Monesterio de Leire

De Biquipedia
(Reendrezau dende Monesterio de Leyre)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Monesterio de Leire

Anvista de l'actual entrada principal d'o monesterio de Leire.
Situación cheografica
Estau
País
'
Adreza
Coordenatas
Archidiocesi
Diocesi
Arcipestrau
Información cheneral
Advocación
Culto Cristianismo
Orden Orden de Sant Benedet
Rector
Vicario parroquial
2.º Vicario parroquial
Mosen
Propietario
Administrador
Director
Coste {{{coste}}}
Vesitable
Altaria
Pisos
Amplaria
Largaria
Superficie
Diametro
Aforo
Altaria s.r.m.
Atras
Alcance
Iluminación
Potencia
Arquitectura
Tipo Monesterio
Estilo
Función
Catalogación
Materials
Construcción
Construcción Sieglo IX
Fundador
Inicio
Fin
Inauguración
Destrucción
Arquitecto
Incheniero estructural
Incheniero de servicios
Incheniero civil
Atros
Premios
Pachina web
Localización
Monesterio de Leire ubicada en Navarra
Monesterio de Leire
Monesterio de Leire
Monesterio de Leire en Navarra

O monesterio de Leire, monesterio de Leyre, monesterio de Sant Salvador de Leire u monesterio de Sant Salvador de Leyre ye un monesterio situato en a sierra de Leire u sierra de Leyre (tamién clamata sierra d'Errando) en l'actual termin municipal de Yesa, en Navarra.

Ye situato en un plano d'ixa sierra, con anvistas a lo entibo de Yesa, sobre o río Aragón, dencima de l'antigo Camín de Sant Chaime Aragonés.

Citato en o sieglo IX, as partis mas antigas de l'edificio actualment existent son d'os sieglos X a XII, d'estilo romanico.

O monesterio lo han cedito actualment a los flaires d'a Orden de Sant Benedet, que estioron amás a mas os suyos fundadors, antis d'a plegata a lo monesterio d'os flaires de Cistels, que tenioron o monesterio bels sieglos.

Historia[editar | modificar o codigo]

Os suyos orichens[editar | modificar o codigo]

L'abside principal y dos absidiolos en o monesterio de Leire.

A sierra de Leire ye a mán d'un territorio muit romanizato mientres a ocupación d'istas tierras por l'Imperio Romano. Asinas, a o piet d'a sierra de Leire, en Liédena, chunto a la Foz de Lumbier en o río Irati, bi ha una important villa romana, bi ha restos arqueolochicos en a Canal de Berdún, Sangüesa y d'atros lugars, a menos de 5 km de distancia d'a seu d'o monesterio de Leire. Dende os sieglos III u IV, ista rechión fue tamién profundament cristianizata.

Ye una zona de rocas calsinosas, con muitas cuevas y una espesa vechetación d'arbustos de tipo mediterranio,[1] carrascas arbustibas sobretot, que dende os primers intes d'o Cristianismo fueron ocupatas por armitans, con a cual cosa a suya agrupación en un monesterio fue natural en os intes posteriors a una invasión como la d'os musulmans en o sieglo VIII.

A primera cita historica d'o monesterio ye de l'anyo 848, con enchaquia d'a vesita a lo reino de Pamplona de Sant Eulochio de Cordoba.[2] Sindembargo, se considera falsa a cita de 842, seguntes la cual o monesterio recibió, en donación d'o rei de Navarra Enneco Ariesta, os lugars de Yesa y Benasa.[1] Luis Javier Fortún diz que a primera cita d'o lugar ye en una carta de Sant Eulochio de Cordoba a lo bispe de Pamplona Guilesindo, o 15 de noviembre de 851.[1]

Sindembargo, ye de suposar que o monesterio yera anterior, como o propio monesterio de Sant Per de Ciresa, ta alcanzar l'esplendor de que charra Sant Eulochio de Cordoba d'iste zaguer, con mas d'un centenar de monches y una nutrita biblioteca, difícil d'acumular en no mas de trenta anyadas, y como d'atros monesterios d'ista redolada pirenenca, como o de Ciellas. José María Lacarra, en a suya Historia de Navarra, charra d'a influencia sobre a redolada d'os carolinchios, posiblement a traviés d'a calzata romana que trescruzaba la Val d'Echo, dende Biarn por o Puerto Palo ta l'actual Zaragoza. Sindembargo, Fortún apunta que no se puet estender sin mas a presunción d'a influencia carolinchia a d'atros monesterios navarro-aragoneses. E ixo por a redota sufrita en 816 y en 824 por os francos en os Pireneus y a presa d'os suyos chefes, Eblo y Aznar.[3] Amás a mas, os nombres que cita Sant Eulochio de Cordoba en os suyos escritos son d'orichen visigodo u bien autoctonos navarros, y unicament Chuan ye un nombre que se troba a lo norte y a lo sud d'os Perinés.[4]

Asinas, as influencias carolinchias en o monesterio de Leire no son probatas, sino meras deduccions, testimonios indirectos u difícils de contrimuestrar, como as teorías que charran de l'orichen d'estilo carolinchio d'un premitivo monesterio anterior a lo sieglo X.[4]

A desamortización y l'albandón[editar | modificar o codigo]

En 1836, con a desamortización de Mendizábal, s'albandonó o monesterio, dica 1954, cuan tornoron os monches benedictinos d'o monesterio de Santo Domingo de Silos.[2]

A suya influencia cultural y politica[editar | modificar o codigo]

En a Edat Meya[editar | modificar o codigo]

O monasterio de Leire estió un foco de difusión d'o navarro-aragonés substituyindo o basco. Este proceso de romancización talment continaba a latinización que s'heba produciu en a epoca d'os romanos. Os lugars arredol d'o monesterio de Leire se convertioron en una d'as arias principals d'o romance navarro. En o monesterio de Leire s'escribiba en latín y en tiempos mes tardanos en navarro.

En a Edat Contemporania[editar | modificar o codigo]

Huei o monesterio de Leire ye o que identifican como simbolo suyo os navarros cristianos de tendencias conservadoras y espanyolistas, en oposición a lo monesterio d'Aralar, que se considera mas ligato a los navarros bascoparlants independentistas.

Leyenda de Sant Birila[editar | modificar o codigo]

Seguntes charra a leyenda, Sant Birila yera un abat d'o monesterio que fue a una fuent amanata, hue clamata Fuent de Sant Birila, ta portar augua a lo monesterio. Una vegata en ixe lugar, s'encantó mientres escuitaba o canto d'un rosinyol, pensando en o misterio cristiano d'a eternidat. Dimpués se dió cuenta que yera tarde, y corrió ta o monesterio, antis d'a nueit.

Sindembargo, cuando plegó d'o monesterio, descubrió que no conoixeba a dengún d'os monches, porque heban pasato tres sieglos dende a suya vesita a la fuent. Asinas pudo comprender o misterio d'a eternidat cristiana.

Bibliografía consultata[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 (Fortún, 1994:73)
  2. 2,0 2,1 Monesterio de Leire en Romanico Aragonés.com.
  3. (Fortún, 1994:74)
  4. 4,0 4,1 (Fortún, 1994:75)

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]