Idioma siciliano

De Biquipedia
(Reendrezau dende Idioma secilián)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Siciliano
Sicilianu
Atras denominacions: {{{atrasdenominacions}}}
Parlau en: Italia
Rechión: Sicilia
Centro y sud de Calabria
Sud de Pulla
Etnia: Sicilianos
Parladors: 4 800 000[1]
Posición: {{{clasificación}}} (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: Indoeuropea

  Italicas
   Romanz
    Romanz oriental
     Italorromanica
      Siciliano

Estatus oficial
Oficial en: Garra país
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en: {{{reconoixiu}}}
Regulau por: Sin de regulación
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2 scn
ISO 639-3 {{{iso3}}}
SIL scn
Extensión d'o Siciliano

Lo siciliano[2] (sicilianu) ye una luenga romanz charrata en a isla de Sicilia, en o sud d'Italia. Muitos autors enamplan lo concepto de luenga siciliana a toz es dialectos italianos extremo-meridionals charratos tamién en a peninsula italica, prencipalment en o centro-sud de Calabria, en l'extremo sud de Cilento (sud de Campania) y en Salento (Pulla meridional).[3]

Ye parte d'a mesma continuidat lingüistica de l'italiano (luengas perteneixients a lo grupo italorromanico) y desciende d'o latín vulgar, presentando un substrato italico (siculo) y griego antigo, y, como cualsequier atro idioma, tamién influencias de superstrato, derivatas tanto d'as de demás variants italorromanicas como de atras continuidaz lingüisticas neolatinas mes leixanas (galorromanicas y iberorromanicas) y tamién de continuidaz no romances (prencipalment griego bizantinas y, en en menor mida, arabes).[4]

Tiene una rica historia y literatura y un extenso vocabulario con mes de 250 000 parolas y ye celebre per la suya escuela poetica siciliana de l'Alta Edat Meya, con autors como Giacomo da Lentini u Ciel d'Alcamo, los cuals influyioron significativament en a escuela poetica toscana d'o Dolce Stil Novo y en autors como Dante Alighieri, en o sieglo XIII.[5] Lo siciliano tenió tamién una fuerte influencia en a formación d'a luenga maltesa, mes que mes dica finals d'o sieglo XVIII.

Ista luenga, en o Libro Royo d'Unesco, ye clasificata como luenga que corre risgo d'extinción.

L'uso d'o siciliano como luenga charrata en familia u entre amigos ye muit común en tota la rechión; menos común ye lo suyo uso en ocasions oficials y en a forma escrita.

Los mayors escritors y poetas d'a literatura en luenga siciliana son: Giovanni Meli, Nino Martoglio, Domenico Tempio, Alessio di Giovanni, Ignazio Buttitta, Leonardo Sciascia y Andrea Camilleri, entre atros.

Descripción lingüistica[editar | modificar o codigo]

Fonolochía[editar | modificar o codigo]

Per un proceso d'oclusión d'as vocals zarratas /*e, *o/ lo sistema vocalico d'o sicilián ye un sistema pentavocalico /*i, *ɛ, *a, *ɔ, *u/ (evolucionato a partir d'o sistema protorromanz /*i, *e, *ɛ, *a, *ɔ, *o, *u/), lo siguient cuadro resume la evolución dende lo latín clasico a lo sicilián:

Latín Ī Ĭ Ē Ĕ Ā Ă Ŏ Ō Ŭ Ū
Protorromanz i e ɛ a ɔ o u
Siciliano i ɛ a ɔ u

Eixemplos de luenga escrita[editar | modificar o codigo]

Un hombre charrando siciliano.

Lu Patri Nostru[editar | modificar o codigo]

Patri nostru, chi siti 'n celu,
Sia santificatu lu vostru nomu,
Vinissi prestu lu vostru regnu,
Sempri sia fatta la vostra Divina Vuluntati
Comu 'n celu accussì 'n terra.
Dàtinillu sta jurnata lu panuzzu cutiddianu
E pirdunàtini li nostri piccati
Accussì comu nuautri li rimittemu ê nostri nimici
E nun ni lassati cascari ntâ tintazzioni,
ma scanzàtini dû mali.
Ámin.

Extracto de Antoniu Venezianu: Celia, Lib. 2[editar | modificar o codigo]

(~1600)

Non è xhiamma ordinaria, no, la mia
è xhiamma chi sul'iu tegnu e rizettu,
xhiamma pura e celesti, ch'ardi 'n mia;
per gran misteriu e cu stupendu effettu.
Amuri, 'ntentu a fari idulatria,
s'ha novamenti sazerdoti elettu;
tu, sculpita 'ntra st'alma, sì la día;
sacrifiziu lu cori, ara stu pettu.

Extracto de Giovanni Meli: Don Chisciotti e Sanciu Panza (Cantu quintu)[editar | modificar o codigo]

(~1800)

Stracanciatu di notti soli jiri;
S'ammuccia ntra purtuni e cantuneri;
cu vacabunni ci mustra piaciri;
poi lu so sbiu sunnu li sumeri,
li pruteggi e li pigghia a ben vuliri,
li tratta pri parenti e amici veri;
siccomu ancura è n'amicu viraci
di li bizzari, capricciusi e audaci.

Extracto de Ninu Martogliu: Briscula 'n Cumpagni[editar | modificar o codigo]

(~1900)

—Càrricu, mancu? Cca cc'è 'n sei di spati!...
—E chi schifiu è, di sta manera?
Don Peppi Nnappa, d'accussì jucati?
—Misseri e sceccu ccu tutta 'a tistera,
comu vi l'haju a diri, a vastunati,
ca mancu haju sali di salera!

Referencias[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Wikipedia
Wikipedia
Ista luenga tien a suya propia Wikipedia. Puetz vesitar-la y contribuir en Wikipedia en siciliano.


Luengas romances
Aragonés | Arrumano | Astur-leyonés | Castellano | Catalán | Corso incluindo o gallurés | Chudeocastellano | Dalmata | Francés incluindo o diasistema d'as luengas d'oïl con o Borgonyón, Campanyés, Franco-Contés, Galó, Lorenés, Normando (Guernesiés, Jèrriais y Anglo-normando), Petavín-Santonchés, Picardo y Valón | Francoprovenzal | Friulán | Gallego | Istriot | Istrorrumano | Italiano | Ladino | Ligur | Lombardo | Meglenorrumano | Napolitán | Occitán incluindo o gascón y l'aranés | Piemontés | Portugués | Rumanche | Rumano | Sardo incluindo o sasarés | Siciliano | Veneciano