Oclusivas xordas intervocalicas

De Biquipedia
(Reendrezau dende Oclusiva xorda intervocalica)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

As oclusivas xordas intervocalicas son as consonants P, T y K, fonemas xordos y oclusivos que existiban en latín. En muitas zonas de l'Imperio Romano d'Occident teneban tendencia a sonorizar dando B, D y G. En rumano y dialectos italianos meridionals se conservan xordas. En gallaico-portugués, astur-leyonés, castellano, occitán, francés, francoprovenzal y dialectos noritalicos sonorizan y se creye que ye por substrato celta. As lenguas celtas actuals tienen como caracteristica a sonorización d'estos fonemas indouropeus.

Consonants oclusivas xordas intervocalicas en mozarabe[editar | modificar o codigo]

As desapareixidas parlas mozarabes presentaban diferencias en o grau de conservación y sonorización, igual que adintro d'os dialectos italianos.

Tradicionalment s'ha considerau que existiba una resistencia a a sonorización en bel dialecto mozarabes, como o mozarabe levantín. En este caso se puede pensar en substrato ibero. De feito bel linguista creye en base a palabras como canuto y marchito que o mozarabe levantín dende Granada ta Valencia teneba resistencia a sonorizar as oclusivas xordas intervocalicas.

Extendendo este punto de vista tamién s'ha considerau que en a val d'Ebro se conservaban as xordas intervocalicas. Manimenos bel autor moderno interpreta que o mozarabe d'a val d'Ebro sonorizaría como norma cheneral.[1]

Leopoldo Peñarroja argumenta que en l'alfabeto arabe a Ṭā enfatica y a Qāf no representaban en a transcripción d'as palabras patrimonials realizacions xordas sino sonoras. D'esta traza os fitonimos como turiquntiyah s'interpretarían como drogontea (<DRACONTEA), y o fitonimo xansu aguwinu, derivato de ABSINTHIU AQUINU en sería revelador.

Consonants oclusivas xordas intervocalicas en aragonés[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Consonants oclusivas xordas intervocalicas en aragonésveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

L'aragonés y o gascón encara que sigan en Europa Occidental tienen resistencia a la sonorización y conservan muitos casos de xordas intervocalicas latinas. Dentro de l'aragonés l'aria con mayor frecuencia de conservación ye l'aragonés central, y dentro d'o gascón o gascón pirenenco. Se sabe que existiban mas casos de conservación en l'aragonés d'os sieglos XI y XII pero que ya heban sonorizau palabras que conservan a xorda en aragonés central; tamién se sabe que en ixos tiempos Ribagorza yera una zona de sonorización d'as oclusivas xordas. A sonorización en elementos romances dentro de textos latinos d'a epoca de Remiro I d'Aragón se produciba en poquez casos, pero en textos d'a epoca d'Alifonso I se produciba en a mayor parte d'os casos, y mesmo casos de hipercorrección. Se creye que a resistencia a la sonorización ye por substrato basco-aquitano. Cuan en tiempos de Pero III d'Aragón queda fixada a scripta aragonesa en l'Alto Aragón y val d'Ebro o luengache escrito representa palabras con sonorización.

En aragonés central, mozarabe levantín, italiano central y meridional y en rumano a conservación d'a oclusiva xorda entre vocals fa que o participio siga d'o tipo -ato, -ata, -ito, -ita, -uto, -uta, con perda secundaria d'a vocal o en o caso d'o rumano y ausencia d' -uto, -uta en aragonés y mozarabe por estar en a zona iberorromanica, mes conservadera en lo verbal.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Leopoldo Peñarroja Torrejón: Romance nativo del valle del Ebro y de la Frontera Superior de Al-Ándalus. Aragón en la Edad Media XX, 2008

Veyer tamién[editar | modificar o codigo]