Río Uerba

De Biquipedia
(Reendrezau dende Río de la Uerva)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo ye sobre un río aragonés ta atros usos, se veiga Uerba (desambigación).
Uerba
Huerva

La Uerba en Vistabella
Administración
Estaus
Territorios Aragón
Cheografía
Longaria 128 km
Altaria d'o naixedero 1.280 m
Naixedero Fuent Frida
Desembocadura Ebro (Zaragoza)
Hidrolochía
Superficie d'a cuenca 1.020 km²
Cabal meyano 0,84 m³/s
Mapa

A Uerba en Aragón

La Uerba (Huerva en castellano) ye un río aragonés, afluent d'Ebro. Naixe en Fuent Frida, en a sierra d'Orich (Sistema Iberico) en a provincia de Teruel.

Localidaz importants por a on pasa son Vistabella, Villanueva de la Uerba, Muel, Cuart de la Uerba, Cadret, María de la Uerba y Zaragoza a on que desemboca.

En Zaragoza capital le dicen La Uerba, representando un caso de conservación d'o chenero femenín que tienen muitos ríos en aragonés y en latín.

A suya compleganza tien un total de 1.020 km², travesando distintas comarcas aragonesas, con una largaria total de 128 km. dica a suya desembocadura en o río Ebro en a ciudat de Zaragoza.

Toponimia[editar | modificar o codigo]

O hidronimo Uerba se documenta dende o periodo Andalusí como Warba u Baltax. Baltax ye tamién en ixas fuents o nombre d'un territorio con categoría de balad u de iqlim[1] dependient d'a Kūra de Saraqusta y regau por o río homonimo dende Muel dica Saraqusta[2].

S'ha quiesto interpretar este hidronimo a partir d'o celta Olca ("ribera")[3]. Manimenos s'ha visto a existencia d'uns cuantos hidronimos con una radiz pareixida en atras zonas d'o sudueste d'Europa: Orb, Orbieu, Orbi, Orbego, Orballeira, Orvallo, Urbión, especialment concentraus en o norueste d'a Peninsula Iberica y que permiten reconstruir una radiz hipotetica *ORWA[4], sin relación con olca.

Recorrito[editar | modificar o codigo]

La Uerba baixo as carreras de Zaragoza

Naixedero[editar | modificar o codigo]

La Uerba tien o suyo naixedero entre as Sierras Pelarda y de Orich a una altaria de 1.280 m, concretament en o termin municipal de Fuent Frida en a comarca de Xiloca, provincia de Teruel. O puesto exacto a on naixe o río no ye senyalizato, pero se troba nomás a uns 100 m d'a ermita de Nuestra Sinyora de Losiella (actualment en castellano local Ermita de la Virgen de La Silla), asinas que se localiza sin guaire problema.

En iste primer trampo de 40 km entre o naixedero y a localidat de Villafermosa ye a on o río creya un polito soto de ribera.

Campo de Daroca[editar | modificar o codigo]

Salto d'augua de La Uerba en Muel.

La Uerba dentra en a provincia de Zaragoza a traviés de la plana de Campo Romanos (Campo de Daroca), que fa part de la depresión de Calatayú y Mont-albán. D'antes esta zona yera de la cuenca de Xalón pero que dimpués d'un proceso de captura fluvial pasó a desauguar enta La Uerba[5].

En iste sector o río ye muito mas lento y reculle as mayors aportes d'augua d'o suyo recorrito a traviés d'o río Lanzuela y o barranco de Villalpardo. O cabal total que aporta La Uerba a Ebro ye de nomás 67 hectometros cubicos, debito a os poquez afluents que tien y a que as auguas soterranas que reculle son tamién pocas.

Campo de Carinyena[editar | modificar o codigo]

En o Campo de Carinyena cambea de tot o escenario que trescruza La Uerba. O río pasa entre os carrascals que poblan as versants septentrionals d'as sierras de Peco y de Ferrera.

Ye tamién en ista comarca a on se troba un d'os trampos mas politos d'o río, as suyas foces. Mas entabant se troba l'entibo d'as Torcas, o primero d'os que regulan o curso d'o río. Destacable ye tamién Los Calderones, una foz de meyo kilometro amás de Vistabella.

O segundo entibo que bi ha sobre o río se troba tamién en a comarca, l'entibo de Mezalocha, destacando o suyo paisache de calsinera.

En o lugar de Muel se puet veyer un polito salto d'augua en o parque d'a localidat, chunto a la ermita d'a Virchen d'a Fuent, en a que se troban obras de Goya.

Trampo final[editar | modificar o codigo]

A desembocadura de La Uerba

La Uerba dentra en a Comarca Central en o suyo trampo final por o municipio de Mozota. La Uerba dentra por o sud de Zaragoza y pasa chunto a o Parque Gran, ta bels metros mas entabant amagar-se baixo as carreras d'a ciudat dica a suya desembocadura en o río Ebro.

Fauna[editar | modificar o codigo]

Entre as especies que se pueden trobar en La Uerba son o cangrillo de río común (Austropotamobius pallipes), o barbo culirroyo (Barbus haasi), a madrilla (Rutilus arcasii y Chondrostoma toxostoma), especies que sirven d'alimento a o culebrizo (Natrix maura) y a rata d'augua (Arvicola sapidus).

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Juan Antonio Souto Lasala: El poblamiento del término de Zaragoza (siglos VIII-X). Los datos de las fuentes geográficas e históricas. Anaquel de estudios árabes, ISSN 1130-3964, Nº 3, 1992, p 133.
  2. (es) María Jesús Viguera Molins: Aragón musulmán. La presencia del Islam en el valle del Ebro. Mira Editores, 1998. p 27.
  3. (es) Francisco Marco: Lengua, instituciones y religión de los celtíberos, adintro d'o libro Los celtas en el valle medio del Ebro. Caja de Ahorros de la Inmaculada de Aragón, 1989, p 106.
  4. (es) Edelmiro Bascuas: Estudios de hidronimia paleoeuropea gallega. Volumen 51 de Verba: Anexo. Universidade de Santiago de Compostela, 2002. ISBN 8497500261, 9788497500265, p 89.
  5. (es) Prensa Diaria Aragonesa: Los ríos de Aragón. El Río Huerva. El Periódico de Aragón, Diputación General de Aragón, 2005, p 52.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Afluents d'o río Ebro
Marguin izquierda Nela · Xerea · Bayas · Zadoya · Ega · Aragón · Arba · Galligo · Segre
Marguin dreita Oca · Tirón · Nacheriella · Iregua · Leza · Cidacos · Alhama · Queiles · Uecha · Xalón · Uerba · Chiner · Lopín · Aguas · Martín · Regallo · Guadalop · Matarranya