Aśoka

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Aśoka
Emperador de l'Imperio Maurya

Aśoka

268 aC-232 aC
Predecesor Bindusara
Succesor Dasaratha Maurya

Naixencia ?
Pataliputra (India)
Muerte 232 aC
Pai Bindusara

Vardhana, con epiteto Aśoka ye l'emperador mes famoso de tota a historia d'a India con qui a dinastía Maurya plegó a lo suyo apocheu. Como en muitos sobirans gloriosos y antigos ye difícil deseparar a historia real d'a leyenda. morió en l'anyo 232 aC. Reinó dende l'anyo 268 aC dica l'anyo 232 aC. Aśoka significa "sin dolor", indicando que sería naixito sin ferir a la suya mai. Atros epitetos son Piyadasi ("amable mirata") y Devanampiya ("aimato por os dioses").

Yera fillo de Bindusara, o segundo emperador Maurya. En a suya cort hi heba muitos artistas persas refuchiatos dimpués d'a desaparición de l'Imperio Persa Aquemenida, ya irreversible en tiempos helenisticos. Seguntes Dionisio, l'embaixador griego ninviato por Ptolomeu II Filadelfo, a cort de Maurya yera famosa por o suyo luxo, fiestas palacinas y cazatas. Se casó con tres princesas, pero no se conoix que Charivaki, con a que tenió muitos fillos.

Se refirmó en a burocracia, un exercito permanent y un rete d'espionache. A fuent de riqueza estió l'agricultura, con un impuesto d'a cuarta parte. A capital yera alavez a mayor ciudat d'o mundo.

Con Ashoka amaneixen as primeras manifestacions artisticas en piedra, y a nueva arquitectura y escultura reflecta as influencias griega y persa, encara que con contenito indio. Tamién con Ashoka amaneixen as primeras manifestacions d'un arte budista: os lipi (peirons propagandisticos), as stupas y as cuevas-santuario entallatas en a roca. o viachero chino Faxián comenta que Ashoka devantó ueitanta y cuatre mil molimentos budistas.

Primeras anyatas de reinau[editar | modificar o codigo]

Primero yera bisorei de Ujjain (Madhaya Pradesh) y dimpués de Taxila (Pakistán), on teneba o prestichio de buen gobernant y pacificador y se familiarizó con o budismo, (estudió en o monesterio budista de Taxila). As suyas cuatre primeras anyatas de reinau son consideratas por beluns como ilechitimas porque encara no yera coronato oficialment. Beluns datan a suya coronación oficial con consagración por o sacrificio d'o caballo en l'anyo 268 aC. Pa ixo mandó fer gran y bella a capital Pataliputra. Antes de l'anyo 260 aC o suyo reino ye poco documentato.

Conquiesta de Kalinga y conversión a lo budismo[editar | modificar o codigo]

Conquirió Kalinga (Actual Orissa) enta l'anyo 260 aC y dimpués imposó a suya autoridat sobre tota a Peninsula Indostanica (de fueras d'o cabo meridional). D'alcuerdo con a tradición a conquiesta de Kalinga suposó una grant mortalera y impresionato por ixo preconizó a no violencia (ahimsa), y respeto d'o dharma (orden social y cosmico, y reglas morals d'alcuerdo con o budismo). Fació entallar edictos en roca en diferents puestos de l'imperio como en Shahbazgarli:

ueito anyatas dimpués d'a suya coronación, o rei, aimato d'os dioses, o de benevola mirata, asitió Kalinga. 150.000 hombres i quedoron cativos, 100.000 pasatos a cuitiello, y un numero encara mes gran perdió a vida. Pero dimpués con Kalinga conquiesta, l'aimato d'os dioses se trasformó pa seguir mes estreitament a recta conducta, pa aimar a recta conducta, y pa recibir a sabiduría en a recta conducta. Esta fue a promesa de l'aimato d'os dioses en o setio de Kalinga. Nunca mes el u os predecesors suyos emprenderán una guerra de conquiesta, que siembre o país de dolor y glarimas y crebe os ligallos de chermandat entre os hombres
Ashoka Empire

D'alcuerdo con os textos budistas a conquiesta de Kalinga trayó a iluminación d'Ashoka, encara que no bi ha garra documento contemporanio que corrobore u demuestra que Ashoka se convertise a lo budismo. Os restos d'o palacio y as fuents no endican que vivise d'una traza diferent a como viviba antes u como viviba cualsiquier emperador. Os restos d'o palacio muestran evidencias de protocolos u practicas zoroastricas. Manimenos si que ye cierto que dende ixe inte a doctrina budista impregnó o reinau suyo, y que defendió y patrocinó a los budistas, y que se retiró a lo monesterio budista de Taxila en l'anyo 233 aC. Se convertise u no se convertise a lo budismo, si que lo fació servir como camín d'unificación politica, y fació que a etica budista fuese una conducta moral pa tot o pueblo, que de feito yera de mayoría budista. L'abuelo y o pai d'Ashoka estioron brahmanistas, y encara que unificoron muitas tierras d'a India en base a lo poder militar y politico, no teneban refirme popular porque a mayor part d'a población refusaba l'orden social basato en as castas. Ashoka espleitó o entusiasmo d'o pueblo por o budismo, y prenió o papel de protector de toz os subditos. Hi heba tolerancia con as atras relichions.

Os edictos[editar | modificar o codigo]

Ashoka mandó entallar sobre piedra os edictos imperials en os puestos importants con mayor importancia simbolica de l'imperio. Estos edictos mos permiten deducir as pautas d'a organización social y administrativa. En o cabalto d'a piramide de poder yera l'emperador, seguito d'o primer ministro y un consello de ministros, dimpués os bisoreis d'as provincias (cuasi siempre parients), os gobernants civils, y en zaguera posición os funcionarios de districto, y muitos atros encargatos de diferents servicios como os escribans. Tamién hi heba muitos administradors, vichilants y servidors d'a cort, con un harem, residents forans y guardians d'os parques y chardins. Ashoka nombró 255 ministros d'a lei, con trazas de censors relichiosos que cosiraban o complimiento d'a lei sagrata, y a propagación d'o dharma.

en totas parz d'o mio imperio, os funcionarios de distritos, o gobernador de distrito y de provincia, cada cinco anyatas farán un viache oficial con esta fin: a predicación d'a Lei Sagrata y atros afers...O consello dará órdens a los funcionarios de districto pa l'administración conforme a la razón y conforme a lo dispuesto

Siempre toz, dica o rei han d'estar disponibles:

en o pasato, por muito tiempo, d'entre periodo anterior, no hi heba resolucions ni recepción d'informes....En tot inte, cuan soi minchando, en as estancias privatas, en o dormitorio, en a letrina, en o palanquín, en o chardín, en totas partes, os inspectors han d'informar-me sobre as necesidaz d'o pueblo, que en totas parz me en ocupo

En os edictos d'Ashoka siempre se muestra conscient d'a necesidat d'obras publicas y beneficas, invertindo-ie cuan caleba as propias riquezas.

en os camins he feito plantar figueras de Bengala que darán sombra a animals y hombres, y he feito plantar selvetas de mangos. He feito escarbar uns pozos y unas mansions de reposo. Y he feito costruir y muitos alchipes d'augua por tot pa que disfruten os animals y hombres..a distribución de donacions mías y d'as reinas...tamién he feito que s'ocupen d'o reparto de donacions d'os míos fillos y d'atros fillos d'as reinas, con a fin que se cumpla a Lei Sagrata y a reverencia a la Lei Sagrata.

Él mesmo quereba dar eixemplo d'austeridat:

en o pasato por muito tiempo os reis feban os ditos viaches de placer. Hi heba cazatas y atras diversions.
un gran pecato vei en as reunions festivas Piyadasi, aimato por os dioses

Ashoka prohibió o sacrificio d'animals en ixas fiestas y celebracions y ordena respetar a no violencia (ahimsa).

dengún ser vivo, dimpués de matar-lo ha de ser ofrendato y nenguna reunión festiva ha de ser feita...antes en a cocina d'o rei Piyadasi toz os días cientos de vivients yeran sacrificatos pa la salsa d'a carne. Pero agora...no se'n sacrifican que tres: dos pavos reyals y una gazela, y esta gazela no siempre. E d'astí enta debant estos tres vivients no serán sacrificatos.

En un edicto da una lista larguisma d'os animals que no pueden ser sacrificatos por lei. En o reinau d'Ashoka hi heba pena de muerte pa qui no cumplise la lei mayor, pero a pena de muerte podeba revisar-se.

Encara que en o suyo reinau protechió a la comunidat budista, ye partidario d'a libertat y convivencia relichiosa:

o rei Piyadasi aimato por os dioses deseya que en totas parz sigan establitas totas as relichions. Totas en verdat deseyan l'autodominio y a pureza. Pero a chent ye de diferents deseyos, de diferents pasions

Os edictos s'escribiban en l'idioma local y en atro de mayoritario. O costumbre d'entallar en piedra os decretos reyals puet estar d'orichen persa u griego, pero a elección cheomantica d'o puesto y forma escultorica d'os peirons ye de tradición india. O pilar ye en a simbolochía india un puent entre o divín y o humán, concentran as corrients enercheticas de l'universo y potencian toz os rituals machico-relichiosos.

Difusión d'o Budismo[editar | modificar o codigo]

En l'anyo 255 aC ninvió a lo suyo fillo Mahinda a Sri Lanka con un pollizo de l'arbol d'a iluminación. Encrara que Mahinda morió en l'anyo 204 aC en Sri Lanka, antes convirtió a lo budismo a lo rei Devanampiya Tissa, y dende l'inte Sri Lanka no ha deixato d'estar budista.

En l'anyo 245 aC Ashoka presidió o tercer concilio budista en Pataliputra, en o que codificoron os textos sagratos en luenga popular o pracrito, a penar d'a oposición dos monches de Caixmir, partidarios d'a codificación en sanscrito. Os monches de Caixmir se deseparoron y formoron a secta sarvastivada u "d'as cosas reals" (niegan o valor ilusorio d'a existencia), tendrán dimpués muita repercusión en o sudeste asiatico, multiplicando-sen en muitas sectas y escuelas.

D'alcuerdo con bella fuent dimpués d'una vida d'emperador Ashoka se retiró a la paz espiritual d'o monesterio budista de Taxila a on moriría en l'anyo 232 aC.

A fin[editar | modificar o codigo]

En os zaguers anyos d'o reinau d'Aśoka ya hi heba un descontento en o pueblo, prencipalment por a corrupción d'os muitismos funcionarios que formaban un rete admenistrativo interminable y centralizato en a cort de Pataliputra. Tamién podeba influir cierto descontento de cualques confesions relichiosas por o refirme oficial a lo budismo. En o inte d'a muerte de l'emperador os enemigos d'os Maurya canalizoron o descontento pa esclatar os primers chitos de rebeldía. Dimpués d'a muerte d'Aśoka l'imperio d'esboldregó. Taxila y Punchab s'independizoron, encara que gobernatos por dos fillos d'Aśoka. As provincias meridionals (actuals Kerala y Tamil Nadu) s'independizoron encara que yeran mayoritariament budistas. Os territorios d'o norte cayoron en mans d'invasors indo-griegos, sakas u partos. As cuaranta y cinco anyatas entre a muerte d'Aśoka y a desaparición definitiva d'a dinastía Maurya bi ha un gubierno de descendients d'Aśoka en linia dreita que no n'heban heredato ni o carisma ni o favor popular.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]