Sufixo -izo

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O sufixo -izo deriva d'o sufixo latín -ICIUS[1] y se presenta como aumentativo, como diminutivo, (podendo derivar en os dos casos ta valuras peyorativas), y como adchectival. Puede acompanyar a participios cuan actuan como adchectivos. Lochicament en benasqués se pronuncia con seseyo.

Seguntes Brian Mott a expresión superlativa d'os adchectivos se puet conseguir con o sufixo -izo.[2]

Se combina con palabras sufixadas con -au, -ada formando la terminación -adizo (-atizo en aragonés central),[3] que indica "pareixiu con".

Valura aumentativa en adchectivos[editar | modificar o codigo]

  • Altizo:[2] muit alto.
  • Chafaízo:[2] mui esclafau.
  • Fetizo:[4]
  • Fartizo: muit farto por haber minchau muito.[5]
  • Feízo[2] y fierizo[6]: muit fiero.
  • Gordizo:[5]
  • Granizo:[2] muit gran.
  • Mahizo:[2] muit maho.
  • Mesclliso:[4]
  • Pesaízo:[2] muit pesau.
  • Taborniz:[4]
  • Longaniza:[4] (relacionau con l'adchectivo luenga y formau por substantivación)

Valura aumentativa en substantivos[editar | modificar o codigo]

Valura diminutiva en sustantivos[editar | modificar o codigo]

Valura diminutiva-despectiva derivada de sustantivos en latín[editar | modificar o codigo]

  • Callizo: carrera estreita y curta a vegadas entre dos carreras grans, u tamién sin salida. En benasqués ye calleriz[4]

Valura diminutiva-despectiva derivada de verbos en latín[editar | modificar o codigo]

  • Pollizo: derivau d'o latín PULLERE ("chitar" as plantas).

Valura adchectival[editar | modificar o codigo]

Se presenta en sustantivos que mantienen cierto valor adchectival indicando naturaleza u pertenencia.

Deverbativos[editar | modificar o codigo]

A forma feminina d'o sufixo -izo puede fer-se servir en a nominalización y creyar substantivos abstractos de caracter iterativo:[4]

Con participio[editar | modificar o codigo]

A vegadas as palabras formadas son plurals:

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 (es) KUHN, Alwin: El Dialecto Altoaragonés (traducción de l'orichinal de 1935); Xordica Editorial. Zaragoza, 2008. p 232-233 ISBN 978-84-96457-41-6.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 (es) Brian Mott: El Habla de Gistain Instituto de Estudios Altoaragoneses, 1989, pp. 62-63.
  3. (es) Francho Nagore Laín: El aragonés de Panticosa. Colección de Estudios Altoaragoneses, nº 9. Instituto de Estudios Altoaragoneses, 1986. p. 200.
  4. 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 4,18 4,19 4,20 4,21 4,22 4,23 4,24 4,25 4,26 4,27 4,28 4,29 4,30 4,31 (es) José Antonio Saura Rami: Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas. Gara d'Edizions, Institución Fernando el Católico, 2003, pp 314-315.
  5. 5,0 5,1 (es) Chabier Tomás Arias: El aragonés del Biello Sobrarbe. Instituto de Estudios Altoaragoneses (1999).
  6. (es) PARDO ASSO, José, Nuevo diccionario etimológico aragonés (voces, frases y modismos usados en el habla de Aragón); Institución «Fernando el Católico» + Diputación Provincial de Zaragoza + Gara d'Edizions (Ed. Facsímil). Zaragoza, 2002. ISBN 84-8094-101-4
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 (es) Chabier Lozano Sierra: Aspectos Lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca). Gara d'Edizions - Prensas Universitarias de Zaragoza - Institución Fernando el Católico. 2010. p 198.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]