Ontina

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Una mata d'ontina d'a especie Artemisia campestris.

Ontina u antina ye una denominación chenerica que s'emplega en Aragón ta referir a un conchunto d'especies diferents de hierbas silvestres de baixa altaria, propias de terrenos aridos y de gran insolación, que tienen como caracteristica común de formar matetas de port baixo, que no gosan superar os 50 cm d'altaria, muit ramificadas dende a base. A denominación popular «ontina» careix de garra significau taxonomico, y s'emplega, en no basando-se si que en a morfolochía externa aparent, ta designar especies que perteneixen a cheneros y dica familias taxonomicas muit diferents y que no guardan garra parentesco d'entre ellas.

Plantas que reciben ista denominación son dominaderas en bels paisaches d'a cheografía aragonesa, especialment en a depresión d'Ebro, en a extremadura aragonesa y en os Monegros, en do as extensions desarboladas forman un paisache caracteristico de paramera y semidesierto en do que lo maximo estrato vechetacional ye el d'os arbustos de clima mediterranio como chinestras, tamarizas y aliagas, que siempre i apareixen de forma esparza u en corroldos chicoz, en contrastando-ie con as extensions mayors que son ocupadas por un tornallo de suelo espullau con hierbas ramificadas y bien adaptadas con o clima seco, con a salinidat d'o substracto, y con a solana.

As especies que predominan d'entre as «ontinas» en Aragón son cualques miembros d'o chenero Artemisia (A. campestris,[1] A. herba-alba,[1] etc.), hierbas d'os cheneros Bupleurum (B. rigidum[1]) y Santolina (S. chamaecyparissus[1]) y bellas altras. Puntualment, dada l'amplitut de significaus que gosa cobrar o termino, puede sentir-se decir como ontinas a plantas de morfolochía pareixida que usualment omne clamaría por bel nombre mas achustau, como lo sisallo.[1]

Importancia tradicional[editar | modificar o codigo]

A mayoría d'«ontinas» son especies de plantas bien adaptadas a lo clima mediterranio seco, perens u semi-perens que s'ixecan d'as parts aerias en o verano pero guardan as parts soterranias (belunas, con tuberclos u radices-reservorio) y reverdeixen en brostando en as epocas benignas. Ista capacidat ta «reviscolar» en as epocas de precipitacions mas abundants ha feito siempre que as ontinas contasen con gran importancia en os tiempos d'a transhumancia en Aragón, cuan as ramadas transhumants feban a hibernada en os ontinars d'a Tierra Plana, en os que as uellas i trobaban sustento d'hibierno que os ganaders achustaban en arriendo, ta dimpués tornar-se-ne con a transhumancia primeral cara t'a Montanya cuan a nieu i deschelaba. Á demés, as ontinas, as chinestras y as aliagas yeran, per mal de faltar-ie lenya, lo material que emplegaban os pastors montanyeses ta escalfar-se en hibierno en Tierra Plana, pus en rancando-las ye con el que forniban as fogueras.

Con a modernización d'os sistemas agricolas, que han permeso de meter cuantiosas hectarias d'antigos ontinars en regano en os municipios d'a val d'Ebro, o tipo de practicas de pastoreyo extensivo que se feba d'antes en l'actualidat se tornarían inviables per no poder-se mantener as grans ramadas que antes i heba con as reservas de mont d'ontinar que queda enguán.

Imáchens[editar | modificar o codigo]

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7