Vlaquia

De Biquipedia
(Reendrezau dende Principato de Vlaquia)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Prencipau de Vlaquia
Ţara Românească
Zemli Ungrovlahiscoi
1317 — 1859
Bandera Escudo d'armas
Situación de Vlaquia
Situación de Vlaquia
Vlaquia en l'anyo 1390 baixo Mircea lo Viello
Capital Câmpulung, Curtea de Argeș, Târgoviște, Bucarest
Idioma oficial
 • Atros idiomas
Eslau eclesiastico
Rumano
Relichión Cristiana ortodoxa
Gubierno Principato
 • Unificación d'os voivodatos locals baixo Basarab I
 • Unión con o principado de Moldavia baixo Alexandru Ioan Cuza 24 de chinero de 1859

Vlaquia (Țara Rumânească en rumano antigo, Zemli Ungrovlahiscoi en eslau eclesiastico) estió un principato d'a baixa Edat Meya que s'estendillaba por as tierras habitatas por vlacos que bi ha entre os Carpatos y o baixo Danubio y que perduró baixo ocupación otomana dica a unión con o Principato de Moldavia que condució a la formación de Rumanía, dentro d'a cual Vlaquia actualment ye una rechión historica conoixita como Ţara Românească.

Vlaquia y Moldavia, principatos con clase dirichent vlaca a lo norte d'o Danubio amaneixioron en a baixa Edat Meya en un tiempo en o que o Reino d'Hongría y o segundo Imperio Bulgaro yeran en decadencia y teneban conflictos armatos primero con os mongols y dimpués con os tartres y otomans. Manimenos Vlaquia y Moldavia pronto habioron de resistir a presión de l'Imperio Otomán, que acabó por prener o control d'os principatos vlacos, a penar d'a fura resistencia de voivoz como Vlad Ţepeş y Esteban lo Gran. Os habitants de Vlaquia conoixioron una intensa explotación baixo o rechimen d'os griegos fanariotas que os otomans ninviaban ta os principatos rumanos. O proceso d'aumento de l'autonomía y dimpués d'independencia de Vlaquia y Moldavia s'explica por a intervención de l'Imperio Ruso y a creyación d'un estato-tampón entre imperios.

Historia[editar | modificar o codigo]

Orichen[editar | modificar o codigo]

Vlaquia y Moldavia representan as primeras formacion estatals importants d'os vlacos a lo norte d'o Danubio, continadors d'os dacorromans que quedoron baixo dominio de diferents pueblos barbaros dende que Aurelián abandono Dacia y la prenioron os godos primero y os hunnos dimpués, seguitos por os eslaus, avaros y bulgaros. Os dacorromans y dimpués vlacos mantenioron a luenga romanica y part d'a suya cultura de radices daca y latina principalment en os Carpatos principalment como pastors transhumants que conviviban con os eslaus d'o primer Imperio Bulgaro. A eslavización d'os vlacos a lo norte d'o Danubio no progresó como a lo sud d'o Danubio y s'aturó a causa d'a invasión d'os hongaros, que creyoron un poderoso reino catolico en Panonia y l'actual Transilvania y tamién por a contina entrata dende l'este de pueblos turquicos d'as estepas como os pazinacos y os cumans, que conviviban con os vlacos.

En o sieglo XIII os hongaros prenen o control de Vlaquia pa protecher-sen d'os tartres-mongols. O voivot Basarab, dimpués de vencer a lo rei d'Hongría en 1330 creya un estato ortodoxo independient con metropolitano en Argeş en 1359.

Os otomans invadioron Vlaquia en 1395. Se creya una cruzata cristiana con hongaros y franceses que ye derrotata en Nikipol en 1396, y dende ixe inte o voivot de Vlaquia ha de pagar un tributo a los otomans. Vlaquia quedará como un estato tampón entre o reino d'Hongría y l'Imperio Otomán. Os hongaros fracasoron debant os otomans en 1444 en Varna y en 1448 en Kosovo.

En 1459 o voivot Vlad Ţepeş se niega a pagar tributo a los otomans y Vlaquia encomienza a resistir a invasión otomana primer con o refirme d'Hongría. En 1462 os otomans derrotan a Vlad Ţepeş y posan a lo suyo chirmán de voivot. En 1476 os hongaros posan a Vlad Ţepeş como voivot pero ye derrotato por os otomans, que dominarán Vlaquia dica o sieglo XVIII.

Dominio Otomán[editar | modificar o codigo]

O rechimen otomán no suposó una ocupacion militar de tot o principato, pero os otomans cosiraban o nombramiento de voivotz. Os vlacos se rebelan contra os otomans con Mihai Viteazu ("Miguel o valient", "Miguel o bravo"), que estando voivot de Vlaquia en 1593, se converte en principe de Transilvania en 1599 y se fa nombrar voivot de Moldavia en 1600. Por primera vegata os tres principatos son unitos baixo una mesma autoridat nativa, pero ye derrotato en 1601 y os autriacos esclafan a revuelta vlaca en 1601.

Dende o setio de Viena en 1683 os otomans encomienzan a reblar en Europa debant de l'Imperio Austriaco primero y dimpués de l'Imperio Ruso. Os otomans pretenden reforzar as suyas posicions en Moldavia y Vlaquia y substituyen os voivotz por hospodars fanariotas, griegos de Costantinoble. Os hospodars son nombratos dreitament por o soldán por tres anyatas. O rechimen fanariota ye a saber-lo d'explotador.

En 1718 por o tractau de Passarowitz os austriacos s'apoderan d'o Banato y Oltenia. En o tractau de Belgrado de 1739 Oltenia se reintegra en Vlaquia.

Os exercitos rusos entran por primera vegata en Moldavia en a decada de 1760. Os rusos conquieren temporalment Buchac, Moldavia, Vlaquia y en 1772 entran en Bulgaria. O tractau de Küçuc-Kaynarca en 1774 atorga a lo zar de Rusia o dreito d'advertencia a lo soldán sobre Moldavia y Vlaquia. O tractau permitió que os boyardos feudals vlacos obtiengan en 1802 que os hospodars fuesen nombratos por siet anyatas y que a destitución y nombramiento se fese d'alcuerdo con os gubiernos otomán y ruso.

En 1806 as tropas rusas con enchaquia d'a destitución de l'hospodar de Vlaquia invaden os principatos y por o tractau de Bucarest en 1812 Rusia obtién Besarabia.

Entre rusos y otomans[editar | modificar o codigo]

Os principatos de Moldavia y Vlaquia se convertioron en estatos tampons entre os dos imperios. En 1821 i habió una revuelta en os principatos obra de Tudor Vladimirescu, que dende Oltenia ye a la cabeza d'una revuelta social y nacional y tamién obra d'una sociedat secreta griega con base en Odesa que prebaba de liberar a los ortodoxos d'os Balcans. Os rebels vlacos en Bucarest dan la culpa d'a situación a los fanariotas.

Os otomans tornan a controlar a situación pero o rechimen fanariota ya ha deixato d'existir. A convención d'Akkerman de 1826 entre rusos y turcos substituye o estatuto por un condominio: os hospodars autotonos serán esleitos por siet anyatas y sozmesos a l'aprobación d'o soldán y o zar. En 1827 os rusos y turcos tornan a estar en guerra dica que o tractau d'Adrianopoli en 1829, que adchudica as bocas d'o Danubio a Rusia y cambeya o estatuto d'os principatos, que serán gobernatos por principes vitalicios y prenen autonomía administrativa total.

Amés os reglamentos organicos de 1830 preveyen que cada principato tienga una Constitución aprobata por Sant Petersburgo y Costantinoble y dimpués por l'Asamblea (De propietarios). O nuevo rechimen se posa en marcha mientres as tropas rusas ocupan Moldavia y Vlaquia (y evacuarán en 1834). Os principes gobiernan d'astí enta debant cosiratos por os consuls de Rusia.

En abril de 1848 o principe Sturza de Moldavia supera tres días achitación social en Iaşi, pero en Bucarest esclata en chunio una revolución que obliga a lo principe Bibescu a formar un gubierno provisional.

As tropas rusas entran en Moldavia en chulio, y en septiembre tamién en Vlaquia chunto con os otomans. A convención ruso-otomana de Balta-Liman de mayo de 1849 suspende os reglamentos organicos y fa tornar a lo sistema de nombramiento d'os hospodars.

Unión de Vlaquia con Moldavia y autonomía[editar | modificar o codigo]

En 1853 l'exercito de l'Imperio Ruso tornó a invadir Moldavia y Vlaquia, l'Imperio Otomán lis declaró a guerra y dimpués facioron o mesmo Francia y Gran Bretanya, que no quereban que l'Imperio Ruso sustituise a l'Imperio Otomán como potencia que dominaba a zona. As potencias occidentals atacan Crimea y prenen Sebastopol. Por o Tractau de París de 1856 Rusia entrega as bocas d'o Danubio a l'Imperio Otomán y cede bels territorios esgallatos de Buchac (Besarabia d'o Sud) a lo principato de Moldavia pa que tienga salita a la Mar Negra. S'alcuerda que o estatuto d'os principatos siga redefinito por una conferencia internacional. Tanimientres os Reglamentos organicos, permiten que i haiga unas eleccions en 1857: os unionistas ganan tanto en Moldavia como en Vlaquia. A convención de París de 1858 opta por o compromís que os principatos unitos de Vlaquia y Moldavia tiengan cadagún un principe autotono, un gubierno, una asamblea, con un tribunal de chusticia común. Pero en 1859 as dos asambleas esleyen por unanimidat a lo mesmo principe Alexandre Ion Cuza. A unión ya ye un feito, y l'Imperio Otomán lo reconoixe en 1861.

Alexandre Cuza, que ha recibito una educación francesa, fa prener una constitución bonapartista y preba de modernizar o país, por o que una coalición de liberals y conservadors l'obliga a abdicar en 1866. Ion Bratianu convence a l'alemán Carl Von Hohenzollern-Sigmaringen que accepte o puesto de principe y ye proclamato en mayo de 1866. con o nombre de Carol I. Se aprueba una nueva Constitución en chulio y lo nombre de "Rumanía" se fa oficial. O soldán da a suya aprobación en octubre.