Sublevación de Chaca

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Se conoix con o nombre de Sublevación de Chaca a una sublevación militar con aduya civil que se produció o 12 d'aviento de 1930 en a localidat aragonesa de Chaca, en a comarca d'a Chacetania, protagonizata por a guarnición militar d'ixa ciudat, ta proclamar a Republica en Espanya y derrocar a Monarquía d'Alifonso XIII. O golpe d'estato yera dirichito por dos militars, os capitans Fermín Galán Rodríguez y Ángel García Hernández, y tamién i prenioron parte destacatos politicos d'a redolada de Chaca, como Antonio Beltrán Casaña u Julián Borderas Pallaruelo. Encara que o golpe trunfó en Chaca, no s'adhibioron como yera previsto atras guarnicions militars, y en zagueras o golpe fracasó. Fermín Galán y Ángel García Hernández fuoron fusilatos dimpués d'un chudicio sumarismo, y se convertioron de contino en os simbolos d'a luita d'o republicanismo espanyol dica a proclamación d'a Segunda Republica Espanyola y encara tamién mientres iste rechimen politico.

Antecedents[editar | modificar o codigo]

O rei Alifonso XIII con o ex-dictador Miguel Primo de Rivera en marzo de 1930, que heba dimitito o 29 de chinero.

Luego d'o golpe d'estato militar d'o cheneral Miguel Primo de Rivera en 1923, acceptato por o rei Alifonso XIII y por a dreita politica espanyola, s'establió en Espanya una dictadura, a clamata dictadura de Primo de Rivera. Sindembargo, mientres os anyos 1920, a situación politica y social en Espanya se deterioraba, y en as zagueras anyadas d'a dictadura bi habió muitos conflictos politicos y socials, como os actos de pistolerismo en Barcelona contra os anarquistas d'a Confederación Nacional del Trabajo, que respondioron con una campanya de terrorismo politico, u contra os artilleros de l'Exercito espanyol, que protestaban contra o sistema d'ascensos militars establito por a dictadura, que postergaba a os militars que no yeran d'Infantería, por a suya participación en a Guerra de Marruecos. Con a creixent radicalización politica d'o país, Primo de Rivera, que ya no teneba o soporte reyal, dimitió o 29 de chinero de 1930, y Alifonso XIII nombró nuevo chefe de Gubierno a o cheneral Dámaso Berenguer Fusté, que dica allora (y dende 1924) yera o chefe d'a suya Casa Militar.

O rei li encargó de tornar o país a una situación de normalidat politica dimpués d'o deterioro en as zagueras anyadas d'a dictadura de Primo de Rivera, y o Gubierno d'o cheneral Berenguer prencipió bellas timidas maniobras d'apertura politica, en a clamata sarcasticament Dictablanda por a ezquierda politica, nombre adoptato dimpués por a historiografía ta nombrar iste periodo. Sindembargo, o republicanismo, que dica o golpe d'estato de Primo de Rivera yera una opción cuasi testimonial en o panorama politico espanyol, a prencipios d'os anyos 1930 heba creixito en popularidat, en incorporar no nomás a la ezquierda politica, so que tamién a muitas capas d'o centro politico u mesmo d'a dreita no autoritaria.

Por contra, a Dictablanda, en estar guaire panda en cumplir as suyas promesas de recuperación democratica, fació esclatar os problemas politicos y socials d'o país que heba mascarato a dictadura de Primo de Rivera, y a oposición se enfortió, demanando una amnistía ta delitos politicos comesos mientres a dictadura, a reposición de rechidors, alcaldes, deputatos y senadors en os suyos cargos d'antis d'a dictadura. Berenguer clamó a o cheneral Manuel Goded Llopis, uno d'os mas conoixitos militars conspiradors republicans, ta demandar-li que no se fese garra sublevación. Tamién concedió un amnistía ta os militars d'Artillería que Primo de Rivera heba separato d'o servicio, fueras d'a Miguel Cabanellas Ferrer, Gonzalo Queipo de Llano, Eduardo López Ochoa, José Riquelme u bellatros partecipants en a Santchuanada de 1926.

Sindembargo, en no cumplir os suyos compromisos politicos o cheneral Berenguer, a oposición politica republicana se reunió ta alcordar as accions a emprender, sinyando amás un alcuerdo politico, o clamato Pacto de San Sabastián o 17 d'agosto de 1930 en a ciudat basca de Sant Sabastián.

O Pacto de Sant Sabastián[editar | modificar o codigo]

Niceto Alcalá-Zamora, uno d'os impulsors d'o Pacto de San Sabastián, en una imachen de 1931.
Ta más detalles, veyer l'articlo Pacto de Sant Sabastiánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A ista reunión, promovita por Niceto Alcalá-Zamora y Miguel Maura, asistioron cuasi totas as corrients politicas republicanas, de centro-ezquierda y de centro-dreita, baixo a presidencia de Fernando Sasiaín Brau, o president d'o Círculo Republicano de San Sebastián:

Entre os alcuerdos sinyatos, se trobaba a creyación d'un Comité Revolucionario, presidito por Niceto Alcalá-Zamora, con a finalidat de fer cayer a Monarquía en Espanya y portar a democracia a o país, establindo-ie a Republica. Amás, se dentró en contacto con militars d'ideyas republicanas, que estudeyaban a preparación d'una sublevación militar ta instaurar a Republica. Entre istos militars se trobaban os capitans Fermín Galán Rodríguez y Ángel García Hernández, amás de Ramón Franco Bahamonde, chermano de Francisco Franco Bahamonde y militar de l'arma d'Aviación. Galán y García Hernández estioron os impulsors d'a sublevación en Chaca, y Franco y Gonzalo Queipo de Llano estioron impulsors d'una sublevación en l'aerodromo militar de Cuatro Vientos, amán de Madrit, coordinata con l'anterior.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • (es) Esteban C. Gómez: La insurrección de Jaca. Los hombres que trajeron la República. Ed. ESCEGO (edición personal), Barcelona, 3ª edición, chinero de 2005. ISBN 84-905-5798-7.
  • Juan José Oña Fernández (2008), Los años convulsos. El fotógrafo Alfonso y la sublevación de Jaca., Pirineum.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

L'articlo 15.000 Iste ye l'articlo numero 15.000 de Biquipedia.