Carta Europea d'as Luengas Rechionals u Minoritarias

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

   Estaus fundadors d'o Consello d'Europa

   Miembros posteriors

En verde fosco, os miembros que han sinyau y ratificau a Carta, en verde claro los miembros que l'han sinyada pero no l'han ratificada, en blanco los que ni l'han sinyada ni ratificada

A Carta Europea d'as Luengas Rechionals u Minoritarias ye un tractau europeu (CETS 148) preso en Estrasburgo lo 5 de noviembre de 1992 ta la defensa y promoción de todas as luengas d'Europa que careixen de ran d'oficialidat, u que mesmo estando oficials en belún d'os sinyants no'n son en atros, u que estando oficials en o sinyant ye en manifiesta febleza.

O Consello d'Europa tien como fin cusirar os dreitos humans y a democracia pluralista, meyant o dreito. En fan parte mas estaus que no los d'a Unión Europea.

Se calcula que si fa u no fa 40 millons de ciudadans d'a Unión fan servir por un regular una luenga rechional u minoritaria historica.[1] Seguntes informes d'a Unesco bi ha mas de 30 luengas europeas menazadas,[2] ye por isto que encara que se fa servir o termino de luenga minoritaria gosa estar un eufemismo de luenga minorizada, que no'n son sinonimos.[3] Os estaus trigan as luengas con as que s'embrecan y o suyo grau de compromís.

Estaus sinyants[editar | modificar o codigo]

Se describen as luengas con as que s'embrecan, pero cadaguna en diferents graus que no se describen. En o cuadro d'a dreita las luengas autoctonas que no constan como protechidas. Encara que ista Carta busca la protección d'as luengas europeas, a churisdicción d'os estaus europeus s'aplica ta atros idiomas minorizaus en atros continents.

Estaus sinyants d'a Carta Europea d'as Luengas Minoritarias u Rechionals
Estau Calendata sinya Calendata ratificación Calendata vigor Luengas obchecto de protección Luengas autoctonas no protechidas
Albania - - - Griego, macedonyo y romaní
Alemanya 5-11-1992 16-9-1998 1-1-1999 Danés (Schleswig-Holstein), alto sorabo (Saxonia), baixo sorabo (Brandemburgo), frisón (Schleswig-Holstein y Baixa Saxonia), Baixo saxón (Bremen, Hamburgo, Mecklemburgo-Pomerania Occidental, Baixa Saxonia y Schleswig-Holstein) y romaní. Luxemburgués
Andorra - - -
Armenia 11-5-2001 25-1-2002 1-5-2002 Asiriano, yezidi, griego, ruso y kurdo
Austria 5-11-1992 28-6-2001 1-10-2001 Croata (Burgenland), esloveno (Carintia, Estiria), hongaro (Burgenland y Viena), checo (Viena), eslovaco (Viena), romaní (Burgenland)
Azerbaichán - - -
Belchica - - - Luxemburgués
Bosnia-Herzegovina 7-9-2005 - - Macedonyo y romaní
Bulgaria - - - Turco y romaní
Croacia 5-11-1997 5-11-1997 1-3-1998 Italiano, serbio, hongaro, checo, eslovaco, carpato-rusín y ucrainés. Romaní, esloveno y rumano[4]
Chequia 9-11-2000 15-11-2006 1-3-2007 Polaco (Moravia-Silesia) y eslovaco. Romaní
Chipre 12-11-1992 26-8-2002 1-12-2002 Armenio.
Dinamarca 5-11-1992 8-9-2000 1-1-2001 Alemán (Chutlandia). No ye aplicable ni a o feroés (Islas Feroe) ni a o gronlandés (Gronlandia) que ya tienen un alto grau de protección.
Eslovaquia 20-2-2001 5-9-2001 1-1-2002 Bulgaro, croata, checo, alemán, hongaro, polaco, romaní, carpato-rusín y ucraninés.
Eslovenia 3-7-1997 4-10-2000 1-1-2001 Romaní, italiano y hongaro.
Espanya 5-11-1992 9-4-2001 1-8-2001 As reconoixidas como oficials en os estatutos d'autonomía y a resta que istos estatutos protechen y emparan: Catalán (Catalunya, Islas Balears, y Aragón),[5] Valenciano (País Valenciano),[6] euskera (País Basco y a parti bascofona de Navarra), gallego (Galicia), occitán (Catalunya), asturiano (Asturias), leyonés (Castiella y Leyón),[7] aragonés (Aragón).[5][8]

Amazigh (Ceuta y Melilla), asturleyonés (Cantabria),[9] murciano (Murcia) y extremenyo (Extremadura).[10]

Estonia - - - Ruso y romaní
Finlandia 5-11-1992 9-11-1994 1-3-1998 Sami, sueco, romaní y atras luengas sin territorio. Carelio (Carelia)
Francia 7-5-1999 - - Indicará las luengas en as que s'aplique. alemán, bretón, catalán, corso, euskera, francoprovenzal, luxemburgués, occitán y romaní. Fuera d'o continent entre atras luengas indichenas: warao (Guayana Francesa), luengas caribe (San Martín), shimaore (Mayotte), tamil (Reunión)
Cheorchia - - - Arameu, armenio y azerín
Grecia - - - Romaní, turco, gagauz
Hongría 5-11-1992 26-4-1995 1-3-1998 Croata, alemán, rumano serbio, eslovaco y esloveno. Romaní
Irlanda - - -
Islandia 7-5-1999 - -
Italia 27-6-2000 - - Romaní. Proteche atras luengas minoritarias, encara que no ha ratificau a Carta.[11]
Letonia - - - Livonio, ruso y romaní
Liechtenstein 5-11-1992 18-11-1997 1-3-1998 Declara que no bi'n ha de luengas minoritarias.
Lituania - - - Livonio, ruso, polaco y romaní
Luxemburgo 5-11-1992 22-6-2005 1/10/2005
Malta 5-11-1992 - -
Macedonya d'o Norte 25-7-1996 - - Romaní
Moldova - - - Romaní
Mónegue - - - Occitán, italiano
Montenegro 22-3-2005 15-2-2006 6-6-2006 Albanés y romaní.
Noruega 5-11-1992 10-11-1993 1-3-1998 Sami. Romaní
Países Baixos 5-11-1992 2-5-2996 1-3-1998 Frisón (Frisia), baixo saxón, romaní y yiddisch.
Polonia 12-5-2003 - - Caixubo, romaní
Portugal - - - Romaní. Encara que no ha ratificau a carta reconoixe de traza oficial o mirandés[12] (Asturleyonés)
Reino Uniu 2-3-2000 27-3-2001 1-7-2001 cornico (Cornualla, Anglaterra), Galés (Galas), gaelico escocés (Escocia), irlandés (Irlanda d'o Norte) y escocés (Escocia y Irlanda d'o Norte). castellano (Chibraltar) y romaní
Rumania 17-7-1995 29-1-2008 1-5-2008 Albanés, armenio, bulgaro, checo,croata, alemán, griego, italiano, yiddisch, macedonyo, hongaro, polaco, romaní, ruso, carpato-rusín, serbio, eslovaco, tartaro, turco y ucraninés.
Rusia 10-5-2001 - - Arameu, Romaní, ucraninés, belarruso, armenio, alemán, cazaco, sami
San Marino - - -
Serbia 22-3-2005 15-2-2006 1-6-2006 Albanés, bosnio, bulgaro, hongaro, romaní, rumano, carpato-rusín, eslovaco, ucrainés y croata. Macedonyo
Suecia 9-2-2000 9-2-2000 1-6-2000 Sami, finés, meänkieli, romaní chib y yiddisch (as dos zagueras sin territorio).
Suiza 8-10-1993 23-17-1997 1-4-1998 Rumanche y italiano. Francoprovenzal, romaní y yiddisch. Tamién o francés y alemán en zonas do son minoritarias.[4]
Turquía - - - Abkhasio, Arameu, armenio, azerín, cabardo, cheorchiano, cazaco, kurdo, romaní y tartaro
Ucraína 2-5-1996 19-9-2005 1-1-2006 Belarruso, bulgaro, gagauz, griego, yiddisch, tartaro (Tartaros de Crimea), moldavo, alemán, polaco, ruso, rumano, eslovaco y hongaro. Romaní

[13][14]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Luengas rechionals y minoritarias d'a Unión Europea. Education and Training. 18 de chulio de 2007.
  2. Josep Romeu. Aplicación en l'Estau espanyol d'a Carta Europea d'as Luengas Rechionals u Minoritarias. Pachina 39
  3. (es) Javier Ortiz: El dedo en la llaga. 2 d'agosto de 2008.
  4. 4,0 4,1 O Consello d'Europa publica o tercer informe sobre as luengas minoritarias de Croacia y Suiza. Linguamón. 2 d'abril de 2008.
  5. 5,0 5,1 "LEI 10/2009, de 22 d'aviento, d'emplego, protección y promoción d'as luengas propias d'Aragón. Boletín Oficial d'Aragón num. 252, de 30 d'aviento de 2009"
  6. [1] Aplicación d'a Carta en Espanya, Segundo ciclo de supervisión. Estrasburgo, 11 d'aviento de 2008. A.1.3.28 pag 7 ; A.2.2.5 pag 107
  7. O leyonés será obchecto de protección especifica por parti d'as institucions por a suya particular valor adintro d'o patrimonio lingüistico d'a Comunidat. A suya protección, emplego y promoción serán obchecto de regulación.Estatuto d'autonomía de Castiella y Leyón. Articlo 5. 25 de febrero de 1983.
  8. Espanya declara que, a os efectos previstos en os debant ditos articlos, s'entienden por luengas rechionals u minoritarias, as luengas reconoixidas como oficials en os Estatutos d'Autonomía d'as Comunidaz Autonomas d'o País Basco, Catalunya, Illes Balears, Galicia, Valenciana y Navarra.

    Igualment, Espanya declara, a os mesmos efectos, que tamién s'entienden por luengas rechionals u minoritarias as que os Estatutos d'Autonomía protechen y emparan en os territorios do tradicionalment se'n parlan.
  9. clamau cantabro
  10. Clamau extremenyo
  11. Luengas protechidas por Italia: albanés, catalán, alemán, griego, esloveno, croata, francés, francoprovenzal, furlán, ladino, occitán, sardo Luengas oficials de cada país. Goecities.
  12. El parlamentu portugués fai oficial la llingua asturiana na Tierra de Miranda. Las Noticies.com. 27 de septiembre de 1998.
  13. European Charter for Regional or Minority Languages. 10 de septiembre de 2008.
  14. Lista de declaracions d'European Charter for Regional or Minority Languages. 10 de septiembre de 2008.