Ir al contenido

Agüelo

De Biquipedia
(Reendrezau dende Avuela)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
A preferida de l'agüelo (Grootvaders liefste, 1862), olio sobre lienzo d'August de Wilde.

L'agüelo u güelo (d'o latín <aviolu, diminutivo d'AVUS) ye o pai d'a mai u d'o pai d'una persona; ixo ye, o pai de cualsiquiera d'entre os dos prochenitors. A mai d'ixes ye l'agüela u güela de a persona, que ye a forma femenina d'a parabla anterior. Una persona en relación con su agüelo u su agüela ye su «nieto» u su «nieta».

En ribagorzano antes a o parentesco iste tamién se le deciba padrino y padrina,[1] y en a parla de Campo y en a d'a Fueva paíno y maína,[2][3] pero as dos maneras de decir son en desuso.[1][3]

En aragonés, que ye una luenga con firme tendencia a la velarización adebant de diftongo, a pronunciación que mas abunda ye como «agüelo» u «güelo» (femenins: «agüela»/«güela»), si bien se puede sentir tamién con fonema <b> etimolochico («avuelo»/«avuela»), y mesmo variants d'ixa forma, como avolo que se deixa sentir de cabo a cuan en ribagorzano.[2] A propuesta ortografica d'o EFA recomienda que s'escriba «güelo» por no tener tradición historica as formas que representan o fonema <b> en aragonés escrito.[4]

Como os atros parentescos, en aragonés s'introduce con o posesivo atono mi, tu, su, etc. y no pas (u poquetas veces) con o posesivo tonico que por lo de demás ye cheneral en aragonés: Mi agüelo, tu güela, tus güelos, etc. contra os muito mas minoritarios o mío agüelo, a tuya güela, etc. sacando os casos que se meta o posesivo dezaga: l'agüela nuestra.

L'apelativo afectuoso que corresponde a l'agüelo ye yayo, y a l'agüela, yaya. Manimenos, en chistabín y en belsetán s'emplega «paye» y «maye» por cuentas d'as formas chenerals, y en o Viello Aragón (Chacetania y Alto Galligo) conta con prou implantación mas os afectuosos «lolo» y «lola». As formas «paíno» y «maína» tamién teneban función vocativa en fovano y en campés. En garra caso de toz istos as formas familiars no precisan l'articlo: «No sé qué querrá yayo pa cenar», «Yaya lo quereba con locura», «A maína la recuerdo bien guapa o día que tos vaz casar», «Maye diz "parlar", "fillo", "conoixer", pero nusatros ya no'l decim».[5]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 ARNAL PURROY, Mª Luisa, Diccionario del habla de la Baja Ribagorza Occidental -Huesca-; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2003. ISBN 84-8094-052-2
  2. 2,0 2,1 MASCARAY SIN, Bienvenido, Vocabulario del habla de Campo (Ribagorza, Huesca); Prensas Universitarias de Zaragoza + Xordica Editorial. Zaragoza, 2013. ISBN 978-84-96457-87-4
  3. 3,0 3,1 ROMANOS, Fernando y SÁNCHEZ, Fernando. L'Aragonés de A Fueba. Bocabulario y notas gramaticals. Consello d'a Fabla Aragonesa, 1999. ISBN 36-86036-68-2.
  4. Propuesta ortografica de l'ACAR, consultada o 29 d'abril de 2021.
  5. BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-061-0

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Enlaces externos[editar | modificar o codigo]