Fonetica d'o catalán

De Biquipedia
(Reendrezau dende Fonetica catalana)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A fonetica d'o catalán presenta caracters propios que individualizan bien esta luenga en relación a las vecinas. A fonetica catalana se diferencia d'a fonetica aragonesa en l'ausencia de diftongación d'as vocals curtas latinas Ŏ y Ĕ.

Fonetica vocalica[editar | modificar o codigo]

No diftongación d'as Ĕ y Ŏ curtas tonicas: , cent, cel, front, os. A Ŏ curta se conserva como O ubierta, manimenos a ɛ ubierta no deriva d'a Ĕ curta tonica latina.

  • Casos que en deriva:
    • Debant de l: mel, fel, cel, gel, espelma.
    • Debant de u que deriva de –d, CE, CI y TI latinas: peu, deu, preu, correu, fideu.
    • Debant de rr y r seguitas de consonant no labial: ferro, terra, papaterra, cobert, obert, hivern, merda, govern, quadern, etern, infern, y formas rizotonicas de perdre, encertar, despertar, governar.
    • Debant de grupo romanico -N'R-: divendres, tendre.
    • Debant de u procedent de V latina: lleu, y formas rizotonicas de llevar.
  • Casos que no en deriva y deriva de Ē larga y Ĭ corta.
    • Debant de l: pel, estrel, candela.
    • Debant de r+consonant: verd, julivert, gerra.
    • Debant de grupo románico n’r: cendra.
    • Palabras hereu, dèbil, pesta.

Reducción d'a Ĕ y Ŏ curtas tonicas debant de yod:

Caita d'as vocals finals atonas, fueras de –A:

Fonetica consonantica[editar | modificar o codigo]

Caita d'as consonants intervocalicas –C- debant de E y I, y -TY- debant l'accento:

  • VICINUS > veí ("vecín" u "vecín" en aragonés).
  • COQUINA > COCINA > cuina ("cocina").
  • SATIONE > saó ("sazón").
  • RATIONE > raó ("razón").
  • PRETIU-M > preu ("pre").

Palatalización d'a L- inicial latina:

  • LUPU > llop ("lobo" u "lupo" en aragonés).
  • LUMINE > llum ("lumbre" u "luz" en aragonés).
  • LACIU > llaç ("lazo" u "ligallo" en aragonés).

Asimilación d'os grupos –MB- y –ND- en –m- y –n-:

  • PLUMBU > plom ("plomo").
  • FUNDA > fona ("funda").
  • MANDARE > manar ("mandar").

Desaparición d'a -n final romanica:

  • CAMINU > camí ("camín").
  • MANU > ("man").

Solución –u d'as consonants o grupos finals –TY-, -C debant de E y I:

  • PRETIU-M > preu ("pre").
  • VOCE-M > veu.
  • IACE-T > jau ("chace").
  • DIXI-T > diu ("dice").

Solución -u d'a consonant -D cuan queda en posición final por cayer as vocals finals, feito que tamién se troba tamién en aragonés oriental:[1]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Javier Terrado Pablo: Los participos ribagorzanos en -áu, -éu, -íu. Caplletra, 32.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]


A fonetica en aragonés y atras luengas romances
aragonés | astur-leyonés | castellano | catalán | francés | galaicoportugués | italiano | occitán | rumano


Gramatica d'o catalán
Fonetica Accentuación · Fonetica · Fonolochía
Morfolochía Adverbios · Articlos definius Articlo salau · Articlos indefinius · Chenero · Conchuncions · Determinants · Numerals · Numero · Pronombres (Pronombre personal) · Pronombres adverbials · Prefixo · Sufixo · Preposicions · Verbos (Locucions verbals, Construccions verbo-nominals · Verbos incoativos)
Sintaxi Concordancia · Estilo directo · Estilo indirecto · Inversión · Negación · Sintagma adchectival · Sintagma nominal · Sintagma verbal · Orden de pronombres · Voz pasiva · Oracions de relativo · Oracions completivas · Oracions temporals · Oracions causals · Oracions finals · Oracions consecutivas · Oracions concesivas · Oracions condicionals · Oracions comparativas · Oracions con infinitivo
Lexicolochía Cultismos · Lexico (Americanismos · Arabismos · Aragonesismos · Castellanismos · Celtismos · Chermanismos · Escandinavismos · Superstrato francico · Galicismos · Goticismos · Helenismos · Italianismos · Leyonesismos · Lusismos · Mozarabismos · Neerlandismos · Occitanismos · Persismos · Tudesquismos · Turquismos) · Semicultismos
Ortografía Normas ortograficas d'o catalán