Chodigos

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Chodigos
יהודים (Yehudim)
Chodigos ortodoxos
Población total
13,155,000[1]
Rechions con comunidaz importants
Israel 5,393,000[1]
Estaus Unius 5,275,000 [1]
Francia 490,000 [1]
Canadá 374,000 [1]
Reino Uniu 295,000 [1]
Rusia 225,000 [1]
Archentina 184,000 [1]
Alemanya 120,000 [1]
Australia 104,000 [1]
Brasil 96,000 [1]
Ucraína 77,000 [1]
Sudafrica 72,000 [1]
Hongría 49,000 [1]
Mexico 40,000 [1]
Belchica 31,200 [2]
Países Baixos 30,000 [2]
Italia 28,600 [2]
Chile 20,700 [2]
Belarrusia 18,200 [2]
Uruguai 18,000 [2]
Suiza 17,900 [2]
Turquía 17,800 [2]
Venezuela 15,400 [2]
Suecia 15,000 [2]
Espanya 12,000 [2]
Irán 10,800 [2]
Rumanía 10,100 [2]
Letonia 9,800 [2]
Austria 9,000 [2]
Azerbaichán 6,800 [2]
Dinamarca 6,400 [2]
Panamá 5,000 [2]
Idiomas
Luengas chodigas historicas
- Hebreu · yiddisch · ladino · atras
Luenga liturchica
- Hebreu · arameu
Atras luengas parlatas
- Os idiomas vernaclos de cada país incluyindo entre atros anglés, hebreu, yiddisch, y ruso.
Relichión
Chudaísmo
Pueblos relacionaus
Arabes y atros pueblos semiticos
Mapa

Os chodigos, chudigos u chudeus (en hebreu:יְהוּדִים, Yehudim; yiddisch: ייִדן, Yiden) son os seguidors d'o chudaísmo u os miembros d'o pueblos chodigo (tamién conoixita como «nación chodiga» o «fillos d'Israel»), un grupo etnico-relichioso descendient d'os antigos hebreus u israelitas u de personas convertitas a o chudaísmo en diversos momentos historicos.

A visión d'os israelitas y dimpués d'os chodigos d'a suya propia cualidat de grupo humán ye una visión diferent seguntes epocas. Asinas, a Biblia ya charra d'os chodigos como d'un pueblo, o pueblo d'Israel, que ye unito por a suya fe relichiosa común, encara que os arqueologos u mesmo a Biblia tamién dicen que en os periodos mas antigos parte d'os chodigos teneban practicas relichiosas politeistas. Antiparte, ye controvertita a propia noción d'un pueblo chodigo como comunidat luego d'a diaspora chodiga dimpués d'a destrucción d'o Templo de Cherusalem.

Etimolochía d'a denominación[editar | modificar o codigo]

A denominación en diferents luengas d'Europa Occidental provién d'o latín IUDAEUS, que significa habitant d'a tierra de Chudea, y que o mesmo latín ampra de l'arameu meyo Y'hūdāi, que corresponde a lo plural hebreu Yehudim, en o suyo orichen con o significato de "miembro d'a tribu de Chudah", con eponimo en o cuatreno fillo de Chacob.

En navarro-aragonés a evolución lochica de l'acusativo IUDAEUM sería chudeu con sufixo -eu, pero se troba poco, por eixemplo en bella versión d'os fueros d'Aragón u en bel texto en romanz navarro relativo a Tudela. En aragonés medieval s'escribe cuasi siempre jodio/judio y en chistabín se documenta chodigo.

Ye posible que esta anomalía tienga relación con a interferencia con l'adchectivo chudiego, chudiega (derivatos d'o latín IUDAICUS, IUDAICA), y con a denominación d'as simients d'a leguminosa Phaseolus vulgaris ("chodigas"), on podría haber-ie epentesi antihiatica. Alwin Kuhn veye que a evolución d'a parola chodiga puet estar influenciata por pareixito con a parola xordiga.[3]

Divisions etnicas chodigas[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Divisions etnicas chodigasveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Un chodigo en oración en una sinoga en Irán en 1999.

As divisions etnicas chodigas fan referencia a las diferents comunidaz chodigas d'o mundo que pueden distinguir-sen dentro d'os pueblos de relichión chodiga. No totas as comunidaz chodigas comparten costumbres culturals, relichiosos, culinarios, lingüisticos, ecetra. Unas y atras amuestran diferencias locals y bellas formas d'interpretar bels preceptos.

Dimpués de tornar d'o exilio en Babilonia en Tierra Santa i heba una diferenciación entre samaritanos y los que se consideroron a ellos mesmos los chodigos de verdat.

En tiempos de l'Imperio Romano a diaspora chodiga de partiba en dos ambitos culturals: Diaspora occidental en l'Imperio Romano y Diaspora oriental en l'Imperio Persa Sasanida. En a Edat Meya la división prencipal yera entre chodigos de paises cristianos u europeus y chodigos de países musulmans. Los chodigos de países musulmans yeran mes lumerosos y i heba comunidaz d'orichen oriental chunto con comunidaz de l'antiga diaspora occidental d'Hispania y Africa. Una clasificación d'as comunidaz historicas de relichión chodiga puet estar:

Referencias[editar | modificar o codigo]