = 1758 | location = | pages = 824 | url = | doi = | id = }}({{de}} [http://dz1.gdz-cms.de/index.php?id=img&no_cache=1&IDDOC=265100 online en Göttinger Digitalisierungszentrum])</ref>.
A primera clasificazión zentifica d'as aus la fayoron [[Francis Willughby]] e [[John Ray]] en o suyo libro ''Ornithologiae'', publicato en o [[1676]]<ref>Del Hoyo, Josep, Andy Elliott & Jordi Sargatal ''[[Handbook of the Birds of the World]] Vol 1'' 1992. Barcelona: Lynx Edicions, ISBN 84-87334-10-5</ref>. [[Carolus Linnaeus]] modificó la fayena que eban feta en 1758 ta creyar a clasificazión taxonomica que encara s'emplega güei<ref> {{cite book | last = Linnaeus | first = Carolus | authorlink = Carolus Linnaeus | title = ''Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata'' | publisher = Holmiae. (Laurentii Salvii). | date = 1758 | location = | pages = 824 | url = | doi = | id = }}({{de}} [http://dz1.gdz-cms.de/index.php?id=img&no_cache=1&IDDOC=265100 online en Göttinger Digitalisierungszentrum])</ref>.


As aus son categorizatas como una [[clase (biolochía)|clase]] con o nombre [[latín]] d''''''Aves''''' dillá d'a primera [[taxonomía]] de [[Linneu]]. En Taxonomía Filochenetica, as aus s'enchascan en o clado d'os ''Theropoda'' (dinosaurios carniboros bipedos)<ref name="Theropoda">'''Livezey''', Bradley C. & '''Zusi''', Richard L. (2007): Higher-order phylogeny of modern birds (Theropoda, Aves: Neornithes) based on comparative anatomy. II. Analysis and discussion. Zoological Journal of the Linnean Society 149 (1), 1–95. DOI:10.1111/j.1096-3642.2006.00293.x</ref>. As aus e la suya orden chirmana, os ''[[Crocodilia]]'', en chunto son o zaguer grupo de superbibidors d'o clado ''Archosauria''. Filocheneticament, as aus gosan á definir-se como as deszendents d'un anzestro común, o cual se postula que estió ''[[Archaeopterix lithographica]]''<ref>{{cite book |author= Padian, K. & L. M. Chiappe |editor= Currie PJ & Padian K |title= Encyclopedia of Dinosaurs|origdate= |year= 1997|publisher= [[Academic Press]]|location= San Diego|isbn= |id= |pages= 41-96|chapter= Bird Origins}}</ref>, dimpués que no s'ha puesto conoxer altro. ''Archaeopterix'', que fayó parte d'a fauna d'o [[Churasico]] tardano (d'entre 155 e 150 millons d'años abe), ye l'animal més antigo que se conoxe que encara se'n ha puesto dezir au. Altros pensadors han clasificato como ''Aves'' només que aquelas que se fesen més como las mudernas, escluyendo-be a mé sgran parte d'as aus que se conoxen si que per os fósils<ref>{{cite book |last= Gauthier |first= J.|editor= K. Padian |title= The Origin of Birds and the Evolution of Flight. Mem. California Acad. Sci 8|year= 1986|isbn= |oclc= |doi= |id= |pages= 1-55|chapter= Saurischian Monophyly and the origin of birds}}</ref>, parzialment tamién ta pribar que bi esen inzertidumbres sobre d'a colocazión de l'''Archaeopterix'' en relazión con os animals tradizionalment ditos dinosaurios teropodos <ref>[http://www.phylonames.org/forum/viewtopic.php?t=7 Phylonames (en inglés)]</ref>.
As aus son categorizatas como una [[clase (biolochía)|clase]] con o nombre [[latín]] d''''''Aves''''' dillá d'a primera [[taxonomía]] de [[Linneu]]. En Taxonomía Filochenetica, as aus s'enchascan en o clado d'os ''Theropoda'' (dinosaurios carniboros bipedos)<ref name="Theropoda">'''Livezey''', Bradley C. & '''Zusi''', Richard L. (2007): Higher-order phylogeny of modern birds (Theropoda, Aves: Neornithes) based on comparative anatomy. II. Analysis and discussion. Zoological Journal of the Linnean Society 149 (1), 1–95. DOI:10.1111/j.1096-3642.2006.00293.x</ref>. As aus e la suya orden chirmana, os ''[[Crocodilia]]'', en chunto son o zaguer grupo de superbibidors d'o clado ''Archosauria''. Filocheneticament, as aus gosan á definir-se como as deszendents d'un anzestro común, o cual se postula que estió ''[[Archaeopterix lithographica]]''<ref>{{cite book |author= Padian, K. & L. M. Chiappe |editor= Currie PJ & Padian K |title= Encyclopedia of Dinosaurs|origdate= |year= 1997|publisher= [[Academic Press]]|location= San Diego|isbn= |id= |pages= 41-96|chapter= Bird Origins}}</ref>, dimpués que no s'ha puesto conoxer altro. ''Archaeopterix'', que fayó parte d'a fauna d'o [[Churasico]] tardano (d'entre 155 e 150 millons d'años abe), ye l'animal més antigo que se conoxe que encara se'n ha puesto dezir au. Altros pensadors han clasificato como ''Aves'' només que aquelas que se fesen més como las mudernas, escluyendo-be a mé sgran parte d'as aus que se conoxen si que per os fósils<ref>{{cite book |last= Gauthier |first= J.|editor= K. Padian |title= The Origin of Birds and the Evolution of Flight. Mem. California Acad. Sci 8|year= 1986|isbn= |oclc= |doi= |id= |pages= 1-55|chapter= Saurischian Monophyly and the origin of birds}}</ref>, parzialment tamién ta pribar que bi esen inzertidumbres sobre d'a colocazión de l'''Archaeopterix'' en relazión con os animals tradizionalment ditos dinosaurios teropodos <ref>{{en}} [http://www.phylonames.org/forum/viewtopic.php?t=7 Phylonames]</ref>.


[[Image:BirdBeaksA.svg|thumb|200px|rigth|Adaptazions en os picos ta poder-se alimentar:<br>A.- [[Néutar (botánica)|Neutariboras]]<br>B.- [[Insecta|Inseutiboras]]<br>C.- [[Cereal|Graniboras]]<br>D.- [[Semient|Sementeras]]<br>E.- [[Pesca|Pescataires]]<br>F.- [[Pesca d'arrastre|Pescataires en arrastrando]]<br>G.- [[Filtro (hidraulica)|Filtradoras]]<br>H.- Examinadoras de superfizies<br>I.- Examinadoras<br>J.- Rosadoras<br>K.- [[Ave rapiñadora|Rapiñadoras]]]]
[[Image:BirdBeaksA.svg|thumb|200px|rigth|Adaptazions en os picos ta poder-se alimentar:<br>A.- [[Néutar (botánica)|Neutariboras]]<br>B.- [[Insecta|Inseutiboras]]<br>C.- [[Cereal|Graniboras]]<br>D.- [[Semient|Sementeras]]<br>E.- [[Pesca|Pescataires]]<br>F.- [[Pesca d'arrastre|Pescataires en arrastrando]]<br>G.- [[Filtro (hidraulica)|Filtradoras]]<br>H.- Examinadoras de superfizies<br>I.- Examinadoras<br>J.- Rosadoras<br>K.- [[Ave rapiñadora|Rapiñadoras]]]]
Linia 60: Linia 60:
***[[Caprimulgiformes]], como lo [[urutaú]]
***[[Caprimulgiformes]], como lo [[urutaú]]
***[[Apodiformes]], como lo [[falzet]] e la [[bolandrina]]
***[[Apodiformes]], como lo [[falzet]] e la [[bolandrina]]
***[[Coraciiformes]], como los [[bernat pescataire|bernardez pescataires]]
***[[Coraciiformes]], como los [[bernat pescataire|bernadez pescataires]]
***[[Piciformes]], como lo [[tucán]]
***[[Piciformes]], como lo [[tucán]]
***[[Trogoniformes]], como lo [[quetzal]]
***[[Trogoniformes]], como lo [[quetzal]]
***[[Coliiformes]], como las [[au ratón|aus ratón]] d'[[Africa]]
***[[Coliiformes]], como las [[au ratón|aus ratón]] d'[[Africa]]
***[[Passeriformes]], como lo [[pardal]] u [[gurrión]].
***[[Passeriformes]], como lo [[pardal]] u [[gurrión]].



==Referenzias==
==Referenzias==


<references/>
<references/>

==Enrastres esternos==

{{Wikispecies}}
{{Commonscat|Aves|aus}}
{{Wiktionary_line|au|aus}}
*{{en}} [http://www.birdlife.org/ BirdLife International]
*{{es}} [http://www.seo.org/ SEO, ''Sociedad Española de Ornitología'']
*{{ca}} [http://www.ornitologia.cat/ ICO, ''Institut Català d'Ornitologia'']
*{{en}} [http://ibc.hbw.com/ibc/ Bideos d'aus en ''Internet Bird Collection'']
*{{es}} [http://www.arboretum.ufm.edu/insectos/catalogo.asp Arboretum d'a ''Universidad Francisco Marroquín''] de [[Guatemala]].
*{{es}} [http://www.avesweb.com.ar/Aves/ Imachens d'aus d'Argentina].
*{{es}} [http://www.avesfotos.eu Aus e muxons en fotos e audio]


[[Categoría:Aves]]
[[Categoría:Aves]]

Versión d'o 23:32 18 mar 2008

Aus, abes
Rechistro fosil: d'o Churasico tardano dica l'autualidat.
Cormorán
Phalacrocorax auritus
Dominio: Eukaryota
Reino: Animalia
Filo: Chordata
Subfilo: Vertebrata
Intrafilo: Gnatostomata
Superclase: Tetrapoda
Clase: Aves
Linnaeus, 1758
Ordens
    • 29 ordens (Se beiga o testo)

As aus (ditas zentificament Aves) costituyen una clase d'animals bertebratos amniotas con a sangre calient, lur carauteristica més conoixita ye de tener o cuerpo cubierto de plumas, un pico sin de dients (anque belas espezies fósils en teneban) e las estremidaz anteriors modificatas como alas. Totas as aus son obiparas, ixo ye, que fican buebos, e cuasi totas alimentan as suyas crías dimpuesas. S'aconsidera que son deszenditas d'os dinosaurios e asinas pues, forman en chunto con os cocodrilos o grupo d'os Arcosauria. O termino etimolochico au á sobent s'ha soztituito en mutos dialeutos aragoneses per o castellanismo "abe". Os terminos paxaro/pacharo (en aragonés oczidental e zentro-oczidental) e muxón/muixón (en aragonés oriental e zentro-oriental) fan referenzia si que á os animals de mida més chicota á dintro d'este grupo.

Se'n conoixen més de 9.000 espezies á redol d'o mundo, cuaternadas en 29 ordens, cadaguna d'éstas sozdebidita en familias (belas 165) e cada familia sozpartita en cheneros (á redol d'os 2.000). A dibersidat d'as aus ye bien gran, e s'han puesto adaptar ta una gran cantidat d'ambients. Ixo ya el mostró Darwin dimpués que fayó os suyos estudeos sobre d'os pinzanos d'as Islas Galapagos. Ye pos asinas como en son tornatos os bertebratos terrestres més abundants.

Eboluzión e taxonomía

As aus més antigas que s'han conoixito son os Archaeopterix, animals chicoz con trazas de l'esqueleto bien premitibas e reptilianas. Güei s'ha quiesto considerar que las aus deriban de dinosaurios chicoz con plumas, carniboros, que talment yeban ya d'alabez capaz de prebar reboladas curtas. Esto ye respaldato per a troballa de bels fósils de dromesauridos, como os microrraptors, que ya teneban alas. No obstante, que amanixesen garra plumas en os dinosaurios no estió mica d'una adaptazión ta bolar, si que, probablement, estió una forma d'amillorar a suya homeotermia (conserbazión d'a calor corporal), pos cal pensar que güei s'ha quiesto amostrar que ixes tipos de dinosaurios teneban mayoritariament a sangre calient. Tamién puet ser que se fesen marchar as plumas que yeban en as estremidaz anteriors ta encorralar as presas més chicotas. A estrutura autual d'as plumas como formadoras d'a superfizie d'as alas se fayó bien luego, en abe ya més de 150 millons d'años, e fayó puesto dimpués ta la bariedat d'aus que esisten güei, meyando-be la eboluzión diberchent.

A ipotesis que diz que as aus no en son deszenditas d'os dinosaurios, si que d'altros tipos de reptils ditos tecodontos, ye descartada de tot, anque abe 30 años encara yeba la més respaldata. S'han trobato á saber-los dinosaurios no abians que teneban protoplumas semilars d'os pelos (Sinosauropterix, Dilong, Beipiasaurus'', etz) e tamién con plumas autenticas bien esarrollatas (Sinornitosaurus, microrraptors, Caudipterix, Velocirraptor[1][2], etz), Á més de belas aus con carauteristicas inconfundibles d'os dinosaurios (Confuciusornis, Archaeopterix, etz.). Cuan s'ha feto clatero que las aus yeban d'orichen dinosauriano, s'han abito de clasificar filocheneticament á dintro d'o grupo Maniraptora, e alabez dintro de Tetanurae, Theropoda, Dinosauria, Reptilia, etz.

Taxonomía

Imachen:Confuciusornis.jpg
Confuciusornis, un au d'o periodo Cretazico.

A primera clasificazión zentifica d'as aus la fayoron Francis Willughby e John Ray en o suyo libro Ornithologiae, publicato en o 1676[3]. Carolus Linnaeus modificó la fayena que eban feta en 1758 ta creyar a clasificazión taxonomica que encara s'emplega güei[4].

As aus son categorizatas como una clase con o nombre latín d'Aves dillá d'a primera taxonomía de Linneu. En Taxonomía Filochenetica, as aus s'enchascan en o clado d'os Theropoda (dinosaurios carniboros bipedos)[5]. As aus e la suya orden chirmana, os Crocodilia, en chunto son o zaguer grupo de superbibidors d'o clado Archosauria. Filocheneticament, as aus gosan á definir-se como as deszendents d'un anzestro común, o cual se postula que estió Archaeopterix lithographica[6], dimpués que no s'ha puesto conoxer altro. Archaeopterix, que fayó parte d'a fauna d'o Churasico tardano (d'entre 155 e 150 millons d'años abe), ye l'animal més antigo que se conoxe que encara se'n ha puesto dezir au. Altros pensadors han clasificato como Aves només que aquelas que se fesen més como las mudernas, escluyendo-be a mé sgran parte d'as aus que se conoxen si que per os fósils[7], parzialment tamién ta pribar que bi esen inzertidumbres sobre d'a colocazión de l'Archaeopterix en relazión con os animals tradizionalment ditos dinosaurios teropodos [8].

Adaptazions en os picos ta poder-se alimentar:
A.- Neutariboras
B.- Inseutiboras
C.- Graniboras
D.- Sementeras
E.- Pescataires
F.- Pescataires en arrastrando
G.- Filtradoras
H.- Examinadoras de superfizies
I.- Examinadoras
J.- Rosadoras
K.- Rapiñadoras

Ta clasificar-las, as aus se debiden tradizionalment en tres sozclases: Archaeornithes, Enantiornithes e Neornithes. As primeras, premitibas aus lur bertebras en a coda no s'han fusionato, treito d'as zagueras que son as unicas superbibidoras, con as bertebras d'a coda fusionatas.

Referenzias

  1. (en) Turner, Makovicky, P.J.; and Norell, M.A. (2007). "Feather quill knobs in the dinosaur Velociraptor" (pdf). Science 317 (5845): 1721.
  2. (en) Xu Xing, Zhou Zhonghe, Wang Xiaolin, Kuang Xuewen, Zhang Fucheng & Du Xiangke (2003). "Four-winged dinosaurs from China". Nature (421): 335–340. DOI:10.1038/nature01342.
  3. Del Hoyo, Josep, Andy Elliott & Jordi Sargatal Handbook of the Birds of the World Vol 1 1992. Barcelona: Lynx Edicions, ISBN 84-87334-10-5
  4. {{{títol}}}.((de) online en Göttinger Digitalisierungszentrum)
  5. Livezey, Bradley C. & Zusi, Richard L. (2007): Higher-order phylogeny of modern birds (Theropoda, Aves: Neornithes) based on comparative anatomy. II. Analysis and discussion. Zoological Journal of the Linnean Society 149 (1), 1–95. DOI:10.1111/j.1096-3642.2006.00293.x
  6. Currie PJ & Padian K, {{{títol}}}.
  7. K. Padian, {{{títol}}}.
  8. (en) Phylonames

Enrastres esternos

Biquiespecies
Biquiespecies
Se veiga a información de Biquiespecies sobre Aves.