Almogávars

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo ye sobre a unidat paramilitar d'a Corona d'Aragón. Ta atros emplegos se veiga almogávars (desambigación).
Almogávars

Almogávars en Mallorca
Información cheneral
Activa sieglo XII - sieglo XIII
Fidelidat Corona d'Aragón
Corona de Castiella
Tipo Infantería lichera
Comandants
Comandants de
renombre
Rocher de Flor
Rocher de Lauria
Berenguer d'Entenza
Bernat de Rocafort
Cultura y historia
Patrón Sant Chorche
Lema Aragón, Aragón!
Dispierta Fierro!
Sant Chorche!
Batallas/guerras Cruzata contra Al-Mayûrqa (1229-1232)
Conquiesta de Cordoba (1236)
Conquiesta de Valencia (1233-1245)
Cruzata contra a Corona (1283-1285)
Guerra de Sicilia (1282-1302)
Guerra contra Castiella (1296-1304)
Companyía Catalana d'Orient (1303-1311)
Cruzata contra Almería (1309)
Campanya de Granada (1330-1334)
Guerra d'o Rei de Mallorca (1343-1344)
Expedicions de Sicilia (1353-1354-1367)
Guerra d'os Dos Peros (1356-1375)

Os almogávars u almugávars (de l'arabe mugâwir, "depredador", "encorredor"[1]) yeran mercenarios orichinarios a lo principio d'a Corona d'Aragón y dimpués d'atras nacionalidaz como alanos, albaneses, turcos y turcoples.

Luitaban a lo servicio d'o rei d'Aragón (y en bellas ocasions tamién d'o rei de Castiella)

Seguntes un historiador contemporanio a mayor parte yeran catalans, aragoneses y serrans (talment referindo-se a la Sierra d'Albarracín pero no necesariament porque en a Baixa Edat Meya se clamaba serrans a la chent d'o Sistema Iberico).

Os suyos capitostes mas importants estioron Rocher de Flor, Bernat de Rocafort y Berenguer d'Entenza.

Os almogávars en Sicilia[editar | modificar o codigo]

Pero III heredó a Frederico II de Hohenstaufen y con ixo a dirección d'o bando chibelín. Con a conquiesta de Sicilia en 1282 s'encaró con a Casa d'Anchú, defensora d'os intreses d'o Papato en Italia y por tanto d'o bando güelfo. A guerra se desembolicó en o sud d'Italia, en o norte de Catalunya y en a muga con Navarra. Tien exito en os dos frents pero a costa de dar privilechios a los nobles como o Privilechio Cheneral, de gran importancia en a futura organización politica d'o reino.

Os anchevins preban de renovar l'Imperio Latín d'Orient desembarcando en o Epiro y esto conduce a una alianza entre os emperadors Paleologos y a Corona d'Aragón, o que permite que os vaxiellos catalans tiengan vía libre dende Barcelona ta Costantinoble y entren por primera vegata en rutas que yeran dominatas por venecianos, chenoveses y atros italianos d'o norte.

A paz d'Anagni en 1296 entre Aragón, Francia y o Papato quita a pena d'excumunión a los reis aragoneses pero deixa abandonato a lo rei de Sicilia Fadric d'Aragón, que habrá de luitar solo contra os Franceses y lo Papato pero contará con l'aduya d'os almogavars y de nobles aragoneses d'importants linaches, entre os que yeran Blasco d'Alagón, Berenguer d'Entenza, Ferrando d'Aons, Ferrán Ximénez d'Arenós y Lop Ximénez d'Albero, tamién nobles catalans como Bernat de Rocafort, Ramón Muntaner, (o cronista oficial), y un templero alemán convertito dimpués en pirata, Rocher de Flor, que fue nombrato visalmirant de Sicilia por a suya traza en a guerra de corso.

Por as vistas de Caltabellota en 1302 estos y atros caballers y os mils d'almogávars que defendeban Sicilia se quedan sin fayena, y a suya presencia en a isla podeba convertir-se en un periglo. Rocher de Flor temeba que n'este inte que ya no yera necesario pa la guerra o rei de Sicilia Fadric d'Aragón podeba entregar-lo a o Gran Mayestre d'o Temple. Con autorización d'o rei s'ofreixió a lo Baliseus bizantín Andronico II Paleologo, que acceptó a escape, porque Rocher de Flor teneba una gran reputación como corsario y marín en auguas d'a Echea.

Os almogávars arriban en l'Imperio Bizantín[editar | modificar o codigo]

Rocher de Flor clamó a los almogávars pa luitar a servicio d'os griegos bizantins. 1500 chinez, 1000 peyons y 4000 almogávars acudioron con o reclamo d'una buena paga. Entre os aragoneses d'a Gran Companya yeran Ferrando d'Aons, Ferrándo Ximénez d'Arenós, Lop Ximénez d'Albero, Gonzalo González de Palacín, que yeran de linaches celebres y simples caballers como Pero d'Arós y Ferrán Gori, amés de muitos mes que feban parte d'os almogávars.

En agüerro de 1302 36 naus partioron dende o puerto de Mecina y arriboron en uno d'os puertos de Costantinoble. Fuoron recibitos oficialment por o Basileus Andronico II y lo suyo fillo cogobernant o principe Miguel IX. O bistreito de cuatre meses de paga ye s'heba recibito en o puerto de Malvasía, (Morea). Rocher fue nombrato "Megaduque" de l'Imperio y contrayó matrimonio con María, filla d'Iván Asán (princesa vlaca d'o segundo Imperio Bulgaro que perteneixeba por parte de madre a la Casa imperial d'os Paleologos. A lo poco tiempo ya i habió barallas entre almogávars y italianos en Costantinoble. Una colla de chenoveses escuarteroron a un almogávar y los almogávars atacoron a los chenoveses por a redolata d'o palacio de Blaquernas. O megaduque habió d'intervenir pa que os almogávars no arrasasen o barrio chenovés de Pera.

Primeras campanyas militars[editar | modificar o codigo]

O Basileus veyió a ferocidat d'os almogávars y decidió de nombrar almirant a Ferrando d'Aons pa que participase en una campanya a l'atro costato d'o Hellesponto, on yeran presents os turcos. O Basileus' teneba a intención d'asegurar as suyas vías de comunicación a l'atro costato d'o Hellesponto y que no i fuesen presents os marins italianos. En a peninsula de Artaki, a lo sud d'a mar de Marmara yera a ciudat de Cyzico asitiata por os turcos de karasi y o principe Miguel IX no s'heba atrebito a atacar-los. Manimenos, os almogávars reforzatos por os griegos de Marulis y os alanos de Gircón y Georghios asaltoron o campamento turco y lo arrasoron con fuerzas muito inferiors en numero. Muntaner y atros historiadors consideran que dende ixe inte Miguel IX odiaba a Rocher por haber conseguito él a victoria.

Os almogávars pasoron l'hibierno en Cyzico, en casas de familias griegas baixo un rechimen de pagarés controlato, pero manimenos i habió incidents. Ferrán Ximén d'Arenós albandonó Artaki y se'n fue a servir a lo duque d'Atenas Guy de la Roche. Cuan remataba ya o periodo d'acampar Rocher crebó os albarans y asumió as deudas de l'hospedache d'os suyos hombres. Os almogávars y alanos se baralloron, morindo o fillo d'o capitoste d'os alanos. Dimpués d'ixo os alanos se'n fuoron, no quedando con os almogávars que bels centenars.

Dimpués d'hibierno Rocher recibió a orden de liberar Filadelfia, asitiata por o Emir de Caramán. Os almogávars trescurzoron de norte a sud Anatolia y estricalloron os exercitos Caramanís y dimpués d'o emir d'Aiddin. Os turcos ya no podeban fustigar as ciudaz bizantinas d'o curso baixo d'o Meandro y Hermón como Germe y Thyria

Ixa mesma anyata a Companyía hibernó en Ania, on plegó con 1200 hombres Bernat de Rocafort, que s'heba quedato mes tiempo en Calabria retenendo dos castiellos anchevins como garantía d'o pago d'os suyos servicios. Bernat de Rocafort substituyó a lo ya defunto Corberán d'Alet como senescal de l'exercito.

L'anyata vinient a Companyía entró en l'este d'Anatolia plegando dica as Puertas de Fierro en Cilicia. D'esta traza os bizantins heban asegurato as suyas posicions en Anatolia occidental. Agora que heba desapareixito o periglo turco os almogávars y Rocher de Flor yeran incomodos a los poders establitos en l'Imperio Bizantín:

  • Os chenoveses dominaban a vida comercial y finanziera de Costantinoble veyeban a los catalans como competidors, y pensaban que podeban perder a hechemonía si un representant d'os intreses catalans yera chunto a la familia imperial.
  • Os alanos podeban perder a suya posición como mercenarios d'elite por desapareixer o periglo turco y por estar eclipsatos por os almogávars dimpués d'a batalla de Cizico.
  • Muitos griegos como Miguel IX temeban que a presencia d'aragoneses y catalans catolicos podeban fer que se repetise o que esdevenió en a cuatrena cruzata que dió poder a los “francos” catolicos.
  • Os almogávars heban de ser pagatos con as arcas imperials.

Encara en ixa anyata os almogávars fuoron clamatos pa esclafar una revuelta bulgara, pero no calió intervenir. Ixe hibierno os almogávars lo pasoron en o castiello de Gallipoli, en a peninsula de Dardanelos, y dimpués vino Berenguer d'Entenza, mayordombre d'orichen ribagorzano seguntes Zurita, con 1500 ombres. Rocher de Flor consiguió que Berenguer d'Entenza fuese nombrato "megaduque". Tan y mientres Andronico prebó de posar a los almogávars contra Rocher de Flor, nombrando-lo César y la sinyoría d'Anatolia y islas d'a Mar Echea pero mandando labrar moneda de baixa lei pa pagar a la Companyía.

A traición bizantina[editar | modificar o codigo]

Cuan remató l'hibierno y encomenzó l'anyata militar Miguel IX Paleologo convidó a Rocher de Flor a que venise a Adrianopolis. Rocher acudió con 1.000 almogávars. A principios d'abril de 1305 Rocher y a suya guardia fuoron asesinatos en un banquet por os alanos de Gircon y os griegos de Miguel. Pocos en podioron fuyir y arribar en Gallipoli. En pocos días toz os aragoneses y catalans que trobaban fuera d'os cuartels yeran amortatos, como se desvinió con Ferrando d'Aons en Costantinoble a penar que yera casato con una noble bizantina.

A resistencia almogávar en Gallipoli[editar | modificar o codigo]

L'exercito quedó reducito a 3000 hombres y Berenguer d'Entenza en prenió a dirección. Dividitos en collas os almogávars fustigoron a los griegos d'a costa de Tracia y Chonia por bels meses, dica que Berenguer d'Entenza fue apresato a traición por galeras chenovesas, dimpués d'haber arrasato Heraclia y vencer a una expedición bizantina.

Ferrán Ximénez d'Arenós tornó ta Gallipoli enterato d'a situación y chunto con Ramón Muntaner y Bernat de Rocafort estioron qui dirichioron a los almogávars, que s'iban organizando en una republica militar con un consello d'oficials. En a torre mes alta de Gallipoli fue alzata a bandera de Sant Per de Roma como insulto pa os ortodoxos griegos, encara que a Companyía siguió fendo servir os simbolos d'Aragón, Sicilia y Sant Chorche.

A configuración estreita d'a peninsula de Gallipoli fació que a caballería d'un numeroso exercito griego no podese maniobrar y fuese vencita, podendo salir os almogávars de Gallipoli a sobén, derrotar a Miguel en a batalla d'Apros y a los alanos en a muga norte. Os almogávars consiguioron dominar Tracia y dixar-la sin soldatos bizantins, y prener represalias en a ciudat de Rodosto, on os embaixadors aragoneses y catalans heban estato descuartizatos.

Dimpués i habió distensions entre Arenós, a qui seguiban os aragoneses y Rocafort, a qui seguiban os suyos vasallos turcoples. As dos faccions iban por libre y a dirección teorica correspondeba a Muntaner, que habió de refusar un asalto chenovés en Gallipoli.

O rei d'Aragón libero a Berenguer d'Entenza d'o presidio y se posó a la cabeza d'a Companyía, y tornó a haber-ie dos faccions:

  • Rocafort, a qui seguiban toz os mercenarios turcoples y turcos y part d'os almogávars
  • Entenza, a qui seguiba Arenós y lo resto d'os almogávars.

Muntaner s'esforzó pa poder mantener-los unitos.

O infant Per de Mallorca vinió pa dirichir l'exercito en nombre d'o propio rei de Sicilia. Rocafort temendo que o infant s'apoyaría en hombres de linache como Arenós u Entenza, manipuló o consello d'oficials pa que fuesen reticents en acceptar a propuesta. Dimpués de dos anyatas de permanencia en Tracia y a redolata d'Hellesponto, que quedoron empobritas, l'exercito se trasladó ta Macedonya.

Os almogávars en Macedonya[editar | modificar o codigo]

De camín ta Tesalonica, l'exercito se deseparó en dos, y heban pactato los desepararía una chornata de distancia. Se desvinió por razons poco conoixitas que a vanguardia de Rocafort alcanzó a retraguarda d'Entenza y o infant i encomenzó una luita. Entenza prebó de deseparar a los combatients, pero Gisbert de Rocafort y Dalmau de Sent Martí lo alanceyoron. Muntaner senyala que a responsabilidat d'o esdevenito fue de Bernat de Rocafort, y abandonó a los almogávars pa tornar ta Sicilia chunto con o infant. Arenós podió salvar-se chunto con os suyos caballers y fue amparato por l'emperador griego en un castiello bizantín.

En o "Libro de los fechos et conquistas del principado de la Morea" parlan de Bernat de Rocafort adrezando a los almogávars en a suya migración.

Et fecho aquesto, Rocafort con los catalanes & con los turquos tomó el camino de la Blaquia'

Rocafort, que alavez ya teneba tot o control de l'exercito prenió a ciudat de Casandria, chunto a la Calcidica y saqueyó Macedonya y Tesalia. Se fue tornando mes autoritario, labró un siello con Sant Demetrio y una corona, por o que talment tenió intención de creyar un reino propio en Tesalonica. Remató ofreixendo os suyos servicios a Carlos de Valois, pretendient a la cadiera imperial bizantína y enemigo natural d'a casa d'Aragón. O comisionato de Carlos de Vallois, Thibaut de Cepoy, conspiró chunto a oficials descontentos por as zagueras derrotas debant d'os romeus de Chandrinos y consiguió que uno d'os Consellos Chenerals lo deposasen. Rocafort fue trasladato de Italia y Roberto de Nápols lo engarcholó en o castiello d'Aversa, on morió de fambre.

A dirección de Thibaut lebó a Companyía enta as costeras d'o Mont Olimpo, on la feban combatir contra os vlacos y eslaus y yera esposata a l'acoso de Chandrinos, que prebaba d'impedir l'acceso d'os almogávars ta l'interior de Tesalia. En 1309 Thibaut fue contractato por o Sebastocrator de Neopatria, Chuan II Ángelos, qui yera en pleito de contino con o Despotato d'Epiro. Problemas sobre a paga y problemas politicos entre a casa de Vallois y d'Anchú facioron que Cepoy abandonase a los almogávars en 1310. Dos caballers, un adalit y un almocadén lo substituyoron.

O Duque d'Atenas Galter de Brena los contrató por seis meses y prenioron mes de 30 castiellos, pero dimpués los obligoron a ir-se-ne sin pagar-lis a soldata atrasata d'os zaguers cuatre meses. Os almogávars reaccionoron encarando-sen con os franceses en a plana d'o río Céfiso, chunto a lo laco Copais, en l'antiga Beocia. O duque d'Atenas heba reunito con franceses de tota Grecia y Italia una caballería que podeba cargar contra os almogávars, pero os almogávars embadinoron a plana, que se tornó paulenca y a caballería no podeba mover-se bien, con o que fue exterminata. En primavera de l'anyo 1311 o ducau d'Atenas quedó en mans d'os almogávars, que deixoron de dondeyar.

Os almogávars en o Ducau d'Atenas y Neopatria[editar | modificar o codigo]

Os almogávars disposaban d'un territorio propio con organización estatal pero no teneban una dirección y li ofreixioron a lo rosellonés Rocher Deslau, caballero d'o duque vencito que los dirichise. A situación cheopolitica d'os almogávars yera dificil porque yeran rodiatos d'enemigos: o principato franco d'Acaya, o Despotato d'Epiro, os griegos de Tesalia, o ducau venecián de Negroponte en Eubea, y os vaixiellos chenoveses. Os almogávars miroron a protección d'un sinyor mes poderoso y adhibioron o ducau en a casa reyal siciliana, rechindo-sen secundum foros Aragonie vel consuetudines Barchinonie. Os fillos de Fadric II de Sicilia Manfredo, Guillén y Chuan de Randazzo ostentoron o títol de duque d'Atenas entre 1312 y 1348. Alfonso Fadric d'Aragón, tamién fillo natural d'o rei siciliano, gobernó como vicario entre 1317 y 1338, y baixo a suya rechencia s'anexionó o ducau de Neopatria a la muerte d'o Sebastocrator Juan Ángelos en 1319. Se firmoron treguas con os venecianos de Negroponte. I habió una prebatina d'o conte de Lecce d'invadir os ducaus almogávars y encara que prenioron o castiello de Sany Omer en Tebas fracasó.

Dimpués i habió gobiernos nominals d'a casa de Sicilia: Chuan II de Randazzo (1338-1348), Frederico I d'Atenas (1348-55) y Frederico II d'Atenas (y dimpués III de Sicilia), pero o poder reyal yera en os vicarios como Rocher de Lauria, parient d'o gran almirant con o mesmo nombre, qui sublevó a la población d'Atenas contra Pere de Pou. Gonzalvo Ximénez d'Arenós fació de vicario cheneral en 1359 y 1362-1363. En 1380 por petición d'o rei o ducau s'adhibió en os dominios d'a branca principal d'a casa d'Aragón, pasando a mans de Pero IV o Cerimonioso. Ueito anyatas mes tarde Pere de Pau rindió l'Acropolis d'Atenas dimpués d'un sitio de quinze meses a lo gobernador florentín de Corinto y Megra sin que Chuan I lo Cazataire plegase a ninviar-li refuerzos.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • (es) Carlos Polite Cavero: Almogávares en las riberas del Egeo. Rolde, Nº 71-72 Chinero-Chunio de 1995.
  • (es) Chusé Luis Bolea Robles: Almugavares, Via Sus!. Zaragoza, Ara Cultural, 2010. ISBN 978-84-613-8317-7.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Francho Nagore Laín: Vocabulario de la Crónica de San Juan de la Peña (versión aragonesa, s. XIV), Universidat de Zaragoza, 2021, ISBN 978-84-1340-315-1, p.71