Diftongo

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Un diftongo (d'o latín diphthongus, y iste d'o griego δίφθογγος) ye a unión de 2 vocals en una mesma silaba, estando lo menos una d'ellas feble (zarrada), igual tiene l'orden. Eixemplos: fiero, boira. Cuan se complegan tres vocals en una mesma silaba (seguindo l'orden zarrada-ubierta-zarrada), tenemos un triftongo, como en ueito. Un hiato se produz cuan se troban dos vocals fuertes, u cuan s'achuntan una fuerte y una feble y a vocal feble siga accentuada. Dos vocals fuertes adchacents no fan nunca un diftongo; se deseparan en silabas distintas.

En aragonés, as vocals ubiertas u fuertes (a, e, o) y as vocals zarradas u febles son (i, u). Os termins "ubierta" u "zarrada" fan mención a la posición d'os organos articulatorios.

Fonetica[editar | modificar o codigo]

Foneticament, as propiedaz d'as vocals cambean cuan son en contacto en un diftongo y la uno prene bellas trazas foneticas de la otro. Antiparte, cadaguna das vocals se gosa fer mas curta.

Menas de diftongos en aragonés[editar | modificar o codigo]

Formaus por dos vocals febles diferents[editar | modificar o codigo]

Istos diftongos, clamaus diftongos homochenios, se forman cuan s'achuntan as dos vocals febles (i, u):

  • [iu] como en piularpiu-lar
  • [ui] como en fuinafui-na

Formaus por una vocal fuerte y una feble[editar | modificar o codigo]

En achuntar-sen una vocal fuerte u ubierta (e, a, o) y una feble u zarrada (i, u), siempre que a feble no siga tonica (como en Caín), se fa un diftongo.

Pendendo en a secuencia d'as vocals en a silaba, se puet charrar de dos subtipos de diftongos:

Diftongos decreixients: formaus por una primera vocal fuerte y una segunda feble. En ista mena de diftongos os organos articulatorios pasan d'una posición ubierta enta unatra mas zarrada.

  • [ei] como en feitofei-to
  • [ai] como en aireraai-re-ra
  • [oi] como en boiraboi-ra
  • [au] como en maularmau-lar
  • [eu] como en yeuguaseu
  • [ou] como en prouprou

- Diftongos creixients: formaus por una primera vocal feble y una segunda fuerte. En ista mena de diftongos os organos articulatorios pasan d'una posición zarrada enta unatra mas ubierta.

  • [ie] como en anieblara-nie-blar
  • [ia] como en ansiasan-sias
  • [ia] como en ansiasan-sias
  • [iu] como en viudabiu-da
  • [ua] como en auguaau-gua
  • [uo] como en cuotacuo-ta
  • [ue] como en buenbuen
  • [ui] como en fuigofui-go