Rubus idaeus

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Rubus idaeus
Chordonera
Chordonera
Dominio: Eukaryota
Reino: Plantae
División: Magnoliophyta
Clase: Magnoliopsida
Orden: Rosales
Familia: Rosaceae
Chenero: Rubus
Especie: R.idaeus
Rubus idaeus
L., 1758

A chordonera[1] (Rubus idaeus (L., 1758)) ye un arbusto no lenyoso d'a familia Rosaceae caracterizau por o suyo creiximiento sarmentoso, a presencia de punchas en as ramas y brancas, y por os suyos fruitos en forma de drupa multiple («polidrupa»), muit apreciaus en gastronomía y repostería, que reciben a denominación de chordons.

A especie fa parte d'o chenero Rubus, común con as barzas, con as que lochicament se troba muit emparentada. As caracteristicas morfolochicas d'a chordonera recordan a la suya parient a barza, pero no gosa manifestar un desarrollo tan important como ixaltra, en formando verdugos mas finez y creixendo mas a ran de tierra. Como a resta d'especies de Rubus, as chordoneras tamién se reproducen vechetativament y creyan formacions de muitos individuos chuntos, que reciben o nombre de chordonals.

Distribución[editar | modificar o codigo]

Procedent d'o norte d'Asia y d'Europa oriental (fueras de zonas muit septentrionals). En Aragón ye prou corrient en o Pireneu y en a redolada de Moncayo. Se fa servir, con muita tradición en os lugars que rodian a Moncayo, ta aromatizar vins y licors y tamién ta fer sucos y xaropes.

Descripción morfolochica[editar | modificar o codigo]

Un chordón

O chordón se describe como un matullo de fulla caduca provisto d'un tallo perenne curto y soterranio (u rizoma) a on que se forman anyalment una serie de canyas u percullos. A chordonera mide entre 1 y 2 metros d'altaria[2] y presenta tallos lenyosos redondiatos y con brancas provistas de punchas finas y rectas poco resistents. As fuellas son pinnatas, con 3, 5 u 7 foliolos verdes en l'anverso y blanquinyosos y pilosos por o reverso. Os foliolos son toz sésils u cuasi, fueras d'o que se troba en l'extremo, que tien peciolo.[2]

As flors son blancas, hermafroditas y auto-fértils en a mayoría d'as variedaz. A corola ye formata por 5 petalos poco vistosos y o caliz ye persistent y formato por 5 sepalos. Presenta numerosos estambres libres y tiene cualques ovarios, pero nomás un ovulo fértil, de traza que cada ovario orichinará una drupa chiquinina.

O fruito ye un conchunto de diversas drupas (polidrupa) dito chordón, de color royo no brillant y peludet, que madura de verano u d'agüerro.

O chordón ye muit pareixido d'a mora d'a barza, pero se'n diferencia porque conserva a suya color roya en a matureza, mientres que as moras d'as barzas se tornan negras en o suyo estato maturo.

Farmacolochía[editar | modificar o codigo]

Icono d'aviso medico
Icono d'aviso medico
Advertencia: Biquipedia no ye un consultorio medico.
Si creye que aprecisa d'aduya, por favor consulte con un profesional d'a salut.
Chordons recient replegatos
Fuellas de chordonera

Parti emplegata[editar | modificar o codigo]

Os suyos prencipios activos se troban tanto en as fuellas como en o fruito u as simients.

Composición quimica[editar | modificar o codigo]

Os fruitos contienen un 1-2% d'acidos organicos, d'os cuals un 90% ye acido citrico. Amás, en istos bi ha vitamina C, diversos zucres y pectina. As simients contienen un 24% d'aceite esencial y as fuellas flavonoides, mas que mas glucosidos de kempferol y taninos, os compuestos de fenol d'as fuellas que, como se sabe, tienen función antioxidant y oscilan entre 4,8 i 12,0 mg d'equivalents d'acido galico.

S'ha caracterizato por un numero considerable d'antocianinas, entre as cuals s'ha de destacar cianidin-3-soforosido, cianidin-3-(2(G)-glucosilrutinosido), cianidin-3-sambubiosido, cianidin-3-rutinosido y cianidin-3-xilosilrutinosido.

Usos medicinals[editar | modificar o codigo]

Amás d'estar comestible, d'o fruito se'n obtiene un xarope muit perfumato, colorants y modificadors d'a sabor.

Tradicionalment as fuellas s'han utilizato com a relaxant uterino, como estimulant y en infusión, ta o tractamiento de diarreras y atros trastornos gastro-intestinals. S'ha emplegato tamién en ista forma ta amillorar os simptomas d'os costipatos y en Europa tamién ta facilitar os partos.

Accions farmacolochicas[editar | modificar o codigo]

Toxicidat[editar | modificar o codigo]

As fuellas, debito a o suyo contenito en taninos, pueden producir molestias gastricas en personas predisposatas.

Ecolochía[editar | modificar o codigo]

Os clasicos cuberdons belgas son un lamín que gosa aromatizar-se tipicament con chordons

O chordón vive mas que mas en marguins de tierra de camins, comas en as selvas y terrenos rocosos.[3] En climas atlanticos tenderá a creixer en zonas baixas mientres que en climas calidos lo ferá en zonas mas altas.

Gastronomía[editar | modificar o codigo]

O chordón ye un fruito comestible sobrebueno, una mica mas aceto que a fraga, pero con un taste propio muit caracteristico y intenso. Se fa servir a sobén en pastelería.

Ye o ingredient prencipal d'una d'as mermeladas mas populars.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7
  2. 2,0 2,1 (ca) Oriol de Bolòs i Capdevila et al. Flora manual dels Països Catalans. 2a ed. Pòrtic. Barcelona. 1993 ISBN 84-7306-400-3
  3. DURAN, M., MORGUÍ, M., SALLÉS, M. Viure de la natura Barcelona, 1987. Ed. Kapel ISBN 84-85952-68-5

Bibliografía[editar | modificar o codigo]