Edurne Pasaban

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Edurne Pasaban
Edurne Pasaban, 2010.
Edurne Pasaban, 2010.
Información personal
Naixencia 1 d'agosto de 1973
Tolosa, Guipuzcua
Sitio web Pachina oficial
Esporte Alpinismo
Premios
Medalla d'oro al Merito Esportivo[1]
Títols
14 ueitomils

Edurne Pasaban Lizarribar (Tolosa, Guipuzcua, 1 d'agosto de 1973)[2] ye una alpinista basca y a primera muller en a historia en puyar a os 14 ueitomils (montanyas de mas de 8.000 metros) d'a planeta y a venteno primera persona. Remató o suyo reuto en 9 anyos, dende a suya primera puyata a un ueitomil en o Everest o 23 de mayo de 2001 dica a zaguera en o Shisha Pangma o 17 de mayo de 2010.

L'alpinista sudcoreana Oh, Eun-Sun reclamaba haber puyato antis a istas 14 tucas, encara que a la fin decidioron dar a razón a la basca.[3] Les siguen l'austriaca Gerlinde Kaltenbrunner, con 13 ueitomils (encara que toz sin d'aduya d'oxicheno) y a italiana Nives Meroi con 11, escalatos siempre con o suyo hombre, Romano Benet.

Dimpués d'isto, mantiene o suyo suenio de tornar a o Everest, o primer "ueitomil" que escaló en 2001, pero, en ista ocasión, sin d'oxicheno.[4]

L'alpinista guipuzcuana tien por un regular entre os suyos prencipals patrocinadors a o programa de Televisión Espanyola (TVE) "Al filo de lo imposible", que l'ha acompanyato en as suyas zagueras ueito puyatas.

Biografía[editar | modificar o codigo]

Everest

Ye incheniera tecnica industrial. Realizó dimpués un máster de negocios en a Escuela Superior d'Administración y Dirección de Empresas (ESADE) de Barcelona.[2] Dimpués, treballó mientres de cuatre anyos en a interpresa familiar adedicata a la construcción de maquinaria,[2] a la vegata que entrenaba en o centro Kemen de Lazkao.

En l'actualidat reside y treballa en Barcelona dando conferencias sobre superación personal en ESADE, se prepara ta obtener o títol d'entrenador personal y s'entrena de forma diaria tres o cuatre horas en o Centro d'Alto Rendimiento de Sant Cugat (Barcelona). A mas, ye propietaria d'a casa-restaurant de turismo rural Abeletxe, situata en Zizurkil (Guipuzcua).[2]

Inicios en l'alpinismo[editar | modificar o codigo]

Makalu

A suya afición por a montanya prencipió dende bien choven gracias a os suyos pais. A os 14 anyos prencipió a escalar en roca en o club de montanya de Tolosa y a moniquet se fue ficando en o mundo de l'alpinismo fendo china-chana puyatas de mayor dificultat, en os Pireneus, os Alpes (en os dos gosaba pasar as suyas vacanzas), os Andes y o Himalaya. En 1989, a os 16 anyos, viachó por primera vegata a os Alpes, a on que puyó a o Mont Blanc (4.810 metros), a o Cervino (4.478 m.) y a o Mont Rosa (4.614 m.). Con nomás 17 años arribó a la tuca d'o Vulcán Chimborazo, de 6.310 m. En 1994, con 21 anyos, atra vegata en Ecuador, a o Chimborazo le sumó o Cotopaxi (5.897 m.), o Tungurahua (5.016 m.) y o Guagua Pichincha (4.971 m.). En 1996 se tresladó enta a Cordelera Blanca de Perú y entre atras montanyas puyo a o Ishinca (5.530 m.) y l'Urús (5.495 m.).

En 1998 viachó por primera vegata a o Himalaya con o club de montanya de Tolosa y miró de conquerir o suyo primer ueitomil, o Dhaulagiri (8.167 m.), pero habió de renunciar en mancar bels 272 metros ta a tuca por a gran cantidat de nieu acumulata, tardando diez anyos (dica o 1 de mayo de 2008) en poder plegar a ista tuca.

Puyatas a ueitomils en o Himalaya[editar | modificar o codigo]

Cho Oyu
Lhotse

O 23 de mayo de 2001 Edurne Pasabán plega a la tuca d'o suyo primer ueitomil, o Everest (8.848 m.), con aduya d'oxicheno artificial, por a Vía d'o Collato Sud, chunto con Silvio Mondinelli, Mario Merelli, Iván Vallejo y Dawa II Sherpa.

Yera o suyo tercer intento, dimpués de desistir en dos expedicions anteriors (en 1999 y 2000), por cuestions meteorolochicas, por a Vía Mallory y sin d'oxicheno suplementario, a zaguera d'ellas ya con Mondinelli y Merelli.

Se convertiba en a tercera muller espanyola en puyar o Everest dimpués d'a leridana Araceli Segarra, qui lo consiguió en 1996 con oxicheno artificial, y a pontevedresa Chus Lago, que lo fació en 1999 sin d'oxicheno.

En octubre de 2001 miró por segunda vegata d'escalar o Dhaulagiri (8.167m) chunto con os alpinistas Carlos Soria, Pepe Garcés, Silvio Mondinelli y Mario Merelli, atra vegata sin exito. Lo facioron por a versant Norte. O pior estió cuan, tornando a mirar de fer tuca, Garcés muere en esvarar-se y cayer ta o vueito.

Dimpues encabezó en o mesmo mes un equipo que miró de rescatar os calabres de cinco montanyers bascos y navarros que heban muerto en o Pumori (en o Himalaya), misión que habioron d'albandonar debito a o gran peligro de torrocatas.

O 16 de mayo de 2002 sumó o suyo segundo ueitomil, o Makalu (8.465 m.), en fer tuca chunto a Silvio Mondinelli, Mario Merelli y Carlos Pauner. Puyando por a “Vía d'os franceses”. Mientres d'o trekking d'aproximación a o campo base heban estato interceptatos por un grupo de guerrillers maoistas, que les desichioron pagar una cantidat de diners.

Intenta sin exito l'Annapurna por a paret Sud ixa mesma temporata, en companyía de Mondinelli, Merelli, Pauner, Abele Blanc y Kristian Kuntner.

O 5 d'octubre d'ixe 2002, plega a la tuca d'o Cho Oyu (8.201 m.) chuunto a Juanito Oiarzabal, Iván Vallejo y José Ramón Aguirre Marrón. Se converte alavez en a espanyola con mas "ueitomils".

Gasherbrum
Gasherbrum I u Hidden Peak
K2
Nanga Parbat
Broad Peak

En 2003 logró cumplir os suyos tres obchectivos: fació tuca o 26 de mayo en o Lhotse (8.516 m.) con Vallejo y Ion Goikoetxea, o 19 de chulio plegó a o Gasherbrum II (8.035 m.) con Oiarzabal, Bereziartua y Aguirre y una semana dimpués, o 26 de chulio, a o Gasherbrum I (8.068 m., tamién conoixito como Hidden Peak), con Juanito Oiarzabal y Bereziartua. En istas dos zagueras puyatas le acompanya por primera vez un equipo d'Al filo de lo imposible.

Dende alavez programó con Oiarzabal a puyata a l'anyo siguient a o K-2 (8.611 metros), en o que gravoron un documental ta o programa "Al filo de lo imposible". Iste seteno ueitomil y venteno primero de l'alavés lo consiguioron chunto con Juan Vallejo y Mikel Zabalza o 26 de chulio de 2004 por o dito Espolón d'os Abruzzos. En o descenso a Edurne se le cheloron dos falanches d'os dos didos segundos d'os piez y a Juanito Oiarzabal d'os diez didos d'os suyos piez, que habioron d'estar amputatos en os dos casos semanas mas tardi en a Mutua d'Accidents de Zaragoza (MAZ), clinica especializada en a conchelación de miembros, a on que estioron internatos mientres de quince días.

Ye una d'as cinco mulleres -a calendata de mayo de 2010- que han puyato a o K2, chunto con a italiana Nives Meroi, a chaponesa Yuka Komatsu, a coriana Oh, Eun-Sun y a noruega Cecilie Skog, que encara vive, pues a gran mayoría d'as mullers que plegoron a ista tuca morioron en a baixata u en puyatas posteriors a atros monts, como a gran escaladora polaca Wanda Rutkiewicz.

Marchó atra vegata ento o Himalaya y o 20 de chulio de 2005 escaló o Nanga Parbat (8.125 m.), en companyía de Josu Bereziartu, Marianne Chapuisat, Ester Sabadell y Iván Vallejo. A ideya orichinal d'a expedición yera intentar dimpués o Broad Peak, pero a dureza d'a expedición a o Nanga y l'anuncio de malas condicions climatolochicas les facioron desistir d'o suyo segundo obchectivo. En tornar a casa cayó en una depresión mientres d'un anyo y meyo que cuasi le fa albandonar o suyo intento d'estar a primera muller en puyar a os 14 ueitomils.

Dimpués de recuperar-se, o 12 de chulio de 2007 consiguió o suyo nueno ueitomil en rematar a puyata a o Broad Peak (8.047 m.), encara que falló en o suyo intento de puyar a o Shisha Pangma (8.046 m.).

L'1 de mayo de 2008 plegó a la tuca d'o Dhaulagiri (8.167 m.) y o 5 d'octubre de 2008 a la tuca d'o Manaslu (8.156 m.), chunto con Alex Txikon, Asier Izaguirre, Mikel Zabalza, Ester Sabadell (que tenió conchelacions en cuantos didos), Ferrán Latorre, Juanjo Garra y os xerpas Muktu, habitual en as expedicions de Pasaban dende 1998, y Pemba. Dimpués de fer tuca en o Manaslu, sumaba o suyo decenoprimer ueitomil d'os catorce existents, igualando los que teneban alavez l'austriaca Gerlinde Kaltenbrunner y a italiana Nives Meroi.

Dimpués de rematar a puyata se le presentó a oportunidat de puyar a p Shisha Pangma (8.046 m., en China), sin conseguir-lo, debito atra vegata a la climatolochía adversa, lo que podría haber estato o suyo decenosegundo ueitomil. Ista vegata Edurne Pasaban y o suyo equipo quereban puyar-lo por a versant sud (a rota britanica), dimpués d'os dos fracasos d'anyos anteriors por a versant norte.

En zaguerías de marzo de 2009 Edurne Pasabán marchó enta Nepal chunto con os suyos companyers d'expedición con l'obchectivo d'escalar o Kangchenjunga, o primero d'os tres "ueitomils" que le mancaban. Le acompanyoron en a puyata Juanito Oiarzabal, Ferrán Latorre, Alex Txikon, Asier Izaguirre, Jorge Egocheaga, Pasang Sherpa y Zangmu Sherpa. Pasabán tenió una traqueobronquitis, lo que fació que empioró as suyas capacidaz dica que plegó l'agotamiento o segundo día d'a baixata.[5] Latorre ye o primero en fer tuca, arredol d'as 14:45 d'o 18 de mayo, Oiarzabal, Pasabán, Izaguirre y Pasang lo facioron dos horas dimpués, a una hora considerata masiau tardana ta asegurar-se una baixata sin problemas. Txikon s'heba tornato en comprebar que se les fería de nueiz en a baixata,[6] y Egocheaga había tenido que descender el día anterior al campo base al padecer bronquitis, cuando ya se encontraba en el campo-4 (a 7.700 metros de altitud). Edurne Pasabán se convirtió asinas en a cuatrena muller en plegar a la cima, dimpués de l'anglesa Ginette Harrison (en 1998), l'austriaca Gerlinde Kaltenbrunner (en 2006) y a sudcoriana Oh, Eun-Sun (7 de mayo de 2009), que sumaba con iste o suyo deceno "ueitomil", encara que beluns son en descusión.[7] No existe constancia de que lo lograra a famosa alpinista polaca Wanda Rutkiewicz, desapareixita en 1992 cuan intentaba a puyata por a cara sudueste d'iste perigloso mont, d'a que no han tornato 40 d'os montanyers que intentoron a suya ascensión, a mayoría por causa d'os muit frecuents lurtes. Dimpués de fer tuca durmioron en o campo-4, dimpués de mas de 24 horas d'esfuerzo. A o día siguient, cuan continaban a baixata, Edurne Pasabán, agotata, sintió que as fuerzas l'albandonaban y reconoixe que gosó pensar en reblar.[8] Logró rematar a baixata gracias a o esfuerzo d'os suyos companyers y a l'oxicheno proporcionato por Oriol Riba,[9] miembro d'atra expedición. En dita baixata tanto ella como Alex Txikon tenioron conchelacions, que obligoron a o suyo internamiento en a clínica MAZ[10] y d'as que se recuperoron satisfactoriament.[11]

Con a tuca d'o Kangchenjunga Pasaban se convirtió en a primera muller en puyar 12 "ueitomils". Tres días antis heba puyato a ista montanya Oh Eun-sun, que alavez sumaba 10 "ueitomils". Gerlinde Kaltenbrunner igualó dos días dimpués a Pasabán en fer tuca en o Lhotse. Nives Meroi, que miraba tamién de plegar a la tuca en o Kangchenjunga y sumar o suyo decenosegundo ueitomil, habió de renunciar en tener suyo hombre, Romano Benet, con qui siempre escala, grieus problemas fisicos. Veyendo a suya desavantalla y as pocas asperanzas de pronta recuperación d'o suyo marito, declaró en o verano de 2009 que no continaría mirando de convertir-se en a primera muller en puyar os catorce ueitomils.[12]

En agüerro de 2009 Pasabán, chunto con Ferrán Latorre, Alex Txikon, Asier Izaguirre, Pasang Sherpa y Zangmu Sherpa,[13] intentó por cuatrena vegata a puyata a o Shisha Pangma (8.046 m), sin exito, debito a las malas condicions meteorolochicas.[14] A decisión d'albandonar o intento coincidió con a muerte de Roberto Piantoni, miembro d'una expedición italiana con la que heban compartito o campo base. Os miembros d'a expedición de Pasabán s'unioron a os companyeros de Piantoni en a faina de recuperar o suyo cuerpo.[15]

O 17 d'abril de 2010, arredol d'as 10:30 hora espanyola (3,45 horas mas en Nepal), plegó a la tuca de l'Annapurna (8.091 m.), chunto con Asier Izaguirre, Alex Txikon, Joao Garcia y Nacho Orviz.[16] A tuca de l'Annapurna, que Edurne ya heba intentato con anterioridat en mayo de 2007, estió o suyo decenotercer ueitomil.

O 17 de mayo de 2010 puyó, en lo que yera o cinqueno intento d'Edurne, a o Shisha Pangma, rematando asinas os 14 ueitomils.[17] Plegó a la tuca con os suyos companyers d'expedición Asier Izaguirre, Alex Txicon y Nacho Orviz, tres miembros d'una expedición italiana (Mario Panzeri, Michele Compagnioni y Alberto Magliano), y cuantos miembros d'atras dos expedicions, espanyola y chaponesa, respectivament.[18]

Os 14 ueitomils puyatos[editar | modificar o codigo]

Ueitomils por orden cronolochico[editar | modificar o codigo]

Dhaulagiri
Manaslu
Kangchenjunga
  1. Everest (8.848 m.), China/Nepal, 23 de mayo de 2001
  2. Makalu (8.465 m.), China/Nepal, 16 de mayo de 2002
  3. Cho Oyu (8.201 m.), China/Nepal, 5 d'octubre de 2002
  4. Lhotse (8.516 m.), China/Nepal, 26 de mayo de 2003
  5. Gasherbrum II (8.035 m.), China/Pakistán, 19 de chulio de 2003
  6. Gasherbrum I (8.068 m.), China/Pakistán, 26 de chulio de 2003
  7. K2 (8.611 m.), China/Pakistán, 26 de chulio de 2004
  8. Nanga Parbat (8.125 m.), Pakistán, 20 de chulio de 2005
  9. Broad Peak (8.047 m.), China/Pakistán, 12 de chulio de 2007
  10. Dhaulagiri (8.167 m.), Nepal, 1 de mayo de 2008
  11. Manaslu (8.156 m.), Nepal, 5 d'octubre de 2008[19]
  12. Kangchenjunga (8.598 m.), India/Nepal, 18 de mayo de 2009
  13. Annapurna (8.091 m.), Nepal, 17 d'abril de 2010
  14. Shisha Pangma (8.027 m.), Tibet, 17 de mayo de 2010

Ueitomils por anyos[editar | modificar o codigo]

Shisha Pangma

A cursa por estar a primera muller en puyar a os 14 ueitomils[editar | modificar o codigo]

Logros y premios[editar | modificar o codigo]

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Pasaban recibe la medalla de oro al mérito deportivo de manos de Zapatero.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Datos biograficos en a web d'Edurne Pasaban
  3. La primera es Edurne
  4. 4,0 4,1 As, mayo de 2010, Pasabán recibirá medalla Mérito Deportivo tras escalar los catorce ochomiles
  5. [1] Noticia d'EFE en El País, recontando as condicions d'a puyata y a baixata
  6. (es) ¡¡¡Edurne Pasaban hace cumbre en el Kangchenjunga!!!» - Basabide - Blogs. El Correo Digital
  7. 7,0 7,1 (en) [2] pachina d'a web mounteverest con comentario sobre as tucas d'Oh en descusión
  8. [3] Noticia en o Diario Basco sobre a baixata d'o Kangchenjunga
  9. [4] Noticia sobre a baixata d'o "Kang" y l'aduya de Riva
  10. [5] pachina web d'o hespital MAZ de Zaragoza con información sobre Edurne Pasabán
  11. [6] Entrevista a Edurne Pasabán apareixita en Europa Press o 3 de chunio de 2009
  12. (en) Entrevista con Nives Meroi o 17/ago/2009 [7]
  13. (en) información en MountEverest sobre os companers de Pasaban y as fainas de recuperación d'o cuerpo de Piantoni
  14. Breu noticia d'o intento de Pasabán a o Shisha en 2009 en Desnivel
  15. (en) Noticia en MountEverest sobre a repatriación d'o cuerpo de Piantoni
  16. Pasaban corona el Annapurna
  17. Noticia d'a puyata a o Shisa Pangma en El Correo
  18. Noticia en ExplorerWeb
  19. [8] Noticia en El País
  20. [9] noticia d'a puyata a o "Kang" en Desnivel
  21. Orden citato seguntes de:Oh Eun-sun, revisión d'o 4 d'agosto de 2009, 08:06 UTC.